Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve  Hi lal Altı n d a  O rtaçağda Yah ud il e r  
l 
8 7  
Birkaç örnek vermek gerekirse, farklı giysi, Arapça lehçe, ki­
şisel  ad  seçimi,  iç  mekan  mimarisinde  yenilik  ve  Yahudi  takvi­
mine bağlılık gibi dışsal işaretlerle, Jerba Yahudileri Müslüman­
lardan farklılıklarını  korudular.  Sonra  bu  durum  da,  dinsel  ve 
etnik  kimliklerini  pekiştirdi  ve  hakim  gruba  paralel  ve  onunla 
başarılı  bir şekilde etkileşen bir cemaat olarak  konumlarını  gü­
venceye aldı. Toplumsal farklılık, Yahudilerin Müslümanlarla en 
çok  ilişkiye  girdikleri  pazara  da  yayıldı.  11Yahudiler  ile  Müslü­
manları ayıran etnik ve dini sınırlar, pazar yerinde hiçbir şekilde 
ortadan  kalkmamasına  karşın,  sınır  çizgilerinin  en  akışkan  ve 
geçirgen -olduğu yer burasıdır11  diye yazıyorlar Udovitch ve Va­
lenci.47  Müslümanlar  ile  Yahudiler  arasındaki  ekonomik  işlem­
lerde, 11hukuk11a -yani dini hukuka; ekonomik işlerde Yahudi dü­
rüstlüğüne  Müslüman  güvenini  pekiştiren  bir  öznitelik- ortak 
saygının yanı sıra,  belli  bir güven ve  tanışıklık ölçüsü varsayılı­
yordu.  "Udovitch  ve  Valenci,  Arapça 
hak el-yahud 
(Yahudilerin 
hukuku,  adaleti,  dürüstlüğü)  nosyonunda  kökleşen  bu  "dürüst 
Yahudi"  imgesinin  Yahudi-Müslüman  etkileşiminin  bütün  ala­
nını 
belirlediğini savunurlar: "Bu, Yahudi dürüstlüğü olgusunun 
dünyevi günlük maişet işlerinde bile önde gelen bir öğe ve 
Müs­
lümanlarla ilişkilerinin temeli 
halini aldığı bir yaşam sistemiyle or­
ganik bütünleşme vizyonunu ifade eder."48 
Sefru'daki  ekonomik,  yaşamla  ilgili  incelemesinde  Clifford 
Geertz,  "gayri-Müslim  grupların  Müslüman  toplumun  dışında 
olmayıp, onun içinde dinsel bakımdan kendilerine,  ayrılmış  bir 
yerleri  bulunrnası"nı,  Ortadoğu  toplumundaki  "mozaik"  top­
lumsal  örgütlenmenin  temel  verilerinden,  ya  da  karakteristik 
düşüncelerinden biri olarak sıralar. Çeşitlilik konusunda, 
Ortadoğu toplumu ... kastlara kapahp mühürleyerek, kabile­
ler biçiminde yalıtarak, ulusallık ortak payda kavramıyla üzerini 
örterek çeşitliliğin üstesinden gelmez  ... İnsanların benzemezlik­
leriyle  birbirlerinden  ayrı  oldukları  bağlaınlar  (evlilik,  yemek, 
ibadet, eğitim)  ile ne kadar koşullara bağlı ve  dikkatli olursa ol.: 

