Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç  ve  H i lal Altında Ortaçağda Yah udiler 3 3 5  
ler. İslam Hıristiyanlarının ve Yahudilerinin hukuksal konumu üzerine 
en önemli ikincil çalışma: Hıristiyan-Arap fıkıhçı Antoine Fattal, 
"Le 
sta­
tut  legal  des  non-Musulmans  en  pay  d'islam 
(Beyrut, 
1958).  Gayri­
Müslimlere gösterilen hoşgörü ve özgürlüğe aşırı vurgusuyla daha faz­
la  taraflı  olan  Hasan  el-Zayn'ın  yakın  zaman  kitabı, 
Al-awda  al­
qanuniyya  li'l-nasara  wa'l-yahud  fi'l-diyar  al-islamiyya  halta  al-fath  al­
osmani 
[Osmanlı  Fethine  Kadar  İslam  Topraklarındaki  Hıristiyanların 
ve Yahudilerin Hukuksal  Durumu]  (Beyrut, 
1988),  Fattal'ın yerini  al­
maz. 
2 
Dhimmi1er,  ahl al-dhimma, 
ya da "himaye edilen halk"  olarak da bili­
nirdi. 
3 
Hinduizm örneği için bkz. Yohanan Friedmann, 'The Temple of Mul­
tan: A Note on Early Muslim Attitudes to Idolatory," 
Israel Orienta.l Stu­
dies 
2 (1972), 176-182; idem, "Medieval Muslim Views of Indian Religi­
ons," 
/ournal of the American Oriental Sodety 
95 (1975), 214-221. 
4 
Bu madde, Vizigot Agde Conseyi'nden alınmış 
(506). 
s 
Patrologia Latina, 
ed, J.-P. Migne (Paris, 
1880), 140: 742: "Dejudaeis, qu­
.omodo  ante  baptismum  examinari  debeant.  Judaei  quorum  perfidia 
fre-quenter  ad  fomitem  redit,  si  ad  !egem  catholicam  venire  volue­
rint ... " Orjinal düstur için bkz. Parkes, 
.Conjlict of the Oıurch and tlıe Sy­
nagogue, 
319-320. 
6 
Bemard Blumenkranz, "The Roman Church and the Jews," 
The 
World 
History of the Jewislı People:  The  Bark Ages, Jews in Oıristian Europe, 
711-
1096, 
ed. Cecil Roth (Ramat Gan., 
1966), 79 içinde; idem, 
Juifs et dıreti­
ens, 
304-306. Kitap 13, hırsızlık, faizcilik, açgözlülük, sarhoşluk ve diğer 
günahlarla ilgili yasaları içerir. 
7 
Bazen, "Yahudiler, Saracenler ve Hizmetkarları Hakkında" olarak ge­
nişletilir  (elbette,  Hıristiyan İspanya'da, sorun, bileşik  "Yahudi- Müs­
lüman  sorunu"ydu).  Ayrıca  bkz.  Pakter, 
Medieval  Canan  Law  and tlıe 
/ews, 
34-35; Muldoon, 
Popes, Lawyers, and Infidels, 
4. 
s 
Bu derlemenin modern editörü öyle iddia ediyor. Ibn el-Kayyım, 
Ah
­
kam 
alıl 
al-dlıimma, 
kısım 
1, giriş, 6. Bazı 
dhimma 
yasalarının değerlendi­
rilmesi şuradan bulunabilir:  El-Turtuşi  (ö-
1126), 
Sirac el-muluk, 
Ömer 
Paktı ile başlayan bölüm.  Şafii fıkıhçı ve kadı Bedr el-Din ibn Cemaa 
(1241-1333), 
dhımmiler'in 
hak  ye  yükümlülüklerinin  geniş  bir  özetini 
içerir (İdari yazısı, 
Tahrir el-ahkam fi tedbir alıl el-islam 
'ın son bölümü ola­
rak Ömer Paktı'nın bir versiyonunu da içeriyor: ed. Ve Almancaya çv. 

