Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
72 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: Bu termini qəbul etsək onda Şeyxülislam Məhəmmədhəsən Mövlazadənin “Kitabul-bəyan” əsərinin əslində “məallı təfsir” olduğu haqqında danışmaq olar. Çünki Mövlazadə Şəkəvi də özünün əsərində həm Qurani-Kərimin mətnini ayəbəayə təqdim edir, həm də onların tərcümə-təfsirini verir. Beləliklə, Qurani- Kərim indiyədək başqa dillərdə - 1. təfsir olunmuş, 2. uğursuz tər cümə edilmiş, 3. tərcümə-təfsir edilmiş, 4. məallı təfsir edil- mişdir. “Kitabul-bəyan” həqiqətən “tərcümə-təfsirdir”, buna görə də uğurlu əsər kimi qiymətləndirilir, lakin Quranın mətni bü- töv lükdə təqdim edildiyi üçün ona “məallı təfsir” demək daha düz gündür. Türkiyəli alim Əli Turqut “müfəssirlərin durum və tutumla- rına görə” (daha dəqiq desək, mətnin məzmununa və təfsirin me- toduna görə) indiyədək yazılmış təfsirlərin iki qismə bölündü- yünü göstərir: rəvayət təfsirləri və dirayət təfsirləri. Rəvayət təfsirləri ayətlərin yenə Qurandakı ayələrlə, Həzrət Pey ğəmbərin (s) və səhabənin sözləri ilə açıqlanmasıdır. Bu cür təf sir başlanğıcda rəvayətlə başlamış, Həzrət Peyğəmbərdən (s) səhabəyə, onlardan da tabiuna intiqal etmişdir. Daha sonra rə va- yətlər toplanmış, təfsirlər tədvin edilmişdir. Təbərinin “Cameul-bəyan”, Əbulleys Səmərqəndinin “Təf- sir”, əl-Vahidinin “əl-Vəciz fi təfsiril-Quranil-əziz”, əl-Bə ğavinin “Cəalimut-tənzil”, İbn Atiyyənin “əl-Muhərrərul-Və ciz”, İbn Kəsirin “Təfsirul-Quranil-azim”, Siyutinin “əd-Durrul-mən sur”, Cəmaləddin Qasiminin “Məhasinut-təvil” təfsirləri və s. rəvayət təfsirlərinə aid edilir. Lakin bu təfsirlərdə uydurma xə bərlərin çoxluğu, israiliyyatın müdaxiləsi və istinadların ol ma ması 63 on- ların zəif cəhət kimi qiymətləndirilməsinə səbəb olur və elmi mahiyyətinə xələl gətirir. Dirayət təfsirləri isə (ərəbcə ﺍﺭﺪﺔﻳ “bilik, elm, məlumatlılıq” deməkdir) “sadəcə rəvayətlə kifayətlənməyib, dil, ədəbiyyat, din və çeşidli bilgilərə dayanılaraq edilən təfsirlərdir. Genişlənən İs- lam dünyasında ərəb olmayanlara ərəbcənin, dolayısı ilə Qura- 63 Həmin mənbə, səh. 36; Turqut Ali. Tefsir üsulu ve kaynakları. səh. 236-250. ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 73 nın öyrədilməsi ehtiyacı dirayət təfsirlərinin yazılmasına səbəb olmuşdur”. 64 Fəxrəddin Razinin “Məfatihul-ğeyb” (“Təfsiri-Kəbir”), Qa zı Beyzavinin “Ənvarut-tənzil və əsrarut-təvil”, Nəsəfinin “Mə darikut-tənzil və həqayiqut-təvil”, əl-Xazinin “Lubabut- təvil fi məanit-tənzil”, Əbu Həyyanın “əl-Bəşrul-mühit”, Xətib Şir bininin “əs-Siracul-munir”, Əbussəud əfəndinin “İrşadul- aqlis-səlim ila məzayeil-Quranil-Kərim”, əl-Musənnanın “Mə- cazul-Quran”, Zəməxşərinin “əl-Kəşşaf ən həqiqətit-tənzil”, Əbu Cəfər ət-Tusinin “Təfsiri-Tibyan”, Əbuləli ət-Təbərsinin “Məxməul-bəyan li ulumil-Quran” kimi bir sıra əsərləri dirayət təfsirlərinə nümunə sayılır. 