Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

3 44  Mark R.  Cohen 
l'fnsıitut Française  d'Archeplogie  Orientale 
59 
(1960),  141-142;  Fattal, 
Le 
statut, 
259'da aktarılan diğer kaynaklar; Goitein, A 
Mediterranean Soci­
ety, 
2: 281; 
Mark R. Cohen, 
Jewish SelfGovemment in Medieval Egypt: 71ıe 
Origins  of  the  Office  of head of  the Jews,  ca. 
1065-1126  (Princeton. N.  J., 
1980), 284-285. 
. 
96 
Lewis, 
Islam, 
2: 228-229, (no. 
83). 
97 
İbid., 2: 229-232; Bat Ye'or, 
The 
Dlıimmi, 
192-194. 
9s 
Dhımmi
'lerin  ayn  elbise  giyme  şarhndan  kaynaklanan  potansiyel 
tehlikeleri en aza indirmek için bir miktar para ödemeye kalkışmaları­
nın 
bir örneği için bkz. Lichtenstadter, "Distinctive Dress," 51. 
99 
Fattal, Le 
statut, 
262. Ayrıca bkz. Donald P. Little, "Coptic Converts to 
Islam during the Bahri Mamluk Period," 
Conversion and Continuity:. In­
digenous Christian Communities in Islamic Lands Eiglıtlı to Eiglıteenth  Cen­
turies, 
ed. M. Gervers ye R. J. Bikhazi (f oronto, 1990), 263-288 içinde. 
10° 
E. Strauss (Ashtor), "L'inquisition dans l'etat mamlouk," 
Rivista degli 
Studi Orientali 
25 (1950), 11-26. Ashtor, Yahudiler zayıf, sayı olarak daha 
az ve Avrupa devletlerinden destek alacak durumda olmadıkları için 
bütün bunlar Yahudileri daha ihtiyatlı yaptı ve dolayısıyla, kovuştıır­
maya- uğramaları daha az olasıydı- Yahudi yargılamalarının; Hıristi­
yanların; yargılanmasından daha seyrek olduğuna işaret eder. 
101 
örneğin bkz. Oaude Cahen, "Histoires coptes d'un cadi medieval," 
133-150. Krş. J. Sadan, "Some Literary -Problems Concerning Judaism 
and Jewry  in Medieval Arabic Sources," 
Studies  in Islamic Histon; and 
Civilization in Honour of Professor David Ayalon, 
ed.  M. Sharon (Kudüs, 
1986),. 365-370 içinde. Cahen, Yahudiler üzerine bölümü yayınlamadı. 
Moshe Pedmann,  "Asnawi's Tract anainst Christian Offıcials," 
Ignace­
Goldziher Memorial  Volume,  Part II, 
ed; Samuel  Lövinger et al.  (Kudüs, 
1958),  172-208  içinde;  idem,  "Notes  on Anti-Christian Propaganda in 
the Mamluk Empire," 
Bu/etin of tlıe School of Oriental and African Studies 
10  (1940-1942),  843-861;  Richard  Gottheil,  "An  Answer  to  the  Dhım­
mis," Joumal of the  American Oriental Society  (1.921), 383-457;.  D. S. 
Richard, . "The Coptic  Bureaucracy under Mamluks,". 
Colloque Intema­
tional sur L'histoire du Caire 
(Kahire [ca. 1970]), 373-381. 
102 Ibn Taymiyya, İslamda kilfr üzerine bir kitap yazdı. Ayrıca bkz. Ibn 
Kayyım, 
Alıkalı 
ahi 
al-dlıimma, 
kısım 2,795-796. 
103 
Fattal, cizyeyi kitabına alır, 
Le statut, 
264 vd. 
104 
Abu Yusuf, 731 ile 798 yılları arasında "yaşadı. Harun Reşid, 786'dan 