---

3 36  Mark R.  Cohen 
· 
Hans Kofler "Handbuch; des islamischen Saats-und Verwaltungsrech­
tes von Badr-ad-Din İbn Gaına'ah," 
Islamica 
7 (1935), 27-34. 
9 
lbn Abu Şeybe, 
Musannafil..:ahadis ve'l-asar, 
ed.  Sald  el-Lahham  (Bey­
rut, 1989). 
10 
Dört ortodoks İslam mezhebinden biri. 
11 
Bab nikah ahi  al-dhimma, Dhimmi evliliği üzerine bölüm.  Serahsi, 
El-Mebsut 
([Kahire], 1906-1913), 5: 38-48. 
12 
Serahsi, 
El-Mebsut, 
13: 130-139. 
13 
İbid.,9: 195. 
14 
F. 
E 
..  Peters,  Otlldren  of  Abraham:  Judaism,  Christianity,  islam 
(Princeton, N. J., 1982), 62. 
1s 
Kenneth Stow  ("Hatred of the Jews of Love of the Otlrch: Papal Po­
licy toward the Jews in the Middle Ages," 80.-81), papalığın Yahudiler­
le,  1199'da  lnnocent  IIl'ün  "hemen  hemen  harfi  harfine"  Ömer  Pak­
h'ndan  ödünç  alınan  bir  madde,  ekleyerek  yayınladığı 
Sicut  Judeis'e 
kadar geri giden benzer, çift taraflı bir sözleşmeye sahip olduğunu ileri 
sürer. Bu hipotez özellikle, Arapçadan Latinceye ödünç alınan metinle 
ilgili bölüm bana göre kuşkuludur. 
16 
On  ikinci  yüzyıl  yazan;  el-Turtuşi'nin 
Sirac el-muluk'deki 
"Krallara 
Ayna"  yazısında (Kahire 1872,  229-230, Kahire 1935, 252-253;  İngilizce 
çevirisi, Bernard Lewis, 
Islam: From the Prophet Muhammed to tize Capture 
of Constantinople 
[New York, 1974], 2: ,217-219. ye Stillman, 
/ews of Arab 
Lands] 
157-158 içinde), belgenin en karakteristik versiyonu bulunuyor. 
17 
Antoine Fattal, 
Le statut legal des non-Musulmans 
en 
pay 
d'Islam'ın ba­
şından  sonuna  kadar,  çoğunlukla  Hıristiyanlığın  da  kendi  kafirlerine 
ayrımcı  davrandığını göstermek  için,  İslam  hukuku ile  Hıristiyan  hu­
kuku arasındaki paralelliğe dikkat çeker. 
18 
Sure 2: 256. 
19 
Rudi Paret, "Sura 2,  256:  "la ikraha fid-dini.- Toleranz oder Resigna­
tion?" 
Der Islam 
45 (1969), 299-300. Krş. Lewis, 
/ews oflslam, 
13. 
20 
Bkz. Bölüm 2. 
21 
Stillman, 
Jews of Arab Lands, 
3-2l'de, Muhammed ile  Yahudiler  ara­
sındaki karşılaşmanın kusursuz bir özeti bulunuyor. 
22 
Buhari, 
Sahih, 
Kitab el-cihad, İngilizce çevirisiyle Arapça metin, Mu­
hammad Muhsin Han, 
The Translation of the Meaning of Sahih al-Bukhari, 
gözden geçirilmiş 6. basım (Lahor, 1983), 4:  182 içinde. Bu ifadeden ön-

---

Haç ve  H ilal Altında Ortaçağda Yah udiler 3 3 7  
c e  gelen bölüm başlığı -"Himaye Edilen Halk Adına Savaşmak Gerekir 
Köleleştirmemelidirler"- erken İslam'ın Yahudiler ve Hıristiyanlarla  il­
gili tutumunu çok iyi ifade eder. 
23 CJ 
1. 9. 14 
(=CTh 
16. 8. 21), Under, 
Jews in Roman lmperial Legislation, 
no. 46; 
CJ 
1. 11. 6 
(=CTh 
16. 8. 27; 16. 10. 24), Linder, 
Jews in Roman lmpe­
rial Legislation, 
no. 49. 
24 
Ayetin tamamı şöyledir: "Kitab verilenlerden, Allah'a, ahiret gününe 
inanmayan, Allah'ın ve peygamberinin haram kıldığım haram sayma­
yan,  hak dinini  din  edinmeyenlerle, boyunlarını büküp kendi elleriyle 
cizye verene kadar savaşın." 
25 
Abd el-Rezzak el-Senani, 
El-Musannaf, 
ed. Habiburrahman el-Azemi 
(Beyrut, 1972), 6: 89-90. 
26 
Pek  çok-modern  bilgin,  dilsel bakımdan sorunlu  Kuran  emirlerini, 
daha yumuşak düşünce çizgisini  izleyen,  ortaçağ açıklamalarını tercih 
ederek,  törensel aşağılama öğesinden bütünüyle  yoksun gibi anlar.  (1) 
Bir  görüş,  ayetin,  basitçe 
dhimmi'nin 
kendi  madunluğunu  ve  boyun 
eğişini kabul etmesini  emrettiğini savunur.  (2)  Başka bir bilgin, ayetin 
son dört kelimesini, an yadin ifadesinin ortaçağ  yorumuna uygun ola­
rak  çevirir.  (3)  Üçüncü  bir  oryantalistin  açıklaması,  kendisini,  bütün 
ifadeyi tercüme  etmeye götürür-İslam öncesi Arap  hukuk kavraınlan­
na  ve  buna paralel dilsel kullanıma uygun olarak ifadenin esas anlamı 
üzerine  büyüleyici  tarhşmalar,  1962  ila  1967  yıllan  arasında 
Arabica 
dergisinde  bir  dizi  halinde  çıkh.  Meir M.  Bravmann'ın-üçüncü  yoru­
mun ve lehine Claude Cahen'in görüşlerine 
(Arabica 
9 
[1962], 76-79; 10 
[1963], 95)  ve birinci ve ikinci görüş taraftarlarına karşı, sunduğu Arap­
ça  dilbilimsel kanıta 
(Arabica 
10  [1963],  94-95;  13  [1966],  307-314;  14 
[1967],  90-91,  326-327), 
yad 
sözcüğünün, İbranice  Kitabı Mukaddes'te, 
örneğin Krallar 1, 10: 13'te iyilik sözcüğüne benzer bir anlamda görün­
düğünü ekleyebiliriz. 
27 
Kelle vergisinin bazı biçiınleri, pek çok ülkede, genel olarak ahaliden 
toplandığı yerlerde, ayrıcalıklı sınıflar çoğunlukla,  muaf tutulsalar da, 
İslam tarafından  fiilen alındı.  Bkz.  Daniel C.  Dennett, 
Conversion  and 
the. Poll Tax in Earl islam 
(Cambridge, Mass., 1950), 5, 28, 32-33, 54, 68; 
ve David Goodblatt, 'The Poll Tax İn Sassanian Babylonia: The Talmu­
duc Evidence," 
Joumal of the Economic and Sodal History of the Orient 
22 
(1979), 233-295. 

---