65 Göründüyü kimi, Şeyxülislam Məhəmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvinin “Kitabul-bəyan” təfsirinin qaynaqları da dirayət təf- sir ləri cərgəsindədir. Deməli, Azərbaycan alimi dirayət təfsir lə- rinə üstünlük vermiş və onların təsiri altında öz əsərini də bu sə p kidə yazmışdır. Digər tərəfdən, əlimizdə olan bir neçə rəvayət və dirayət təf sirlərinin quruluş və üslubunu müqayisə etdikdə məlum olur ki, rəvayət təfsirlərinin əvvəlində (misal üçün, İbn Kəsirin təf- sirində) hədis verilir, ayrı-ayrı ayələr barədə, onların açılışı haq- qında səhabələrə və bəzən Peyğəmbərin (s) özünə gedib çıxan fikirlər ağızdan-ağıza keçmə yolu ilə, bu barədə kimin kimdən nə eşitdiyi istinad mənbəəsi təqdim olunmadan sadalanır, sonra müəllifin qənaəti verilir və ﻪﻟﻟﺍﺍملع “Allah (hamıdan daha çox) bilir” ifadəsi təqdim edilir. Dirayət təfsirlərində, о cümlədən “Kitabul-bəyan”da bu, yoxdur. Şeyxülislam Mövlazadə bir- başa ayənin orijinalını verir, yaxud ayədən bir parçanı (seçil- miş ifadəni) ərəbcə təqdim edir, sonra onun tərcüməsini verib təfsirinə keçir. Bu, dirayət təfsirlərinə xas olan elmi metoddur. Buradan da belə qəti qənaətə gəlirik ki, Şeyxülislam Mövlazadə Şəkəvinin “Kitabul-bəyan” əsəri əsl elmi təfsirdir və özünün metodoloji əsasları, elmi qaynaqlara bağlılığı ilə tarixən yazıl- 64 Həmin mənbə. 65 Həmin mənbə, səh. 37; səh. 251-299. 74 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: mış yüzlərlə təfsirlər içərisində layiqli yer tutur, aktuallığını itirməmiş bir məxəz kimi bu gün də Azərbaycan elminin inki- şafında özünəməxsus rol oynaya biləcək ilahiyyat əsəri kimi qiymətlidir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, hazırda müstəqil Azərbaycanın ali tədris ocaqlarında, şərqşünaslıq və ilahiyyat elmlərinin təd- ris edildiyi fakültələrdə, dini mədrəsələrdə Şeyxülislam Mə- həmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvinin “Kitabul-bəyan fi təf- siril-Quran” əsərindən elmi mənbə kimi səmərəli istifadə edilir. Bunun üçün kitabın yalnız dilini müasirləşdirməklə transfone- literasiya çapını həyata keçirmək lazım idi ki, bu işi də 2001-ci il nəşrində Əli Novruz oğlu Nurməmmədov və İntiqam Vahid oğlu Rüstəmov həyata keçirmiş, lakin təəssüf ki, onun struktu- ru nu dəyişdirərək Qurani-Kərimin orijinal mətnini kitabdan çı- xar mışlar. Bununla yeni nəşr artıq məal deyil, tərcümə-təfsir for masını almışdır. “Kitabul-bəyan” təfsiri bizim günlərimizdə də keçən əsrin əvvəllərində Azərbaycanda oynadığı rolu oynayır. Xalqın dini maarifinin yüksəldilməsi və milli ilahiyyat elminin sonrakı in- kişafı üçün onun əhəmiyyəti olduqca böyükdür. 66 66 Ətraflı məlumat üçün bax: Şahlar Şərifov. Şeyxülislam Məhəm məd həsən Möv la- zadə Şəkəvi və onun “Kitabul-bəyan fi təfsiril-Quran” əsəri. nam. dis işi, səh. 24-38. Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|