Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve H i lal Altı nda O rtaçağda Yah udiler 1 49 Benzer şekilde, Müslüman gelenekler de karlı ticari faaliyeti teşvik eder. Örneğin, Kazancın en iyisi, namuslu ticaretten ve bir adamın kendi eliyle yaphğı işten elde edilen kazançhr. Namuslu, inanan Müslüman tüccar, Kıyamet Günü şehitler le birlikte durur. Tüccarları size emanet ediyorum; zira onlar, ufukların taşıyıcıları ve Allah'ın yeryüzündeki .sadık hizmetkar larıdırlar. Rızkın onda dokuzu ticarettedir; onda biri de, çiftçilik tedir.40 Hem Kuran'da hem hadislerde ticaretin ideolojik teşviki, er ken İslam döneminde giderek biçim aldığı şekliyle İslam huku ku alanına taşındı. En önemlisi, İslam hukukunu derleyip topla yan fıkıhçıların kendileri de tüccar-bilgirılerdi.41 Ticaretle ilgili yasaları formüle ederken, tüccarların gereksinmelerini dikkate aldılar. Geç on üçüncü yüzyıl ve erken on dördüncü yüzyıl mu hafazakar Müslüman teolog İbn Taymiyya bile, "ekonomik dav ranışta bireysel özgürlüğe çok büyük önem" verdi. Bir fetvada şunları yazıyordu: "Allah'ın kazanca (mekasib) ticarete (ticarat) ve saviye (sineat) izin verip, hile ve zararı yasakladığına inanıyo ruz."42 İsa'nın öğretilerine uygun olarak yoksulluğun faziletlerini yücelten ortaçağ Hıristiyan din düşünürlerinden farklı olarak, İbn Taymiyya fukaralığı takdir etmez. Aksine şuna inanıyordu: "İnsan, zenginliğe ve bağımsızlığa ulaşmaya çalışmalıdır; zira, birçok yükümlülüğü ve dini görevi yerine getirmek için bunlar zorunludur."43 Weber, Tawney ve diğerlerinin Protestanlık için ve antisemi tik bir tonla Sombart'ın Musevilik konusunda ileri sürdüğü gibi, İslam'ın asli olarak kapitalizmle bağdaşır olduğunu iddia etmek abarh olur. Fakat Maxim Rodinson'm İslam and Capitalism'i (İs lam ve Kapitalizm), İslam'ın karlı girişimlere yönelik olumlu eği limi konusunda epeyce doğru şey söyler. Rodinson, Müslüman l 5 0 M ark R. Cohen dünyada sürekli kar peşinde koşmaya ideolojik direncin Hıristi yan Bah'dakinden daha az olduğunu belirtir. Hem klasik Hıris tiyanlık hem klasik İslam dalavereli kazancı mahkum etmiş olsa da, aralarında "ince ve anlamlı ayrılıklar" vardı. Hıristiyanlık, 'tamahı -yani, insanın ihtiyacının ötesinde şeylerin peşinde koş masını- mahkum eder. "İslam'da ise, insanın elindekilerini iyi kullanmasına ve bunları akıllı bir şekilde harcamanın ve cömert çe bölüşmenin faziletine vurgu yapılır -ekonomik büyümeye Hı ristiyan teologlarınkinden daha olumlu bir yaklaşırn."44 İslam hukukunun ve teolojisinin karlı, ekonomik faaliyetle bağdaşırlığı, Goitein'in "Yakındoğu burjuvazisinin doğuşu" de diği şeyden hem kaynaklandı hem de buna katkıda bulundu.45 Bir orta sınıfın ortaya çıkışı, A vnipa'daki benzer bir gelişmeden yüzyıllar önce gerçekleşti. Erken İslarn'ın girişimci ticareti, önemli kaynakları ve büyük bir mal talebi bulunan geniş, birle şik bir imparatorluğun hızla yarahlmasından kaynaklandı. Do kuzuncu yüzyıla gelindiğinde İslam dünyası gelişmiş bir ticarete