Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Hukuk Felsefesinin Prensipleri’
nde belirttiği gibi, “kendi çağının çocuğu olan” filozofların, “kendi zamanının üzerinden atlayarak” (Hegel, 2004, s.30) çağını aşan öngörülerde bulunmasının felsefenin işi olmadığı düşüncesinden hareketle, Kant’ın kozmopolitizmin geleceğine dair öngörülerinin de bu bağlamda felsefi bir incelemenin konusu olamayacağı söylenebilir. Ancak felsefenin görevini sadece bitmiş, gerçekleşmiş olanı yorumlamakla sınırlamaz, mevcut olanı değiştirmek ve geliştirmek amacıyla ele almasına da izin verirsek, dünya tarihinin yöneleceği ya da yönelmesi umut edilen ebedi bir barış ortamına erişmek için izlenecek yol olarak kozmopolitizme dair Kant’ın düşünceleri farklı bir bakış açısıyla tekrar ele alınabilir. Böylesi bir bakış açısıyla irdelenen kozmopolitizm kavramına yönelik eleştirilerin temelinde ise çoğunlukla kavramın realiteye uygulanamaz oluşu 4 yatar. Bu eleştiriler dikkate alınmadan yapılacak bir kozmopolitizm çalışması, hoş bir hayalin ötesine geçemeyecektir. Bu nedenle çalışmanın üçüncü bölümünü Kant’ın kozmopolitizm kavramına yönelik kimi eleştiriler oluşturmaktadır. Kant’ın kozmopolitizmine yönelik eleştirilerden, hangi düşünürlerin görüşlerinin ele alınacağı konusunda hem tarihsel hem de eleştirinin temele aldığı nokta açısından bir ortaklık aranmıştır. Bu ortaklık ise yirminci yüzyılın küreselleşme nedeniyle ulus devlet egemenliğini sarsan yapısında ve ele aldığımız isimlerin, insanların iletişim olanaklarına dayanan yeni bir nirengi noktası kurgularında bulunmuştur. Bu bağlamda çalışmanın üçüncü bölümü, Kant’ın kozmopolitizm kavramına yönelik eleştirileri açısından Schmitt, Arendt, Habermas, Negri ve Hardt ile Derrida’nın fikirlerine ayrılmıştır. Dönemsel olarak İkinci Dünya Savaşı’nın sonrasında ulus devletlerin gücünü yitirmeye başladığı bir döneme ait olan bu fikirler, kozmopolitizmin günümüzde tekrar bir alternatif olarak dile gelmesinin muhtemel yollarını sergilerler. Kant’ın kozmopolit hukukunu vücuda getirecek kurumsal yapıyla ilgili olarak öngörülerinin isabetli olmamasına yönelik, tüm bu eleştirilerin ortaya koyduğu ana düşünce, ulus devletlerin gücünü yitirmesi ve küresel bir düzenin ortaya çıkışıyla ilgilidir. Bu nedenle kozmopolitizm kavramının geçirdiği tarihsel değişim, siyaset sahnesindeki bu değişim dikkate alınmadan değerlendirilemez. Westphalia Barışı’ndan sonra uluslararası antlaşmalar çerçevesinde kurulan bir düzen ve Avrupa güçler dengesinin emperyalist politikaları ile gelişen ulus devlet anlayışı, İkinci Dünya Savaşından sonra giderek zayıflamaya başlamıştır. Bu zayıflamanın temelinde ise devletlerin milli egemenliklerinin sınırını aşan küresel bir ekonominin yıkıcı gücü yatar. Dünya siyaseti, Kant’ın öngördüğü siyasi adımları atmış, ancak öngörülmüş sonuçlara ulaşamamıştır. Yaşanılan değişim, egemenliğe dair klasik anlayışı etkilediği gibi klasik savaş ve barış anlayışını da etkilemiştir. Kırk yıl gibi kısa bir sürede iki büyük dünya savaşı gören Avrupa Devletlerinin belirlediği politik yaklaşımlar ile her ne kadar dünya haritasındaki sınırlar kesinleşmiş, topyekûn savaşlar sona ermiş ve uluslararası ilişkiler ekonomik savaşlar ile belirlenmiş gibi gözükse de bu durumun bir illüzyon olduğu, savaşların sadece şekil değiştirdiği ve baş aktörlerinin aynı kalmasına rağmen, savaşın bölgesel olarak ötelendiği dile getirilebilir. Nitekim kullanılan dildeki farklılık da bize bu değişimin işaretlerini verir. Yaşanılanlar artık savaş değil, çatışma veya müdahale adını 5 alırken, savaşın tarafları iki egemen devlet değil, bölgesel güçler veya terör örgütleri olmuştur. Bu değişimlerin meydana getirdiği bir diğer kaçınılmaz değişim ise sivil halkın bu çatışmalardan etkilenme düzeyidir. Savaş meydanlarında, profesyonel ordular arasında, belirlenmiş bölgelerde yaşanılan savaşların yerini kitle imha silahları, bombalı saldırılar ve sivil kayıplar almıştır. Artık savaş kavramı Kant’ın felsefesindeki anlamını yitirdiğinden, barışa da bu