---

Haç ve H i lal Altı nda Ortaçağda Yah ud iler 3 4 5  
809'a kadar yönetti. 
105 
Abu Yusuf, 
Kitab el-harac (Bülaq, 
1302/1885),  122-126""(cizye);  127-
128  (ayrı giysi),  138-149  (ibadethaneler, 
dhimmi 
yükümlülükleri, fetih 
sırasındaki diğer barış koşularillın değerlendirilmesi). 
106 
El-Şafii, 
Kitab el-umm 
(Bulaq, 1903-1904), 4: 118-119; çevirisi Lewis, 
İs­
lam, 
2: 219-223 içinde. 
107 
Ibid., 4: 125-126: 
Tahdid al-imam ma ya'khudh min ahl al-dhimma fi'l­
amsar; 
ve 127: 
Ma yu'tihum al-imam min al-man min al-aduw. 
108 
Ibn Kayyım, 
Ahkam ahl al-dhimma, 
kısım I, 1. 
109 
Ibid., 15 vd.,22 vd. 
110 
Fattal, 
Le statut, 
324. 
111 
Abu Da'ud, 
Sunan, 
ed. Aziz Ubeyd Ri'as (Hims, 1972), 3: 433-434, no. 
3045;  İngilizce  çeviri:  Abu  Da'ud, 
Sunan, 
çv.  Ahrnad  Hasan  (Lahor, 
1984), 2:865. 
112 
Kitab el-harac'dan 
aktaran Lewis, 
Islam, 
2: 
224. 
113 
A. Ben-Shemesh, 
Taxation in Islam 
(Leiden, 1969), 3: 85'ten aktarma. 
114 
İbn Kayyım, 
Ahkam ahl al-ahimma, 
kısım 1,155. 
115 
Moshe Gil,-"Religion and Realities in Islamic Taxation,11 
Israel Orien-
tal Studies 
10 (1980), 24-26. 
· 
116 
Goitein, 
A Mediterranean Society, 
2: 
380 vd. 
117 
Fattal, 
Le statut, 
289-290. 
118 
Goitein, 
A Mediterranean Society, 
2: 
384. 
119 
Fattal, 
Le statut, 
281-283. 
120 
Örneğin, Yuzbaki, 
Tariklı ahl al-dhimma fi'l-Iraq 
(12-247 A. H.) 
121 
"Bu  noktayı  Rabbath belirtir: 
Les  clıretiens  dans  l'islam  des premiers 
temps: La conquete arabe sous les auatre premiers califes 
(11/632-40/661), 
1: 
254. 
122 
İlk kez A. Hakavy tarafından yayınlandı:  "Netira und seine Söhne: 
Eine angesehene jüdische  Familie, in  Bagdad  am Anfang des X. Jahr­
hunderts,11 
Festsclırift zum siebzigsten Geburtstage A.  B.erliner's 
(İbranice 
bölüm) (Frankfurt am Main, 1903), 1: 34-43 içinde Harkavy yazmasının 
bulunduğu yer bilinmiyor. Başka bir fragman-Kahire Geniza'sından el­
yazmalarının Tay lor Schechter Derlemesi'ndeki bir fragman - aşağıda 
çevrilen önemli pasajla paralellik gösterir; ne yazık ki, metin, en büyük 
güçlükleri içerdiği yerden yırtılmış. Ayrıca bkz. Walter J. Fischel, 
Jews 
in tlıe Ecimomic and Political Life of Medieual islam 
(1937; yeniden basım, 

---

346 Mark R.  Cohen 
New York, 
1969), 
34 
vd. 
123 Harkayy, "Netira und seine Söhne," 
36. 
Pasajı çevirirken, S. Friedla­
ender'in bu pasajın birinci kısmıyla ilgili sorunlu açıklamasında 
(Jewish 
Quarterly Reuiew 17 [1904-1905], 387-388) 
bazı  düzeltmeleri  yararlı bul­
dum.  Ek  düzeltmeler: 
ytqn 
yerine, 
yhqn, 
dolayısıyla 
yahqin  dammahu, 
"onun hayahnı kurtarır"  (Profesör Müshe  Gil'in izniyle); 
yt'lim 
yerine, 
yt' lbw, 
dolayısıyla 
yutalabu, 
"istenecek"  (Profesör Joshua Blau'nin izniy­
le). Yahudi-Arap İncelemeleri Cemiyeti'nin Altıncı Uluslararası Konfe­
ransında (Bar-Ilan Üniversitesi, Haziran 
1993), 
bu pasaj üzerine konuş­
tum  ve  meslektaşların  metinle  ilgili  yorumlarından  yararlandım.  Bu 
konuşma, konferans tutanaklarında yayınlanacak (İbranice), ed. David 
Doron. Krş. Raphael Patai, 
The Seed of Abraham: f ews and Arabs in Con­
tact and Conflict 
(Salt Lake City, Utan, 
1986), 
44; 
ve Netira ile halife ara­
sında geçen cizye ile ilgili konuşmanın bazı ayrıntılarını yanlış yorum­
layan Nissim Rejwan 
The fews of Iraq: 
3000 
Years of History and Culture 
(Boulder, Colo., 
1985), 88-90. 
· 
124 Krş. Baron, 
Sodal and Religous History of the f ews, 3: 153. 
Bu "olay"ın 
daha hüzünlü, bir yorumu için bkz.  A vraham Grossman "The Econo­
mic and Social Background of Hostile Attitudes toward the Jews in the­
Ninth and Tenth Century Müslim Caliphate," 
175-186;" 
Yazar,  "ne bu 
kaynakta  ne  diğerlerinde,  bu kıskançlığın  [güçlü  banker-saray  adamı 
Netira'dan]  bir sonucu olarak Yahudilere karşı kitlesel bir şiddet pat­
lamasıyla ilgili, hiçbir belgeye rastlama"dığıru kabul eder. 
125 S. D. Goitein, "A Report of Messianic Troubles in Baghdad in 
1120-
1121," fewish Quarterly Reuiew 43 (1952), 75. 
ı26 John O. Humyick, ed., 
Sharia in Songhay: 17ıe Replies of al�Maghili to 
the  Questions of Askia al-Hajj  Muhammad 
(Oxford, 
1985), 30-37. 
Aynca 
idem, "al-Mahili [sic] and the Jews of Tuwat; The Demise of a Commu­
nity," 
Studia Islamica 61 (1985), 155-183. 
ı27 Kisch, 
fews in Medieual Germany, 167-168. 
128 Bu düşünceyi uzun süre önce, hocam Profesör Gerson D. Gönen'in 
ortaçağ Yahudi tarihi derslerinde duydum.  Yazılı  olarak herhangi bir 
yerde  sözü  edildiğine  rastlamadım.  Menahem  Moreshet'te,  fiil biçimi 
görünmez: 
Leqsiqon ha-po'al she-nitlıadesh bi-leslıon ha-tannaim 
[Tannaitic 
Ibranicede Yeni Fiiller Sözlüğü]  (Ramat Gan, 
1980). 
Bu referans kitabı­
na dikkatimi çektiği için Profesör Moshe Greenberg'e minnettarım. 

---