Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

1 72  Mark R.  Cohen 
Ortaçağ  Hıristiyanlarının,  toplumsaldüzenden ve imansızın 
ve  uyumsuz  Hıristiyanın  bu  düzendeki  'yerinden  söz  etmenin 
çeşitli yollan vardı. 
Sınıftan 
çok 
statünün 
bilincindeydiler.  Düşü­
nürler,  hiyerarşi  gereğince  -kim kimin üstündedir- konuştular. 
Georges Duby, ortaçağ Hıristiyanlığındaki hiyerarşik "üç düzen" 
(dua edenler, savaşanlar ve çalışanlar) kavramıyla ilgili çalışma­
sının başlangıcında, toplumsal düzenin "zorunlu eşitsizliği"ni be­
timlemek, için Papa Büyük Gregory'nin sözlerini aktarır: 
İlahi  kudret  çeşitli  dereceler  ve  ayrık  düzenler  [ordines] 
kurmuş; öyle ki, küçük büyüğe saygı ve büyük de küçüğe sevgi 
gösterirse,  o zaman  çeşitlilikten gerçek uyum ve  bağlılık  çıkar. 
Aslında, toplam farklılık düzeni himaye etmeseydi cemaat varlı­
ğını  sürdüremezdi.  Melekler  ordusu  örneği, yarahlanın eşitlik­
çinde yönetilemeyeceğini bize öğretir; güç ve düzen bakımından 
birbirinden ayrılarak açıkça eşit olmayan melekler ve baş melek­
ler  vardır.s  Jeffrey  Burton  Russel'in  ortaçağ  Hıristiyan  toplu­
mundaki "hak düzeni"  ilkesini  betimlemesi; Dumont'un formü­
lasyonunu tamamlar: 
Üç toplumsal hiyerarşi vardı: Feodal-monark, kent ve eccle­
siastik. Bu düzenli toplumda her kurumun ve her bireyin liber­
taslan  vardı.  Libertas'ın  anlamı,  bugünkü  11özgürlük11ün  anla­
mından oldukça farklıydı. Bir bireyin, toplumdaki uygun yerini 
işgal etme hakkı -ve yükümlülüğü- demekti.6 
Toplumsal yapısı bakımından  ortaçağ İslam'ın tanımlamak, 
Hıristiyanlığı tanımlamaktan  daha zordur.  Modem bilimsel  ça­
lışmaların önemli bir bölümü,  Bah'yla benzeştirmelerin nasıl işe 
yaramadığını  göstermeye  çalışmaktadır.  Feodalizm  ve  korpo­
rasyon, Avrupa toplumunun temel karakteristikleridir ve bunla­
rın, 
en azından Bah'da ve ortaçağın klasik yüzyıllarında bilindiği 
şekliyle İslam'da bulunmadığına inanılır. Diğer yanda, hiyerarşi 
nosyonu, İslam' a da uygulanabilir -ihmal edil�ş olsa da.  11İsla.m 
ve  toplumsal  düzen11le ilgili  bir  tarhşmanın başlangıcında önde 