sahipti ve sermayeyi kara dönüştürmek için gelişmiş kredi araç ları kullanıyordu -Bah'nın yüksek ortaçağa kadar başaramadığı bir şey. Tüccar Olarak Yahudi İslarn'ın kent yaşamına ve ticarete olumlu yaklaş ımının ço ğunlukla kentlerde oturan Yahudiler için anlamını abarhnak, olanaksız olmasa da güçtür. Böyle bir bakış açısı, Yahudilere, tüccarlara karşı (ve içinde yaşadıklar kentlere karşı) önyargının kentli Yahudi tüccarları yabancı, marjinal bir nitelik -sosyolog George Sirnrnel'in çizdiği "yabancı" modeli- düzeyine düşürdü ğü Kuzey Avrupa'da ulaşabildiklerinden daha fazla statü ve da ha yüksek bir bütünleşme düzeyi kazandırdı. Arap dünyası, yer leşik Bah'nın aksine, sürekli "hareket halinde" olan birçok insan gördü. Bu nedenle Müslümanlar, uzun mesafe tüccarını bir ya bancı olarak görmediler. Dünya pazarlarına bu kadar çok giren Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah ud i l e r l 5 1 Müslüman tüccarların, Yahudileri rakip görmeleri için hiçbir nedenleri yoktu: Ekonomik çiçeklenme döneminde (on ikinci yüzyıl boyunca) Yahudiler ve Müslümanlar, biri diğerinin kanru yok eder korkusuna -Avrupa "ticari devrimi" Hıristiyan tüccar ları arasında egemen olan- kapılmadan ticaretin meyvelerini paylaşhlar. Sekizinci yüzyıldan başlamak üzere, İslam imparatorluğu nun merkezi Irak'taki "Radhan ülkesi"nden Yahudi tüccarları betimleyen kaynaklarda, erken İslam'ın uluslararası ticaretine Yahudi entegrasyonunun kanıtlarına rastlanır. Dokuzuncu yüz yılın başlarına gelindiğinde, Bağdat'taki bir Yahudi konsorsiyu mu büyük bir servet biriktirmişti. Güney lrak'taki Ahvaz vilaye tinden geldikleri anlaşılan iki tüccar-bankerin -Joseph b. Phinea ve Aaron b. Amram- yönettiği konsorsiyum, borç ve diğer ticari hizmetlerin tedarikçisi olarak Bağdat'taki Abbasi halifesine bağ landı. Tüccar-bankerlerin yaşamsal hizmetleri Arapça vakayi namelerde. ve diğer kaynaklarda betimlenir. (4. bölümde, Jo seph'in damadı Netira ile Abbasi halifesinin sarayında karşılaş mışhk). Bu kişiler, doğu İslam topraklarında anlamlı bir Yahudi ler sınıfını, temsil ediyorlardı; Müslüman meslektaşlarıyla birlik te, İslam'ın erken yüzyıllarındaki ticari devrime itilim verdiler.46 Abbasi İmparatorluğu'nun dağılmaya başlamasından önce, fakat özellikle sonra, genişleyen İslam imparatorluğundaki ticari olanaklar, sayısız tüccarı doğu vilayetlerinden Akdeniz i•sınırla rı"na çekti. Akdeniz ülkelerinin ve İspanya'run fethinden itiba ren, aralarında Yahudilerin de bulunduğu İran ve Irak'tan çok büyük sayıda tüccar bahya göçüp, Akdeniz'e dağılmış İslam kent ve kasabalarında kendi işlerini kurdular. Yahudi tüccarların bu göçü, Yahudilerin erken ortaçağda İslam dünyasından bah Avrupa eksenine göçünden ayırt edilmelidir. İslam dünyası içindeki hareket, birincisi, Müslüman tüccarların ticari faaliyetle rini doğudan bahya kaydırdıkları genel bir görüngünün parça sıydı.47 İkincisi, Yahudi tüccarlar, Avrupa'da olduğu gibi yabancı Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|