Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.2 BEYNƏLXALQ ƏMƏK BÖLGÜSÜNDƏ ƏMƏK HAQQI VƏ ONUN FORMALAŞMASI
216 6.2 BEYNƏLXALQ ƏMƏK BÖLGÜSÜNDƏ ƏMƏK HAQQI VƏ ONUN FORMALAŞMASI Mə‘lumdur real əmək haqqının ümumi səviyyəsi dün ya ölkələrində böyük intervalda dəyişir. Əmək haqqının səviyyəsi iqtisadi cəhətdən daha çox inkişaf etmiş ölkələrdə zəif inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən kifayət qədər yüksəkdir. Bunun bir neçə səbəbi var və onlar əsasən aşağıdakılardan ibarətdir. Daha inkişaf etmiş ölkələrdə: 1. əmək məhsuldarlığı daha yüksək səviyyədədir; 2. dövlət və müəssisə idarəçilik sistemələri daha inkişaf etmişdir; 3. zəhmətkeşlərin haqqlarının qoruyan qanun və müvafiq təşkilatlar daha inkişaf etmişdir; 4. ümumiyyətlə insan haqqlarına daha yüksək səviyyədə önəm verilir. İnkişaf etmiş ölkələrdə əmək məhsuldarlığının hər iş yerində daha yüksək səviyyədə olması ümumiyyətlə əhalinin təhsil və sağlamlığının daha yuksək səviyyədə olması, texnologiyaların daha inkişaf etməsi, təbiyi ehtiyatlardan və enerji daşıyıcılarından daha səmərəli istifadə edilməsi, əmək məhsuldarlığını təşviq edən sistemlərin, işgüzar, sosial və siyasi iqlimin inkişafı, işçilərin müəssisənin əldə etdiyi mənfəətə payçılığa cəlb edilməsi və digər amillər ilə izah edilir. Rəqabətli əmək bazarı istənilən başqa rəqabətli bazarlarda olduğu kimi əmək bazarında da bir-biri ilə rəqabət aparan bir qism müstəqil firmalar səciyyəvidir. Təbii ki, bu bazarda daha böyük həcmdə rəqabət iş axtaranlar arasında olur. Lakin nə firmalar, nə də fəhlələr əmək haqqının bazar miqdarına nəzarət etmir. Eləcə də, istənilən başqa rəqabətli bazarda olduğu kimi tarazlaşdırılmış əmək haqqını tələb və təklif xətlərinin kəsişmə nöqtəsi təşkil edir. Təcrübədə hər bir firma işə qəbul edilmiş fəhlələrin ümumi sayı ilə müqayisədə əmək bazarında çox az fəhlə tutur, ona görə 217 də firmalardan heç biri əmək haqqının miqdarına bu bazarda tə‘sir edə bilmir. Müasir dövrdə bütün inkişaf etmiş ölkələrdə minimal əmək haqqı dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilir. O adətən yaşama minimumu qədər və ya bundan bir az çox olur. üasir dövrdə bütün inkişaf etmiş ölkələrdə minimal əmək haqqı dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilir. O adətən yaşama minimumu qədər və ya bundan bir az çox olur. Əmək haqqının fərqləndirilməsi anlayışına yeni dən qayıdaraq müxtəlif sahələrdə, müxtəlif bazarlarda və müxtəlif fəhlələr arasında fərqləndirməni nəzərdən keçirək. Bu suala ümumi cavabı tələblə təklif arasındakı qarşılıqlı münasibət, daha dəqiq desək, müxtəlif əmək bazarlarında onların müxtəlif ölçüləri verir. Bu fərqlərin mövcudluğunun səbəblərini nəzərdən keçirək. Yə‘qin ki, bütün adamların inkişaf etmək və təhsil almaq iste‘dadları və imkanları eyni deyil. Qabiliyyətlərinə uyğun olaraq iş axtaranlar bazarda öz aralarında rəqabət aparmayan qruplara bölünürlər. Bölüşdürmə üsulu kifayət qədər sadədir, lakin qruplar arasında dəqiq sərhəd yoxdur. Qruplardan hər birinə bu qrupun tərkibini müəyyənləşdirən bir və ya