Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i l e r 1 97 ti.20 Midi'deki Yahudi cemaatleri, tüzel statünün yükümlülükle rinden İngiltere'nin ve kraliyet Fransa'sırun Yahudilerinden daha fazla yararlandılar ve daha az zarar gördüler.21 Midi Yahudileri nin ekonomik çeşitliliği, Yahudilerin güneydeki kente organik yerleşmişlikleriyle el ele gitti ve bu nedenle, buradaki Musevi karşıtlığını teskin etmeye hizmet etti.22 İslam Dünyasında Hıristiyan kuzeyden çok güney Avrupa kentlerine benzeyen İslam kenti, İslam uygarlığının orijinal, · organik bir bileşeniydi. Latin Avrupa'da kentlerin varlığı (kuzeyde), büyük ölçüde, bir kaç yüzyıl süren cılız bir varlığın ardından bir gençleşme süre� cinden kaynaklandığı halde, İslami kentleşme İslam' ın doğuşu na ve erken yayılmasına eşlik etti. Erken İslami kent, ya ilhak edilen İslam-öncesi bir yerleşim yeriydi, ya da yeni kurulan bir kentti. Aınşar denilen yeni kurulan kentler, hızla gerçek kentlere dönüşen askeri amaçlı ileri karakollardı.23 İslami kent, genel siyasi sistemle tam olarak bütünleşti -yine, Kuzey Avrupa'daki benzerlerinden farklı. Bu durum, Mekkeli bir kendi ve ilk İslami kent Medine'nin yöneticisi olarak Mu hammed zamanına kadar geri gider. İslarn'ın başlangıcından iti baren, yönetici ile kent arasında içsel bir bağ vardı. Halifeler, her zaman bir kenti başkentleri olarak seçtiler; İslam'ın en büyük kentlerinden birçoğu, kökenlerini kraliyet temeline borçludur. Diğer kentler de, halifeyi temsil eden ve onun adına otorite kul lanan askeri valilerin ve maiyetlerinin mekanıydı. İslami kentin kendi çevresine tarihsel ve siyasi yerleşmişliği - komünün feodal derebeylerle çoğunlukla bir gerilim içinde ol duğu Hıristiyan kuzey bahdaki durumla belirgin bir karşıtlık oluşturan- nispeten daha rahat Müslüman-Yahudi ilişkilerini an lamak bakamından derin bir anlam taşır. Müslüman dünyasında Yahudi bir kentli olmak, bir yenilik ve geleneksel otoritenin ikti darına bir tecavüz sayılan bir organizmanın parçası olmaktan 1 9 8 Mark R. Cohen çok, toplumsal düzenin asli bir bileşeni olan bir kurumun parça sı olmak dernekti. Ayrıca (ve Kuzey Avrupa kentinin tam bir antitezi), bir Müs lüman kentindeki yerleşim topografyası, Yahudiye bir dahil ol ma, normal olma havası veriyordu. İşin doğası gereği bir Müs lüman kentteki yerleşim modeli, dini ve etnik grupları ayırıyor du. Bu model, Arap ordularını oluşturan kabile öbeklerinin ayrı semtlerde oturduğu yeni garnizon kentleriyle başlarnışh. So nunda, Müslüman kentin semtlere bölünmesi daha da karrnaşık laşh. Bir İslami kent tarihçisi bunu şöyle betimler: Müslüman kentler, neredeyse evrensel olarak, toplumsal bakımdan homojen semtlerden oluşuyordu. Köylülerin toplan masıyla, farklı kabilelerin yerleşmesiyle, ya da yeni bir etnik ya da yönetim bölgesinin kurulmasıyla yarahlan kentlerde böylesi, semtlere rastlanıyordu. Önemli siyasi ya da dini liderlerin müş terilerine, dini tarikatlara, Müslüman ve gayri-Müslim etnik azınlıklara ve zanaatlara dayanan