Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 5 2 Mark R. Cohen görülmüyordu; her şeyden önce, Yakındoğu'nun yerlileri olan Yahudiler, Arap-Müslüman komşularından fiziksel bakımdan ayırt edilemez durumdaydılar. Yahudi göçmenler, Filistin, Mısır, Kuzey Afrika ve İspanya'daki Yahudi nüfusu büyüttü ve bağım sız dini kurumların kurulmasıyla ve Filistin ve Babil'deki Yahudi otoritesinin eski kaynaklarına paralel ve sonunda onu aşan bir bilimsel çalışmaya bir adanmışlıkla sonuçlanan müreffeh cema atlerin temellerini attı. Doğudan gelip İslam'ın balı sınırlarında serpilip gelişen en ünlü Yahudilerden biri de Yakup ibn Killis'di. 930'da Bağdat'ta doğan Killis, babasıyla birlikte Filistin'in ticaret kasabası Ram la'ya gitti. Burada, tüccarların temsilcisi olarak çalışlı. İslam'ın ti caret dünyasında resmi olarak tanınan bu önemli mevki, yabancı tüccarların yasal temsili, orada bulunmayan tüccarların malları nın depolanması ve pazarlanması ve ilgili işlevlerle sorumluydu. Bu işlevi, daha sonraki yüzyıllarda Levant'taki İtalyan ticaret ko lonilerinin keysenleriyle İlişkilendiren Goitem, bu İslam kurumu ile Avrupa' daki benzerleri arasında bir bağlanh bulunduğunu kurgular.48 Görünüşe göre İbn Killis, tüccarlara ait malları kötü yönettiği suçlamalarından kurtulmak için Mısır'a kaçmak zorunda kaldı. Mısır'da, yan bağımsız bir yönetici olan Kafur el-Ihşidi'nin hiz metinde ekonomi görevlisi oldu. Müslüman olduktan sonra, Fa hmi sarayına girdiği Kuzey Afrika'ya gitti. 969'daki fethin ardın dan Mısır'a yürüyüşünde Fatimi yönetici El-Müizz'e eşlik etti. Mısır'da İbn Killis, Fahmi mali yönetiminin başlıca kurucusu olarak çalışlı ve sonunda, 991'deki ölümüne kadar hemen hemen aralıksız sürdürdüğü vezirliğe geldi. Eski Yahudi vezir, bazıları özel sarayında düzenlediği haftalık entelektüel toplantılara da kahları eski dindaşlarıyla ilişkisini sürdürdü.49 Yahudi ticaretinin doğudan bahya yayılmasının başka bir ör neği de Tustari .ailesidir. Aile, daha sonra tekstil sanayinin mer kezi faaline gelen güneybah İran'daki Tustar'dan gelmeydi. Haç ve Hi lal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r 1 5 3 Arapça kaynaklar, onlardan Banu Sahi el-Tustari ("Tustar'lı Sahl'ın oğullan") olarak söz eder. On birinci yüzyılın son çeyre ğine gelindiğinde, bu aileden üç kardeşin, mücevher ticaretinde aktif oldukları Eski Kahire'ye yerleştiğini görüyoruz. Üç kardeş ten ikisi, Ebu Saad ve Ebu Naşr, İbn Killis gibi, Fahmi sarayında siyasi nüfuzu olan görevlere yükseldiler. Iraklı. tüccarlar ve ana yurtları Filistin'den insanlar da dahil, Mısır'ın sınırlan ötesinde tüccarlarla ticari ilişkileri vardı. Ebu Saad, halife El-Mustanşir'in annesinin 1036'da başlayan naipliği sırasında saraydaki nüfuzu nun zirvesine ulaşh. Kraliçe anayla (esasında El-Mustanşir'in ba basına sahlan bir köleydi) ilişkileri sayesinde elinde önemli bir güç bulunduran Ebu Saad, siyasi entrikaların kurbanı oldu ve 1047'de öldürüldü. İbn Killis'ten farklı olarak Ebu Saad, Yahudi olarak kaldı. Ailenin Rabbinik mi olduğu yoksa Karait mi oldu ğu uzun süre tarhşıldı. Aileyle ilgili bir