bir neçə peşə daxildir. Məsələn, çox az adamın yaxşı idmançı, rəssam və ya alim olmaq qabiliyyəti var, lakin daha az adam öz təhsil haqqını ödəyə bilər. Bu, bazarda təklifin azalmasına gətirib çıxarır, və bu halda əmək haqqı artır. İş axtaranlar ixtisassız və ya yarımixtisaslı olduqda tamamilə başqa vəziyyət yaranır. Onlar bir-birini asanca əvəz edə bilərlər, çünki hamı bu və başqa işi görə bilir, lakin onlar nisbətən məhdud qrupa aid olan nə misal üçün elektron hesablayıcı maşını üzrə mütəxəssisə, nə də elektriklərə rəqabət təşkil etmir. Nəhayət, qeyd edək ki, rəqabət aparmayan qrup anlayışını müxtəlif yarımqruplara və hətta bu qrupda olan ayrı-ayrı şəxslərə tətbiq etmək olar. Üzvi kimya üzrə mütəxəssisə ” Nobel Mükafatı Laureatına tədqiqat işinə görə başqa kimyaçıdan daha çox haqq verə bilərlər. Və belə vəziyyət, demək olar ki, rəqabət aparmayan bütün qruplarda ola bilər. 218 Belə bir sual meydana çıxır: rəqabət aparmayan bir qrup daxilində peşələr arasında fərqlər mövcuddurmu? Görünür ki, mövcuddur. İki müxtəlif peşənin icra etdiyi iş üçün işçidən tələb olunan təxminən eyni qabiliyyət və biliklərə baxmayaraq, çox vaxt elə hallar olur ki, işin yerinə yetirilməsi üçün tələb edilən əmək və sə‘y müxtəlif olur. Məsələn, orta məktəb mə‘zununun həm dəftərxana işini, həm də tikinti fəhləsinin ixtisassız işini yerinə yetirmək imkanı var. Birinci işin şəraitinin ikincidən daha yaxşı olduğuna görə mə‘zunu tikintiyə cəlb etmək üçün ona dəftərxanadakından daha çox əmək haqqı vermək lazımdır. Əməyin ödənilməsində olan bu fərqə bərabərləşdirən fərq deyirlər, çünki o müxtəlif növ işlər arasında olan fərqi ödəmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hər halda niyə eyni işi görən bir peşə fəhlələri müxtəlif əmək haqqı alırlar? Bunun müxtəlif səbəbləri ola bilər. Misal üçün: a. Cooğrafi məhdudiyyət. Əmək haqqının cooğrafi fərqləndirilməsi fəhlələrin miqrasiya etmək arzularının və ya imkanlarının olmaması ilə izah olunur. Burada çoxlu misal göstərmək olar, bu, əsasən, təzə yerdə işə keçərkən meydana çıxan çətinliklərdən irəli gəlir. b. Sosioloji məhdudiyyət. Burada əmək haqları arasında olan fərq ayrı-seçkiliklə əlaqədardır. Məsələn, qanunlara baxmayaraq, qadınlar adətən kişilərdən az əmək haqqı alırlar. İrqi ayrı- seçkiliyi də qeyd etmək olar. Əməyin həvəsləndirilməsi sistemində əmək haqqı aparıcı rol oynayır. O, zəhmətkeşlərin maddi rifahının yaxşılaşdırılmasının əsas mənbəyidir, belə ki, onların gəlirlərinin əsas hissəsini (orta hesabla dörddən üçünü) təşkil edir. Bir qayda olaraq, əməyin ödənilməsi ikili vəzifə daşıyır: o, bir tərəfdən işçilərin gəlirlərinin və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin əsas mənbəyidir, digər tərəfdən istehsalın səmərəliliyinin artması və inkişafının maddi həvəsləndirilməsinin əsas vasitəsidir. Daha təfərrüatlı yanaşmada əmək haqqının aşağıdakı vəzifələrini ayırd etmək olar: 1. İşçi qüvvəsinin təkrar istehsalının tə‘min edilməsi, başqa sözlərlə işçinin həyat şəraitinin saxlanması və Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|