Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve Hi lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r 1 5 5 ya da çıkarma yapmadan [yani, "tamı tamına"] o temelde karar alıyoruz.53 "Tüccarlar yasası"na esnek yaklaşımın, gerekliliği konusunda Müslüman ve Yahudi hukuk uzmanl arının ortak yargıyı pay laşmaları ve Müslüman ekonomik pratik ile Yahudi ekonomik pratik arasındaki bu dikkate değer buluşma, ancak hiçbir günah sınırı tanımayan ve azınlıkları dışlamayan bir pazar atmosferin de gerçekleşebilirdi. Samuel Stem, Avrupai tarz ticaret ve zanaat loncal arının ; -birimsel ve çoğunluk inancın mensuplarıyla sınırlı erken İslam döneminde, genel olarak birimsel gruplar olmadığı için, bulunmadığını inandmcı bir şekilde ileri sürer.54 Günlük ekonomik işlerde Yahudiler ile Müslümanlar, ara sındaki kolay etkileşim, Talmud'un "Yahudi olmayanların mah kemesi"ne gitmeme yasağını ihlal ederek iş anlaşmaları yapıp anlaşmazlıkları Müslüman mahkemelerde çözmeyi tercih eden Yahudilere yönelik yeni bir yumuşamaya yol açh. Bu gerçekliği tamamlayacak şekilde, Müslüman mahkemelerde oluşturulan ve tanık olunan hukuksal belgeler, Yahudi mahkemelerinde de kanıt olarak kabul ediliyordu. Müslüman mahkemelere baş vurmak, o kadar genelleşti ki, bir Yahudi mahkemesinde elde edilen bir yetki belgesinin standart formülü, "yetki sahibinin, Yahudi mahkemesi yerine ya da ona ek olarak Yahudi olmayan bir mahkemeye başvurup vuramayacağını da gösterir"55 biçi mindeydi ve genellikle de başvurulurdu. Babil Geonim'lerinden birinin bir fetvası, Müslüman mah kemeleri kullanma, pratiğinin Yahudiler arasındaki yaygınlığını gösterir. Dahası, pratiğin, Yahudi yargısı tarafından kadı mah kemesine sahici bir güvenle örtük bir şekilde geçerli sayıldığını gösterir. Fikrimiz şudur: Yaşadığımız kent Bağdat'ta Müslüman mahkemeleri, hiçbir zaman hırsızlıkla, ya da yalancılıkla, ya da namussuzlukla suçlanmamış ve kendi hukuklarında uzman 1 5 6 Mark R. Cohen olan bilge, büyük ve zengin taraklan kabul eder. Bunlara, el muaddilin, "namuslu" [bir İslam mahkemesindeki mesleki tanık lar için kullanılan Arapça teknik terim] denilir. Bu tip nisanlar, bir sabş ya da borç meselesinde tanık olarak, hareket etmişse ve tanıklık kendi mahkemelerinde olmuş ve kendi hakimleri tara fından kabul edilmişse, biz de o hukuk belgesine göre yargıla mayı yürütür ve geçerli sayarız. Bugünkü adetimiz budur ve her gün uygulanıyor.56 Deyim uygunsa İslam dünyasmdaki bütün Yahudi nüfusun baş yargıcı ünlü Hay Gaon (ö. 1038), "Alım ve Satım Üzerine Ki tap"ında şöyle yazar; "Bu Müslümanlar, bize büyük bir özen ve himayeyle davranıyorlar."57 Bu tutum, Yahudiler arası davaları Hıristiyan mahkemelere götürme konusundaki Aşkenazik politikayla keskin bir karşıtlık gösterir. Aşkenazi rabbiler, önyargılı ya da dürüst olmayan mu amele korkusuyla Talmud yasağına sıkı bağlılıkta ısrar ettiler.58 Kızgın Yahudilerin, kendi kardeşlerini Hıristiyan otoritelere jur nallemelerinden de endişe ediyorlardı.59 Ortaçağ Arap dünya sındaki Geonim ve daha sonra halakhic* otoriteler, Yahudilerin Müslüman mahkemelerine başvurmalarına ilke olarak, kaş çattı lar ve Talmud yasağını düzenli olarak tekrarladılar. Ne var ki, İs lam mahkemelerindeki adaletin kalitesine belli bir güvenle bir likte, pazar yasasının özerk dinamikleriyle ilgili gerçeklik eko nomik sorunlarda bunları esnekleştirdi. Kişisel statü konuların da, özellikle Yahudiler ile Müslümanlar arasındaki sınırları ko ruma gereksiniminin anlaşılır biçimde büyük olduğu aile huku kunda, kadılar, kendilerine başvuranları çoğunlukla Yahudi mahkemelere gönderiyorlardı. Aynı zamanda, Gideon Libson'ın • Halakhah: Kutsal Kitap'ın hukukunu tamamlayan.ve yorumlayan, Talmud'un hukuksal yanlarını bir araya toplayan geleneksel Yahudi yasalarının toplamına verilen ad -çv. Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r 1 5 7 göstermeye başladığı gibi, kişisel statü meselelerinde Geonim, İs lam hukukunun yararlı olduğu düşünülen birçok prosedür ve standardını bağlayıcı "anane" biçiminde Yahudi hukukuna bi linçli bir şekilde emdirerek -başka bir uyum yolu- Yahudileri Yahudi mahkemelerine sadık tutmaya çalışh.60 Günlük ekonomik işlerde sınırların geçilebilirliği, dönemi mizle ilgili bütün Yahudi kaynaklarında yankılanır. Hem Yahu di tüccarların Geniza'daki mektupları hem de rabbinik fetvalar, aynı, birleşik, sektiler olmayan ekonomik topluluğun bir parçası olarak Müslüman ve Yahudi tüccarlara göndermelerle doludur. İslam pazarındaki inançlar arası ilişkilerin nispeten gevşek hava sı, Yahudi azınlık mensupları ile bunların Müslüman çoğunluk içindeki dostları arasında kar ortaklıklarını teşvik eden bir güven yarath. Rabbinik otoriteler, Yahudilerle Müslümanlar arasındaki ortaklıkla ilgili sorularla sık sık karşılaştılar; zira bu işler, Sebt günü çalışan Müslüman ortağın, o gün sonuçlandırılan işlem lerden elde edilen karın bölüşümü için özel düzenlemeler isteyip istemeyeceği gibi Yahudi hukuku soranlarına yol açıyordu. Louis Ginzberg, bir Geonik fetvalar koleksiyonundan, inanç lar arası ortaklıkla ilgili olan bazı yaprakları yayınladı. Bunlar dan birisi, "dükkanda duran ve cumartesi günleri de sahş yapan bir Yahudi olmayanla [yani, Müslümanla] ortaklık kuran bir Ya hudi" ile ilgilidir.61 Talmud'a göre, durum şuydu: Cumartesi karı yalnızca Yahudi olmayana aittir (başka bir günün karının da Ya hudiye verildiği bir telafiyle birlikte) ve ortakların bölüşüm yön temi konusunda peşinen anlaşmış olmaları gerekir.62 Tarımda inançlar arası bir ortaklık ise, Müslümanın ortak sahip olunan hayvanları kullanarak, ya da hayvana burunluk takarak ya da bir öküzle bir eşeği birlikte çifte koşarak Sebt günü toprağı sür mesi durumunda, Tevrat buyruklarının olası ihlali ile ilgili so runlar doğuruyordu. Ginzberg'in "yumuşak" dediği, kural, sadece Sebt günü top rağın sürülmesiyle ilgili olarak düzenlemeyi geçersiz sayar; çün- Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|