monografide Moshe Gil, Karait'likleriyle ilgili yeni belgeler sunuyor.sa Tustariler, tüccardı ve ünleri ile saraya yakınlıkları, Arap va kayinamelerinde, kendilerine bir yer kazandırdı. Geniza'da, hem tüccar hem Yahudi cemaatinin liderleri olarak karşımıza çıkarlar. Ne var ki, Geniza'nın değeri, İslam'ın yüksek ortaçağında Mısır ve diğer Akdeniz ülkelerinin göreli olarak açık, sınırlı olmayan ekonomisinde gelişip, serpilen yüzlerce Yahudi tüccarın gerçek yaşa mının ayrıntılı bir resmini vermesinde yatar. Goitein, bu belgeleri inceledikten sonra, Geniza'daki Yahudi tüccarların o zamanki ticari pratiğe bütünüyle uygun ekonomik faaliyetler, yürüttükleri sonucuna varır: Klasik İslami ortaklık hukukunu ve commenda (A vrupa'da bilinenin Latince adı) olarak bilinen ticari aracı inceleyen A. L. Udovitch, bu görüşe can verdi. Commenda, bir tarafın sermayesini diğer tarafın zam anını ve emeğini koy duğu bir karşılıklı borçlanmaydı. Udovitch, sekizinci yüzyılın Müslüman fıkıh kaynaklarında teorik görünen şeyin, Geniza'da ki iş mektuplarında ve ilgili belgelerde adı geçen on birinci ve on ikinci yüzyılın Yahudi tüccarları tarafından gerçek yaşamda da 1 54 Mark R. Cohen uygulandığını kanıtladı. İslam' ın erken yüzyıllarındaki Müslü man tüccarların, kendi mesleki gereksinmelerine uyarl anmı ş ve ortaçağ Avrupa1sının ticaret hukukuna benzer ananelere uyduk ları sonucuna varır. Tüccarların bu ananevi hukuku, klasik geli şimi sırasında İslam hukukuna emildi.51 Aynı görüngü, Yahudi ler arasında da gerçekleşti. Süftece· olayı, İslam' da ve Musevilikte paralel bir gelişmeyi örnekler. Süftece taraflardan birinin kredi mektubuydu; mekhı bun hamili, mektup sahibinin fonlarını elinde tutan ya da mek tup sahibine karşı yükümlülükleri bulunan başka bir kentteki lehdardan tahsilat yapmak için kullanıyordu. Müslüman tüccar lar, taşıma risklerinden sakınmak için bu ananeye geniş ölçüde uydular. Süftece1nin İslam hukukunda dayanağı bulunmadığı için, Müslüman tüccarlar suç işledikleri hissine kapılmasınlar di ye, resmen onaylanması gerekiyordu. Bazı otoriteler, bunu ya sakladı; fakat başka konularda hıtucu olan fıkıhçı İbn Taymiyya, 11Peygamber, yararlı ve insanların gereksinim duyduğu bir şeyi hiçbir zaman yasaklamadı11 diyerek buna onay verdi.52 Yahudi hukuk görüşü, 11tüccarlar yasası11na ve süftece'nin vazgeçilmezliğine benzer bir duyarlık gösterir. Musevi-Arapça şu Geonic fetvaya bakalım: Hukukumuzda süftece göndermenin hiçbir temeli yok; zira rabblerimiz şunu belirtmiştir [Talmud, Bava Kamına 104b'de]: 11Tanıklar imzalamış olsa bile, bir kredi mektubu [bir para trans feri belgesini anlatmak için geonic dönemde kullanılan diyokne (Grekçeden gelir)] biçiminde para gönderilemez.11 Bununla bir likte, insanların bunu kullanarak birbirleriyle iş yaphğı görüldü ğü için, insanlar arasındaki ticaret kesilmesin diye o temelde hü küm vermeye başladık [yani, mahkemelerde kabul etmeye]. 'Tüccarlar yasası"na [hukm el-tüccar] uygun bir şekilde, ekleme · Arapçada poliçe sözcüğüne karşılık gelen bir sözcük - ç v . Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|