199
ümumiləşdirici göstəricinin düzəliş edilmiş sıralarnin əldə
edilməsinə imkan verir.
Zəncirvari yerdəyişmə metodu üzrə aşağıdakı ümumi
formada hesablama sisteminə malik oluruq:
.....)
d
c
b
a
(
y
0
0
0
0
0
ümumi göstəricilərin bazis amilləri qiyməti
(amili)
.......)
d
c
b
a
(
y
........
..........
..........
........
..........
..........
.....)
d
c
b
a
(
y
.....)
d
c
b
a
(
y
.....)
d
c
b
a
(
y
1
1
1
1
1
0
1
1
1
c
0
0
1
1
b
0
0
0
1
a
faktiki qiymət (amili)
Ümumiləşdirilmiş
göstəricilərdən
ümumi
mütləq
kənarlaşmanı aşağıdakı formula ilə təyin etmək olar.
......)
d
c
b
a
(
.....)
d
c
b
a
(
y
y
y
0
0
0
0
1
1
1
1
0
1
Ümumi göstəricilərin ümumi kənarlaşması amillərdə aşağıdakı
kimi bölünür:
1.
«a» amilinin dəyişməsi hesabına
......
d
c
b
a
.......
d
c
b
a
y
y
y
0
0
0
0
0
0
0
1
0
a
a
2.
«b» amilinin dəyişməsi hesabina
.....
d
c
b
a
......
d
c
b
a
y
y
y
0
0
0
1
0
0
1
1
a
b
b
və i. a.
Zəncirvari yerdəyişmə metodunun müəyyən çatışmamazlığı
vardır. Ona görə də onun tətbiq edilməsi zamanı aşağıdakıları
nəzərdə tutmaq lazımdır:
1. hesablamalanın nəticəsi amillərin dəyişmə ardıcıllığından
asılıdır.
2. Ümumi göstəricilərin dəyişməsində aktiv rol keyfiyyət
amillərinin dəyişməsinin təsiri hesabına yazılır.
Məsələn, əgər tədqiq edilən göstərici z-in z = f(x,y) = xy
funksiyası formasına malikdirsə, onda dövr ərzində onun
dəyişməsi
0
1
t
t
t
formulasından ifadə edilir:
y
x
x
y
y
x
z
0
0
Burada:
y
x
ümumi göstəricinin artımını;
x
0
y
0
- amillərin artımını; .
t
0
t
1
- amillərin bazis qiymətini;
200
y
0
B
x
- müvafıq olaraq bazis və hesabat dövründə vaxtı göstərir.
Bu düsturda sonuncu toplanan birinci toplananm biri ilə
qruplaşdırdıqda zəncirvari yerdəyişmədə iki müxtəlif variant
alınır:
1-ci variant
x
y
y
x
x
y
y
)
x
x
(
z
0
1
0
0
2-ci variant
x
y
y
x
x
)
y
y
(
y
x
z
1
0
0
0
x-in kəmiyyət amilini, y-in keyfiyyət amilini ifadə etməsi şartilə
təcrübədə adətən birinci variant tətbiq edilir.
Göstərilən düsturda ümumi göstəricilərin dəyişməsinə
keyfiyyət amilinin təsiri, yəni (x
0
+
x)
y
-lə ifadə olunan amilin
təsiri daha aktiv hesab olunur. Çünki onun həcmi keyfiyyət
amilinin artımını kəmiyyət amilinin hesabat qiymətinə vurmaqla
təyin edilir. Bununla yanaşı amillərin birlikdə dəyişməsi hesabına
ümumi göstəricinin bütün artımı yalnız keyfiyyət amilinin təsirinə
yazılır.
Beləlikb, ümumilışdirici göstəricilərin dəyişməsində hər bir
amilin dəqiq rolunun təyin edilməsi vəzifəsini ənənəvi zəncirvari
yerdəyişmə metodu ilə həll etmək mümkün deyildir. Ona görə də
son illərdə belə məsələni həll etmək üçün yeni metodlardan
istifadə edilməsi təklif edilmişdir. Onların içərində inteqral
metodu daha böyük maraq doğurur.
Ümumiləşdirici
göstəricilər
haqqında
çox
dəyişən
funksiyaların ümumi formasının təqdim edilməsi daha
düzgündür:
0
1
0
1
0
1
y
y
y
;
x
x
x
;
f
f
f
z
,
y
,
x
f
;
y
;
x
f
f
və i.a.
Burada
f - nəticə göstəricilərini;
f(x;y) ” amilləri;
x;y,z;
amil göstəricilərinin dəyişməsini;
0 və 1 - müvafiq olaraq bazis və faktiki qiymətli göstəriciləri
göstərir.
Inteqral metodun əsas xüsusiyyəti onun dəqiqliyindən və
eyni mənalı olmasından ibarətdir. İnteqral metodu müxtəlif
Dostları ilə paylaş: |