Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
84 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: Qaf qazdan kənardakı havadarları idi. Baş verən hadisələri götür- qoy edən Ağa Əlizadə insanları əmin-amanlığa çağırır, qırğını da yandırmaq üçün əlindən gələni edir, çıxış yolu kimi hər iki xal qın ziyalılarını və din xadimlərini bu qırğını dayandırmaq üçün qəti addımlar atmağa çağırırdı. 1917-ci ilin fevralında Rusiyada baş verən burjua inqila- bı və Romanovlar sülaləsinin (bu sülalə üç yüz ildən artıq idi ki, hakimiyyətdə idi) devrilməsindən sonra Cənubi Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan siyasi hadisələrlə dolu qaynar bir həyat yaşamağa başladı. Uzun müddət Rusiya imperiyasının milli və dini zülmünə məruz qalan Azərbaycanın milli-demokratik qüvvələri Bakını siyasi mərkəzə çevirmək üçün Təzəpir məscidi və onun axundu Ağa Əlizadənin xidmətlərindən lazımınca is ti- fadə etdilər. Müsəlmanların dini birliyini zəiflətmək məqsədilə çar Rusi- yası məzhəb ayrı-seçkiliyini şişirdir, şiə və sünniləri bir-birinə qarşı qoyurdu. Mütərəqqi din xadimlərinin, o cümlədən Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadənin təşəbbüsü ilə vaxtilə çarizm tərəfindən qızışdırılan ixtilafları aradan qaldırmaq üçün Qaf- qaz müsəlmanları qurultayının çağırılmasını qərara aldılar. Bu qərar o dövrdə Tiflisdə fəaliyyət göstərən hər iki məzhəbin din rəhbərləri tərəfindən razılıqla qarşılandı. Fevral inqilabından sonra Bakı siyasi və dini mərkəz rolunu oynamağa başladı. Qafqaz müsəlmanlarının I Qurultayı 1917-ci ilin aprelində Bakıdakı İsmailiyyə binasında öz işinə başladı. Qurultayın işində Azərbaycanın bütün bölgələrindən, Dağıstan, Basarkeçər, Bor- çalıdan gələn nümayəndələr iştirak edirdi. Qurultay iştirakçıları iki məzhəb arasında mövcud olan ixtilaflara etiraz əlaməti ola- raq günorta namazı vaxtı nümayişkaranə şəkildə İsmailiyyədən Təzəpir məscidinə yollandılar. Din xadimləri, eləcə də hər iki məzhəbdən olan yüzlərlə dindar dəstəmaz alaraq məsciddə birgə namaz qıldılar. Vaxtı ilə çarizm tərəfindən qızışdırılan sünni-şiə ixtilafına son qoymaq üçün namazdan sonra şeyxülis- lamla müfti qucaqlaşıb bir-birini öpdülər və and içdilər ki, bu əda vəti aradan qaldırmağa çalışacaqlar. Qurultayda sünni və şiə ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 85 məzhəblərinə parçalanmaya son qoymaq haqqında qərar qəbul olundu. Bakıda həmin dövrdə nəşr olunan qəzetlərdə Təzəpirin axundu Ağa Əlizadənin qurultayın təşkili ilə bağlı fəaliyyətinə xüsusi yer ayrılmışdır. 1915-ci ildə Sarıqamış yaxınlığında 90 min türk əsgərinin ruslar tərəfindən əsir götürülməsindən iki il sonra Şeyxülislam Ağa Əlizadə ilə Təzəpir məscidində görüşən N. Nərimanov on- dan xahiş etdi ki, Nargin adasında dözülməz şəraitdə saxlanı- lan türk əsgər və zabitlərinə kömək etsin. Bundan sonra cümə namazına gələn Axund Ağa Əlizadə əhaliyə din qardaşlarının ağır vəziyyəti haqqında məlumat verdi. Yüzlərlə dindar Təzəpir məscidinə gələrək türk əsgərlərinə ərzaq və pulla yardım etməyə başladılar. Yığılan ərzaq, paltar və dərmanı Nargin adasına daşı- maq üçün bir ay vaxt lazım oldu. 1918-ci ilin əvvəllərində İsmailiyyə binasında yerləşən “Mü- səl man Xeyriyyə Cəmiyyəti” azərbaycanlı əhalidən milli ordu təşkil etmək