felsefede öngörüldüğü şekilde ulaşılma imkânı yitirilmiştir. Ancak bu değişim, Kant’ın ebedi barış ve kozmopolitizm kavramlarının tamamen ortadan kalktığı ve anlamsız bir hal aldığı şeklinde yorumlanamaz. Zira, devlet ve savaş gibi kavramların değişimi, uluslararası siyasetin büyük aktörlerinin pek de arzu etmediği bir sonuca yol açmış, dünya ülkeleri arasındaki eşitsizliğin artmasıyla, ülkelerindeki açlık, savaş veya dini ve siyasi baskılardan kaçan milyonlarca insan, göçmen veya mülteci sıfatıyla başka ülkelerin sınırlarına yığılmıştır. Bu durum, etik ve hukuki bağlamda pek çok tartışmanın kapısını araladığı gibi böylesi büyük bir nüfus hareketliliğinin yaratabileceği demografik değişiklikler ve ekonomik problemler de dünya gündeminde önemli bir yer edinmiştir. Bu durum, hayatlarını korumak için yollara düşen her yaştan insanın ülkelere kabulü ya da reddi kararının verilmesi, kimin yabancı, kimin mülteci, kimin vatandaş olduğu ve bu grupların hangi haklara sahip olduğu ve bu hakların felsefi ve hukuki temellerinin ne olduğuna dair tartışmaları gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler ışığında, iki bin beş yüz yıllık tarihiyle kozmopolitizm idesi günümüzde, felsefe, hukuk ve siyaset alanındaki tartışmalarda, mülteci sorunu, insan haklarının temellendirilmesi, vatandaşlık hakkının kazanılması ve benzeri pek çok konuda yeniden başat öneme haiz hale gelmiştir. Ancak bu problemlerin her biri başlı başına bir araştırmanın konusu olmayı gerektirecek kapsamda olduğundan, bu çalışmada kozmopolitizm kavramı, Kant’ın sunduğu çerçeve ve böylesi bir kozmopolitizmin uygulamada karşılaşacağı güçlüklere yönelik kimi eleştirilerle sınırlandırılacaktır. Ulus devletlerin yerine gelen bu küresel düzen büyük bir krizin eşiğindedir. Değişimin yaklaşan ayak sesleri, siyaset modelinin yenileneceğini bildiriyor. Ancak bu sefer beklenen bu yenilik, egemenlerin değil, toplum sözleşmesinin kuruluşundan hatırlayacağımız bir aktörün eliyle gerçekleşecek gibi görünüyor. Vatandaş, uyruk, tebaa gibi sınırlandırılmış kimliklerinden sıyrılan bu aktör, hikâyenin başlangıcında ortaya koyduğu ortak ve özgür iradeyi yeniden ele alarak, kozmopolit bir düzenin kurucu gücünün fitilini ateşleyebilir mi? 6 Gerçekleşmesi beklenen bu yeni kozmopolitizmin temel problemi, Kant’ın kozmopolitizm anlayışı ile yine benzer bir noktada düğümleniyor. Ahlak ile hukuk ve siyaset arasında kurulacak olan bağın sağlamlığı, kozmopolitizmin gücünü belirlerken, bu bağ zayıf olduğu müddetçe kozmopolitizm bir ütopyadan öteye geçemiyor. Kant bu bağı özgür bir federasyonun gücünden beklerken, günümüz felsefesinde, çoğunlukla bireylerin bağımsız pozisyonlarını korurken bir arada kalmayı başarabilmelerine vurgu yapılıyor. Bu nedenle, bu çalışmanın amacı da kozmopolitizm kavramının bu problemini ortaya koyarak, bir çıkış yolunun olanağını araştırmaktır. Kant’ın pozitif hukuk alanına dahil etmeye çalıştığı kozmopolitizm, uluslararası siyasetin kimi açmazları dolayısıyla talep ettiği hukuki korumaya erişememiş, bu haliyle ahlaki bir hedeften, arzudan öteye geçememiştir. Ancak talep edilen hukuki korumaya erişilene kadar, kozmopolitizm kavramını siyaset sahnesinde muhafaza etmenin yolunun, bireylerin farklılıklarını muhafaza ederek bir bütün oluşturacakları yeni bir yapının inşasından geçtiği söylenebilir. Bu yeni yapının adı her ne olursa olsun, amacının, hukuki bir zırha bürünmüş kozmopolitizme ulaşmak olduğu unutulmadan, amaca ulaşıncaya kadar geçen süre zarfında, şimdi ve burada, mümkün olduğunca hedeflenen kozmopolit düzene yönelik, adalet kavramını gözeten bir eylem tarzının benimsenmesi gerekir. Bu nedenle çalışmanın sonuç kısmında, yukarıda açıklanmaya çalışılan düşünceler çerçevesinde, Kant’ın ebedi barış ve kozmopolitizm anlayışının uygulanabilirliğine dair bazı eleştiriler değerlendirilmiş ve bu eleştirel kozmopolitizm anlayışlarının sunduğu çözüm yollarıyla birlikte, bu önemli kavramı gerçekleştirilebilir kılacak bir yaklaşımın varlığı sorgulanmaya çalışılmıştır. |