Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyxülislam Axund Əbdüssəlam Axundzadə
54 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: Din xadimlərinin Türkiyə və İranla əlaqələr qurmasından narahat olan çar Rusiyası onları öz tərəfinə çəkmək məqsədi ilə Rusiyaya dəvət edərək orden və medallarla təltif edirdi. Buna təşəbbüs göstərən alim və üləmalar həm özlərini, həm də buna imkanı olmayan soydaşlarını repressiya və təzyiqlərdən qoru- yurdular. Avropa mədəniyyətini əxz etmək üçün 1878-ci ilin mart ayı- nın 31-də Peterburq Universitetinin rektoruna ərizə ilə müraciət edən Mirzə Həsən Tahirzadə səs çoxluğu ilə Şərq fakültəsinin Fars dili və ədəbiyyatı kafedrasına fars dili müəllimi vəzifəsinə təyin edilir. Bir qədər sonra şəxsən çarı müşayiət edən mühafizə korpusuna ştatla molla təyin edilən Mirzə Həsən Tahirzadə bu və zifəni icra etməklə yanaşı, rus ədəbiyyatı ilə də yaxından ta nış olur. Daha sonra o, fransız dilini də öyrənib rus və fransız ədə- biy yatının ən yaxşı nümunələrini oxuyaraq Azərbaycan türk- cəsinə tərcümələr etməyə başlayır. 1879-cu ildə xəstəliyi ilə əlaqədar Peterburq Universitetindən ay rılaraq Şuşaya qayıdan Axund Mirzə Həsən Tahirzadə Tiflisdə yerləşən Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinə yüksək vəzifələrdən birinə təyin edilir. Bir il sonra Gəncə quberniyasının Şuşa, Zən- gəzur, Cavanşir qəzalarının qazısı və Şuşa məclisinin sədri seçi- lir. Tutduğu vəzifələrdə özünü doğruldan və önünə çıxan çə- tin liklərin öhdəsindən məharətlə gələn Axund Mirzə Həsən Tahirzadə çar hökuməti tərəfindən 1885-ci ildə Qafqazın şey- xülislamı və Şiə Ruhani İdarəsinin sədri təyin edilir. Ömrünün sonunadək bu vəzifəni icra edən Axund Mirzə Həsən Tahirzadə xalqının qayğısına qalır, Tiflisə köçdükdən sonra isə rus və Azər- baycan dili tədris olunan yeganə ibtidai məktəbi himayə edir. Azərbaycan dilini təbliğ etmək və bu dili öyrənmək istəyən ruslara yardım etmək məqsədi ilə Şeyxülislam Mirzə Həsən Tahirzadə tərəfindən 1887-ci ildə “Samouçitel tatarskoqo yazı- ka, ili rukavodstvo” adlı dərslik hazırlanır. Lakin 6 hissədən və 398 səhifədən ibarət olan bu əsər naməlum səbəblərə görə nəşr olunmamışdır. ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 55 Kimliyindən asılı olmayaraq Qafqaz, İran və Türkiyədən olan əlsiz-ayaqsızlara, kimsəsizlərə arxa olan Axund Mirzə Hə- sən Tahirzadə, eyni zamanda xəstələrə də pulsuz-parasız dər- man lar paylayırdı. Dövrünün görkəmli alim, maarifçi və ictimai xadimlərindən olan Şeyxülislam Axund Mirzə Həsən Tahirzadə 1893-cü il iyu- nun 21-də Tiflisdə vəfat etmiş və müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilmişdir. Şeyxülislam Axund Əbdüssəlam Axundzadə Yaşadığı illər 1843-1907, şeyxülislamlıq müddəti 1895-1907 1843-cü ildə Salyan şəhərində anadan olan Əbdüssəlam Axundzadə ərəb, fars və türk dillərini atasından öyrənmişdir. On iki yaşında olarkən vəfat edən atası özündən sonra oğluna miras olaraq zəngin kitabxana buraxır. Elm və təhsilə xüsusi maraq göstərən Əbdüssəlam Axundzadə on səkkiz yaşına çatdıqda ar- tıq bir neçə elmə mükəmməl şəkildə yiyələnmişdi. 