üçün Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadəyə mü- raciət etdi. 1918-ci ilin Mart soyqırımına qədər Lənkəran, Bakı və Gəncədə hazırlanan milli ordunun əsgərlərinə ilk xeyir-duanı Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əlizadə verir, onları Qu ranın al- tından keçirəndən sonra hərbi hissələrə yola salırdı. Axund Ağa Əlizadə bu mərasimi çox zaman cümə gününə salırdı. Cümə na- mazına gələn dindar əhali bu mərasimi böyük ruh yük səkliyi ilə qarşılayırdı. Təzəpir məscidində həyata keçirilən bu mərasimə etiraz olaraq Bakı Soveti qüvvələrinin rəhbərliyi Axund Ağa Əlizadəni milli hissələri qızışdırmaqda ittiham edirdi. 1918-ci il martın 29-da Lənkərana qayıtmağa hazırlaşan “Eve lina” gəmisinin müsəlman əsgərləri Bakı Soveti qüvvələri tə rəfindən həbs edilərək tərksilah edildi. Martın 30-da səhər tezdən on minlərlə dinc Bakı sakini Təzəpir məscidinin həyətinə yı ğışaraq müsəlmanlara məxsus silahların qaytarılmasını tələb etdi. Məscidin axundu Ağa Əlizadə əhalinin bu tələbini müdafiə etdi. Türk-müsəlman əhalisinə qarşı soyqırımına əvvəldən hazır- lıq görən erməni-daşnak qüvvələri şəhərdə şayiə yaydılar ki, gu- 86 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: ya Təzəpirin axundu Ağa Əlizadənin fətvası ilə müsəlmanlar rus millətindən olanları qırırlar. Ermənilərin təhriki ilə rus matros- ları Təzəpir məscidini top atəşinə tutmağa başladılar. Camaatı sakitləşdirməyi bacaran Axund Ağa Əlizadə rus matrosları ilə danışıqlara başlamağı qərara aldı. Qısa bir müddətdən sonra matroslar şəhərdə ruslara qarşı heç bir qırğının törədilmədiyini yəqin etdilər və top atəşini dayandırdılar. 1918-ci ilin mart-aprel aylarında türk-müsəlman əhaliyə qar şı həyata keçirilən soyqırımıların təhqiqi ilə əlaqədar yara- dılmış Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədlərində qeyd olunur ki, Bakı şəhərinin keçmiş rəisi Ter-Mikaelyants Təzəpir məscidinə pənah aparmış əliyalın azərbaycanlı əhaliyə qarşı hər cür zorakılıqlar etməyi, hətta lazım gələrsə, Axund Ağa Əlizadəni fiziki cəhətdən məhv etməyi, habelə məscidi yandırma ğı əmr etmişdi. Xoşbəxtlikdən daşnak-bolşevik birləşmələri bu məkrli niyyətlərini həyata keçirə bilmədilər. Mart qırğını nəticəsində on minlərlə şəhid edilən mü səl ma- nın dəfn edilməsi mərasiminə Təzəpirin axundu Ağa Əlizadə rəh bərlik edirdi. 1918-ci il aprelin 25-də Bakıda Xalq Komissarları Sove- ti adlanan mənfur bir qurum təşkil edildi. Azərbaycan xalqına düş mən olan bu qurum Bakının dini qurumlarına, o cümlədən Tə zəpir və Göy məscidlərinə nəzarət edilməsi haqqında dek- ret imzaladı. Lakin adıçəkilən məscidlərin axundları, həmçinin din dar əhali bu qadağaya baxmayaraq hər iki məsciddə azanın ve rilməsinə və dini mərasimlərin yerinə yetirilməsinə fasilə ver- mədi. Bakı Soveti rəhbərliyi Təzəpir məscidinin axundu Ağa Əli- zadədən tələb edirdi ki, Azərbaycan torpaqlarını bolşevik-daşnak qüvvələrindən azad etməyə gələn türk əsgərlərinin hərəkətlərini lənətləyən fətva versin. Hətta bolşevik rəhbərliyi məzhəb fərqini şişirdərək Osmanlı əsgərlərinin Bakı şəhərinə daxil olmasını ba- ğışlanmaz bir günah kimi qələmə vermək istəyirdi. Bakı Sove- tinin hədə-qorxularına baxmayaraq Axund Ağa Əlizadə onların bu tələbini birmənalı olaraq rədd etdi. Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|