semtlere, bütün Müslüman dünyasındaki kentlerde rastlarurdı.24 Bu nedenle, ortaçağ Arap dünyasındaki . bir kentin öncelikle Yahudilerle meskun bir sokağının ya da semtinin bulunması, bir aykırılık değildi. O dünyada etnik ve dinsel grupların ayn yerle şimleri normaldi -gönüllü ve bütün topluma genelleşmişti. Do layısıyla, çoğunluğunu Yahudilerin oluşturduğu komşu semte bir kötülük işareti atfedilrnezdi.25 Bu durum, kuzeyin Hıristiyan kentiyle çelişir. Orada, Yahudilerin ayn sokaklara ayrılması, on üçüncü yüzyılda hararetle popüler imgeleme kuşku ve korku aşılanarak ifade edilen toplumsal ve teolojik kaygılara uygundu. Geniza, Yahudilerin İslam toplumuna dahil edilmesiyle ilgili daha etkileyici bir gösterge sunar. Geniza'da belirtilen Müslü man Akdeniz'in pek çok kentinde, özerolarak Yahudi bölgesi anlamında Yahudi semtleri hemen hemen yoktu. Aksine, Goi tein'in keşfettiği gibi, pek çok Yahudi, kendi kentlerinde bitişik Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d iler l 9 9 olmayan salkımlar halinde yaşıyordu; öyle ki, "çoğunluğu Ya hudi olan birçok komşu semt vardı ve hemen hemen hiçbirisi, sadece Yahudilere. mahsus değildi."26 Hıristiyanlar ya da Müs lümanlar, çoğunlukla Yahudilerle aynı semtlerdeki binalarda otururlardı; Yahudilerin, Müslümanların ve Hıristiyanlann, ba zen ortak mallan oluyordu. İslam hukuku, Müslümanların gay ri-Müslim komşulara İslam'ın güzelliklerini gösterebilecekleri gerekçesiyle, zinınıi'lerin Müslümanlar arasında ikamet-etmesine izin verir.27 Bir Müslümanın zinınıi'lere ev kiraya verip vereme yeceği ya da salıp satamayacağı konusunda, kaş çatılır (bu ev lerde puta tapabilir, domuz yiyebilir, şarap içebilirler vb. diye), fakat doğrudan yasaklanmaz.2B Yerleşim yeri yakınlığı, farklı, ananeler ve ahlak ilkeleri ne deniyleMüslümanlarla Yahudi komşuları arasında sürtünmelere sık sık yol açlı.29 Bir Yahudinin evinde Müslümanların bulun ması, Sebt gününün halakhik gereklerini tam yerine getirmeyi bazen engelliyordu (ya da, Musevilikle erkek toplumunda ka dınların daha açık varlığa İslam' daki kadınların saklanması ana nesiyle çalışıyordu). Ne var ki, bunlar inançlararası düşmanlığın işaretleri olarak anlaşılmadı. Aksine, İslam ortaçağında Yahudi ler ile Müslümanlar arasında, kolay işleyen toplumsal etkileşi min göstergesidirler -aynı dönemdeki Hıristiyan kentinde Hıris tiyanlarla Yahudiler arasındaki toplumsal ilişkilere eşlik eden yabancı düşmanlığından çok farklı. Yerleşim yerlerinde Müslümanlarla Yahudilerin bir aradalı ğının, "farklı unvanlardan insanlar arasında karşılıklı güven ve işbirliği ilişkilerinin asla istisna olmadığı" pazar yerindeki içice geçmenin bir uzanlısı olduğu açıkhf.30 Hıristiyan topraklardaki Yahudiler, Yahudi olmayanlarla iş ilişkilerinde ekonomik bir çif te standart kullandıkları, halde (ters etki yaratacağından korkan rabbilerin aksi vaazlarına karşın),31 Geniza'da Yahudiler tarafın dan böyle bir ayrımcılığın belirtilerine fazla rastlanmaz. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|