Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| oikeiōsis
kavramı, Diogenes Laertius’un eserinde şöyle açıklanır: 11 “Canlı bir varlığın ilk içgüdüsü, doğanın daha başlangıçta içine koyduğu kendini koruma içgüdüsüdür; Khrysippos Erekler Üzerine adlı eserinin birinci kitabında şöyle söylüyor: ‘Her canlının sahip olduğu ilk şey, kendi yaratılışı ve bu yaratılışın bilincidir’; çünkü doğanın canlıyı kendine yabancı kılması beklenemez. Geriye, onu oluşturan doğanın onu kendine yakın kıldığını söylemek kalıyor; çünkü böylece ona zararlı şeyler uzak tutulur, uygun olanların ise yaklaşmasına izin verilir…. Ama hayvanlara fazladan bir de içgüdü verildiği için, ki bunu kullanarak kendilerine özgü besinlerin peşine düşerler, onlar için içgüdü doğrultusunda hareket etmek doğa gereğidir; akıllı canlılara da daha üstün bir önderlik için akıl verildiğine göre, onlar için akıl doğrultusunda yaşamak haklı olarak doğaya uygun yaşamak olur; çünkü akıl içgüdüyü biçimlemek üzere buna eklenmiştir” (Laertios, 2007, s. 331). Görüldüğü üzere Laertios, “Stoacı Oikeiōsis kavramını, bir hayvanın yaradılışı (constitution) ve kendini koruması (self-preservation) terimleriyle ortaya koymuştur. Cicero’da oikeiōsis ’in ‘kendini koruma’ ve ‘yaradılış’ ile alakalı olduğunu düşünür” (Türkyılmaz, 2018, s. 546). Kendi yaratılışına uygun olana yönelme, doğanının canlılara verdiği bir özelliktir. “Doğada her şey kendi selametiyle bağdaşıp, kendine yararlı olacakları arar, zarar vereceklerden korkar. Faydalıya karşı olan atılımlar, karşıtından kaçınmalar doğal şeylerdir. Bu işi yapmayı buyuran hiçbir düşünce araya girmeden, hiçbir karar alınmadan, doğa ne önerirse, o yapılır” (Seneca, 1992, s.307). Görüldüğü üzere hayvanlarda Oikeiōsis , doğrudan doğruya hayatta kalmaya yönelikken, insanlarda Oikeiōsis , akılla temellenir. Oikeiōsis ’e uygun yaşayan insan, doğasına uygun yaşamaktadır. Yani insan, doğasının en belirleyici özelliği olan akla uygun yaşamaktadır. Akıl ve doğa bizi erdeme yöneltir. Erdem, başka bir sonuç, ödül ya da korkuyla değil, sadece kendisi için istenen, tüm yaşamı uyumlu kılmaya yönelik olan akla uygunluktur. Bu uygunluk ve tamlık hali olarak açıklayabileceğimiz erdem düşüncesi, kişinin hem doğayla hem de bunun sonucu olarak bütünle uyumlu olması halidir. Çünkü insanın yapısı evrenin bir parçasıdır. Dolayısıyla bütünün bir parçası olan insan, o bütünü yöneten yasaya, yani doğa yasasına tabidir ve istemesini bu yasaya göre belirleyerek, onunla uyum içinde kalmış olur. Bu uyumu yakalayanlar, Stoa Felsefesinin bilge olarak bahsettiği kişilerdir. Stoacı bilge, Oikeiōsis ’e uygun olarak istemesini belirler. Oikeiōsis kavramı çerçevesinde özgür istemenin nesnesi kendiliktir. Birey, istemesini, kendi doğasına uygun olan yönde belirler. Zamana ve duruma göre değişmeyen bu isteme, bilge kişinin istemesidir. Bilge özgürdür. Görünüşte köle bile olsa, her zaman özgür olandır. Çünkü özgürlük, akıl dışında hiçbir şeyden etkilenmeden, bağımsız davranabilme, bağımsız karar 12 verebilmedir. Burada Kiniklerdeki gibi bir özgürleşme düşüncesi vardır. Hâkim olabileceğimiz şeylere ulaşmak için, hâkim olamayacağımız şeylerden vazgeçerek özgürleşmek mümkündür. Bu özgürlük sayesinde bilge, artık şehrin yasalarıyla değil, doğa yasalarıyla bağlı olur. Ancak bilgenin, doğa yasalarına bağlı, istemesi günlük ve toplumsal baskılardan uzak olan bu yaşam biçimi, özellikle geç dönem Stoacılığında, Kinizm’den farklı olarak toplumdan izole değildir. “Erdemli insan bir köşeye çekilip yalnız yaşamayacaktır; çünkü toplum yaşamına ve eyleme uygun bir yaratılışı vardır” (Laertios, 2007, s. 343). Bu nedenle evlenmekten, siyasetle ilgilenip devlet yönetiminde yer almaktan, tanrılara inanmaktan ya da en temel ifadesiyle toplum içinde yaşamaktan kaçınmak gerekmez. Stoacılar, Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|