---

1 88  Mark R. Cohen 
sun insanların farklılıklarıyla  birbiriyle bağlantılı oldukları  bağ­
lamları (iş, dostluk,  siyaset,  ticaret) birbirinden ayırt ederek üste­
sinden gelir.49 
Özel olarak Sefru'ya gönderme yaparak,"Yahudiler, aynı an­
da hem ötekiler gibi Sefru'luydular hem kendileriydiler" der. "Bu 
kadar kesin olmasa da, sapkın ve kendi kendine yeterli ayrı bir 
parya cemaati [değildi], Sapma kadar Faslı ve sapına kadar Ya­
hudi olarak, ikili ve bölünmez bir geleneğin mirasçılanydılar ve 
hiçbir şekilde marjinal değillerdi."50 
· 
Hiyerarşi ve marjinallik modelini tamamlarsak, bu antropolo­
jik  bulgular  ortaçağ  Müslüman  toplumuna  da  uygulanabilir. 
Bunlar,  Müslümanlar  ile  gayri-Müslimler  arasında  hoşgörülü, 
gruplar  arası  bir  ilişki  olarak  ortaya çıkan  şeyi  kısmen açıklar. 
Karşılaştırma için tekrar 
Latin 
Hıristiyanlığına döndüğümüzde, 
bu daha açık hale gelir. 
Erken  Avrupa  ortaçağında  etnisite,  daha  sonraki  dönemle 
karşılaştırıldığında Yahudilerin tözsel kabulünde önemli bir fak­
tördü.  Barbarlık  dönemini  etnik  heterojenlik  niteliyordu.  Vizi­
gotlar, Franklar, Lombardlar, Burgundlalılar ve diğer Gerrnanik 
kabileler, her biri yerli  Roma ahalisinin etnik farklılığını ye ayn 
hukuk geleneğini kabul  ederken;  aynı zamanda  etnik  çeşitliliği 
ve  aynı  ananevi  hukuku  da  hoş  görerek  bir  arada 
var oldular. 
Orta 
ve Doğu A vrupa'nın Slavik topraklarında hala 
Hıristiyanlaşmamış pagan halkların yaşadığı geniş alanların var­
lığıyla birlikte böyle bir etnik heterojenlik İslam' da olduğu  gibi, 
dinsel uygunsuzluklarına ve kültürel ve hukuksal farklılıklarına 
karşın Yahu dil erin bir bakıma  "hoş  görülebildiği"  bir ortam ya­
rattı.  Yine  burada  da,  etnisite  toplumsal  düzenin  ayrılmaz  bir 
parçasıydı.51 
On 
birinci  yüzyıla  gelindiğinde,  etnik  çeşitlilik,  Hıristiyan­
Yahudi  ilişkilerinde  anlamlı  bir  etken  olarak  geriye  çekilmişti. 
B.atı ve orta Avrupa'da yaşayan; paganların Hıristiyanlığa dön-

---

Haç ve  H i lal Altında Ortaçağda Yah udiler 1 89 
dürülmesinin tamamlanması ve buna paralel olarak birleşik, ev­
rensel,  Katolik bir toplumsal düzen nosyonunun yaygınlaşma­
sıyla  birlikte,  dinleri  nedeniyle  zaten  yabancı  olan  Yahudiler, 
daha fazla yabancı görülür hale geldiler. Barbar döneminin etnik 
çeşitliliği  Hıristiyanlığın  birleştirdiği  bir bakıma daha homojen 
bir  topluma  yol  verince  (kuşkusuz  Fransa'dakinden  çok  daha 
fazla İngiltere'de), Hıristiyan din teorisinde her zaman örtük ola­
rak bulunan dışlayıcılık öne çıkıp, Yahudileri giderek daha fazla 
dışarıya  doğru  itti.  Birçok  durumda  dışlayıcılığın,  Yahudilerin 
Hıristiyanlığa  döndürülmesiyle ya  da  sürülmeleriyle Musevili­
ğin ortadan kaldırılması yolunda bir durak olduğu anlaşıldı. İs­
lam' da bu olmadı. 
Hiyerarşi, marjinallik ve etnisite, toplum, bilim teorisi alanına 
aittir. 
Bununla  birlikte,  İslam' da  ve  Hıristiyanlıkta  Yahudi­
Yahudi olmayan ilişkilerindeki.  kimi temel farklılıkları  da açık­
lar. Peki, eylemde Yahudi-Yahudi olmayan ilişkilerini (pazar ye­
rinden  ayn  olarak)  nerede  göreceğiz?  Bundan  somaki  iki  bö­
lümde, ortaçağ kentindeki yaşamı ve kişiler arası sosyalliği de­
ğerlendirerek bunu yapmaya çalışacağım. 

---