---

Haç  ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r  1 73 
gelen  bir  Müslüman  tarihçi,  "hiyerarşiler  sorunu,  biraz  farklı 
'toplumsal  sınıflar'  bakış  açısı  dışında  oryantalistlerin  nadiren 
değindikleri  konulardan.biridir"  diyerek  üzüntüsünü  belirtir.7 
Bununla  birlikte,  Müslüman  toplumda gayrimüslimlerin konu­
muyla  ilgili  bir  çözümlemede  hiyerarşi  nosyonunun  uygunlu­
ğuna çok az oryantalist itiraz eder. 
Marjinallik 
Ortaçağda Yahudilerin yaşadığı iki toplumun toplumsal  dü­
zenini damgalayan hiyerarşiye, 
nıarjinallik 
öğesi de eklenmelidir. 
Bazı sosyologların arıthğı şekliyle "maıjinallik teorisi", 
"(1) 
grup­
lar  kültürel  ya  da  ırksal  miraslarının,  doğası  bakımından birbi­
rinden anlamlı bir şekilde farklı oldukları ve 
(2) 
aralarında sınırlı 
kültürel  mübadele  ve  toplumsal  etkileşim  bulunduğu  zaman," 
bir grubun üyelerinin 
"(3) 
çeşitli uzunlukta zaman dilimleri için­
de  az  çok  yakından  bağlantılı  oldukları,  başka bir  gruba  kabul 
edilme  vasfına  sahip  olmadığı"  tipte  bir  hiyerarşiyi  betimler.s 
'Marjinal  bir  durum"da  -kast sistemlerinden farklı olarak- hiye­
rarşideki öğeleri ayıran engellerin (ya da sınırların) bir geçirgen­
liği vardır.9 Hem marjinallik hem dışlama  gruplar arası gerilim­
leri  cisimleştirdiği  ya  da  yansıthğı  halde,  maıjinallik,  bağımlı 
grup ile toplum arasında· daha az yabancılaşmış bir ilişkiyi ifade 
eder.ıo 
Hiyerarşi, Marjinallik 
ve 
Ortaçağ Yahudileri 
Yahudilerin ortaçağdaki konumunu en iyi betimleyen maıji­
nallik kavramı,  "iki  ya  da  daha fazla, grubun, hatta  ulusun bir 
arada  bulunduğu  oldukça  uzun  süren,  geniş  ölçekli  hiyerarşik 
duruma işaret eden" bir kavramdır. 
Gruplar,  ayrıcalık  ve  güç  dereceleri  bakımından  ayrılırlar; 
statü  ve fırsat eşitsizliği vardır.  Gruplar arasındaki engeller, ba­
ğımlı grup ya da  grupların hakim, marjinal olmayan grubun ay-

---

1 74  Mark R. Cohen 
rıcalıklarından yararlanmasını önlemeye yeter, fakat hakim gru­
bun kül
türün
ün bağımlı grup tarafından özümsenmesini engel­
lemez.11 
Bağımlı tabaka, kendi değer sistemiyle bağdaşmayan hakim 
grup kültürünün kimi özelliklerini özümsemeye yoğunlukla di­
renir.ıı Bu da, Yahudilerin ortaçağ diyasporasındaki durumuna 
uygundur. 
Hiyerarşi, Marjinallik ve Ortaçağ Hıristiyanlığının Yahudi­
leri 
Hıristiyanlıkta, Yahudilerin marjinal bir durum dışında hiye­
rarşinin  dip  noktasında  başlamış  oldukları  söylenebilir.  Tarihçi 
Bemhard Blumenkrantz'ın göstermiş olduğu gibi,13 barbar istila­
ları  ile 
Latin  A 
vrupa'da haçlı  ruhunun  doğuşu  arasında  geçen 
yüzyıllarda Yahudiler ile Hıristiyanlar arasında önemli miktarda 
toplumsal  mübadele  söz  konusuydu.  Yahudiler,  mekansal  ola­
rak dışl
anma
dılar; Hıristiyan komşularına nispeten yakın ve on­
larla  barış  içinde  yaşadılar.  Yahudiler,  eğitimli  Hıristiyanlarla 
keyifli din tarhşmalarına girdiler. Yahudiler, orada burada kamu 
görevleri  üstlendiler.  Savaş  zamanlarında,  kentlerini  silahla  sa­
vunmak  için Hıristiyan  yoldaşlarıyla  omuz  omuza savaşabildi­
ler.  Yahudiler,  kendilerini  Hıristiyanlığa  döndürme  çabalarına 
direnerek  ve Yahudi  cemaati  dışında  evliliğe  karşı  Museviliğin 
eski  tabusunu  kah bir şekilde uygulayarak kendi kültürel kim­
liklerini korudular. 
Ne  var ki,  Hıristiyan-Yahudi  ilişkilerinde  bu  göreli  sükunet 
döneminde  bile,  Yahudileri  Hıristiyanlıktan  dışlama  düşüncesi 
yok  değildi.  Bir Frederick'i Mainz piskoposluğuna atayan Papa 
Leo  VII'nin  (936  -939)  çokça  aktarılan  bir  mektubunda  Papa, 
Frederick'in  "[Yahudilerin]  kutsal  dine  boyun  eğmelerini  sağla­
mak  mı,  yoksa  onları  kentlerinizden  kovmak  mı.daha  iyidir?" 
sorusuna yanıt verir. Papa,  vekiline  Yahudileri vaazla (zor kul-

---