1861-ci ildə anasının məsləhəti ilə Tiflisə gedən Əbdüssəlam Axundzadə həmyerlisi, Qafqazın Şeyxülislamı Axund Əhməd Hüseynzadə ilə görüşdükdən sonra onun məsləhəti ilə idarənin nəzdindəki mədrəsədə müəllim işləməyə başlayır. Çalışdı- ğı vəzifədə hörmət və nüfuz qazanan Əbdüssəlam Axundzadə 1878-ci ildə Qori Seminariyasına Azərbaycan dili və şəriət müəllimi vəzifəsində işləməyə dəvət edilir. Seminariyada dörd il müddətində ədəbiyyat və şəriətdən dərs deyən Əbdüssəlam Axundzadə xalqımızın maariflənməsi uğrunda əlindən gələni əsirgəməmişdir. Qori Müəllimlər Seminariyasında müxtəlif millətlərin uşaq- ları təhsil aldıqlarına və müxtəlif millətlərdən olan müəllimlər bu uşaqlara dərs dediyinə görə Əbdüssəlam Axundzadəyə Qaf- qaz millətlərinin dillərini, xüsusilə rus dilini öyrənmək üçün əlverişli imkanlar yaranmışdı. Dərs dediyi müddətdə rus dilini 56 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: mükəmməl şəkildə öyrənən Əbdüssəlam Axundzadə təkcə Şərq tarixi və ədəbiyyatının deyil, həm də Avropa tarixinin, riyaziy- yat, astronomiya, musiqi, fiqh və s. elmlərin bilicisinə çevrildi. Rus ordusunda çalışan məşhur azərbaycanlı generallar - M.K.Talışinski, Ə.Talışxanov, Ə.Şıxlınski, dövrünün görkəmli ədib və ziyalıları - M.F.Axundov, N.Ə.Qayıbov, F.Köçərli, S.M.Qənizadə və başqaları Əbdüssəlam Axundzadənin ən yaxın dostları idilər. Onlarla tez-tez görüşən Əbdüssəlam Axundzadə müsəlman və rus ziyalıları arasında körpü rolunu oynayırdı. 1893-cü ildə Şeyxülislam Mirzə Həsən Tahirzadənin və fa- tından sonra şeyxülislamlıq postuna layiqli bir namizədin se- çilməsi lazım idi. Yelizavetpol qəzasından Axund Nağı Qazı- zadəyə tapşırıldı ki, əgər rus dilini yaxşı öyrənsə, Zaqaf qa ziya Şiə Ruhani İdarəsinə rəhbər təyin ediləcək. Lakin müsəlmanlar arasında yüksək titul və böyük hörmətə malik olmayan Axund Nağı rus dilini öyrənə bilmədi. Bundan sonra müsəlman alim və ədibləri ilə yanaşı, din xadimləri tərəfindən də Axund Əbdüs sə- lamın namizədliyi müdafiə olundu. Nəhayət, 1895-ci ildə rus canişinliyinin ürəyincə olmasa da Axund Əbdüssəlam Axundzadə Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinə sədr təyin edilir. Bundan bir il sonra Zaqafqaziyanın sünni və şiə müsəlmanlarının siyasi vəziyyəti, dini ibadətlərinin səviyyəsi, xristian dindarlarına münasibət və gələcək dövrlərdə ruhaniliyin təşkili ilə bağlı Qafqaz Baş İdarəsinə böyük həcmli hesabat təqdim edilir. Doqquz hissədən ibarət və Qafqaz sünni müsəlmanlarına aid olan “Tövsiyənamə” adlı sənəddə deyilirdi: “Padşahlar olmasaydı insanların bəziləri digərlərini yeyərdilər. Daim aralarında vuruşmalar və narahatlıqlar olar, bir-birinin mal larını qəsb edib aparar, bir-birlərinin irs və namusuna xələl gə tirmiş olardılar”. Qeyd edilən bu sənəd Müfti Hüseyn Qayıbov tərəfindən im - zalanmışdı. Regionun şiə müsəlmanlarının rəhbəri, Şeyxülis- lam Axund Əbdüssəlam Axundzadə tərəfindən imzalanmış di - gər “Tövsiyənamə” isə əvvəlkindən çox az fərqlənirdi. Hər iki sənəddə xristianlarla müsəlmanların dost və yaxın olmala rı Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|