Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
л - Kvint Troyan Detsiy /201-251-ci illər/ olduğunu sübut etməyə * • » • • 1 ; • ; г Т 4* çalışır.35 Müəllifin tikillərinə görə, bu rəvayət ancaq bütpərəst Roma hökumdarı tərəfindən xristianların sıxışdırılması və qətlamı ilə əlaqəli yaranmışdır.36 - 1 5 * Biz yuxarıdakı qaynaqlarda bu fikrin elmi cəhətdən əsaslandırılmadığını göstərmişik. Fikirlərini davam etdirərək Q.P.Snesarev rəvayətin Orta Asiyaya islam, onun müqəddəs kitabı “Qurani-Kərim’5 vasitəsi ilə yayılması ideyasına qarşı çıxaraq yazır ki, bizim qənaətimizə görə, rəvayətin Xarəzmdə yayılmasında Quran əsas mənbə deyil.37 Böyük çək-çevirdən sonra rəvayətin əraziyə xristianlar vasitəsilə gətirildiyini iddia edir. Yəni Aralın cənubunda xristianlığın geniş yayıldığını irəli sürür.38 Elə həmin yerdə yazır ki, Xarəzm xristianları haqqında çox az məlumat var.39 Q.P. Snesarevin yazısında rəvayətin Xarəzmdə yayılmış 2 variantı verilmişdir. Rəvayətin birində qaçanlara şahın oğlu başçılıq edir. Oğlan və 5 dostu zülmdən qaçırlar. Yolda çobanla rastlaşırlar. Sonrakı hadisələr eynilə Naxçıvandakı kimidir. Gənclərin adları Temrixo, Maksalmino, Kaçputat, Kaşofat, Tab- Yunus, Ozurpat-Yunus, itin adı Katmir. X » 23 Bu rəvayətdə gənclərin min il yatdığı göstərilir. İkinci rəvayətin süjeti isə tamamilə fərqlidir. Guya bir şah öz qızına evlənmək istəyir. Bu işdən narazı olan vəzirləri paytaxtı təıt< edib mağaraya sığınırlar. Dağ Yunis onların ardınca ordu göndərir. Gəlib görürlər ki, mağaranın qabağında göyərçin bala çıxarıb. Düşünmüşlər ki, deməli onlar mağaraya girməyiblər. Qayıdıb gediriər. Sonrakı süjet eynidir. Müəllif rəvayəti toplasa da, onun yayılması ilə bağlı məsələdə özündən əvvəlki xristianlıq nəzəriyyəsinə üstünlük vermişdir. Roma -Yunan nəzəriyyəsini müdafiə edən müəllif A. Krımskiyə söykənərək rəvayətin tarixi olmadığını söyləyir.40 Bu isə “Qurani-Kərim”dəki fikrə ziddir. Çünki "Qurani-Kərim”də bu, olmuş hadisə kimi verilmişdir. Müəllif rəvaətdən çox xristianlığın yayılmasını ön plana çıxarır. Necə olsa, hər halda rəvayətin yayılması barədə məlumat vardır. Rus tarixçiləri və folklorçuları bunu mif, əfsanə kimi təqdim elsələr də, "Qurani-KərirrT’ə daxil olmuş hər bir hadisə Allahın kəlamı olmaqla, tarixi həqiqətdir. Deməli, o, mütləq baş vermişdir. Bizcə, burada kəsinliklə xiristianlığı önə çəkmək olmaz. Ola bilər ki, xristianlıqdan əvvəl Təktanrıçılıq dövrünə aid olsun. Xüsusən, türklər islam və xristiançılıqdan çox əvvəl Təktanrıçı olmaqla, Göy Tanrıya inanmışlar. Lakin türkün bir qövmü uzun olmayan bir müddətcə Tək Tanrını unudub, kafir oldu.41 Xüsusən Qara xanın zamanında bu məsələ daha da kəskinləşir. Lakin oğlu 24 Oğuz хал böyüdükdən sonra atasını öldürüb ölkədə yenidən Tək 1 tanrıçılığı hakim edir. Əbdülqazi Bahadır Xanın məlumatından aydın olur ki, Oğuz xan təqribən bizdən 4 min il əw əl yaşamışdır.4* Tanınmış türk alimi M.Fahrettin Kıızıoğlu da oğuzların % tarixini 3500 ildən çox hesab etməklə, ilk Qıpçaqların Qafqazda bir toplum halında görünmələrini M Ö. VIII yüzilliyə aid edir. Yəni onların oğuzlardan tam ayrılması bu vaxt baş vermişdir.43 Təbii ki, Oğuzlar Qafqazda Tək Tanrıçılıq ideyasını yaymış və ona əməl etmişlər. Bir sıra türkçülüyün əleyhinə olan tarixçilər yuxardıkılan qəbul etmirlər. Oğuz xanı çox vaxt Hun hökümdarı Möde hesab edirlər. Lakin ondan ə w ə l türklərin Ön Asiyada və Qafqazda yaşadıqları təzkibedilməzdir. Deməli, rəvayətin genezisində Türk Tək Tanrıçılığının durduğunu söyləməyə əsas vardır. Bunu sübut edəcək bir sıra amillər m övcuddur Rəvayətin yayılma arealı, mağaranın yerləşdiyi bölgələr, süjetdəki adlar, mağara ilə bağlı inancların xarakteri və genezisi. Yayılma arealını nəzərə alaraq rəvayətin türk xalqları arasında formalaşdığını qəti söyləmək olar. Yuxarıdakı faktları analiz edərkən bu hadisənin məhz Naxçıvanda baş verdiyi ortaya çıxır. Həmin fikri əsaslandırmaq üçün aşağıdakı faktlara diqqət yetirək. 25 Hazırda Naxçıvanda yayılmış rəvayətdə Dağ Yunisin şəxsiyyəti, onun Araz çayının sol sahilində böyük bir şəhər saldığı, suvarma üçün "Dağ Yunisin çarxı” adlanan yerdə böyük qurğunun olduğu, həmin yerin “Əshabi-Kəhfə yaxın olan Nehrəm kəndində eyni adla məlum olması söylənməkdədir. Deməli, Dağ Yunisin məsələsi ancaq məlum rəvayətlə bitmir. Maraq doğuran bir məsələ var. Necə olur ki, harada yayılmasından asılı olmayaraq, bütün rəvayətlərdə hökmdarın adı Dab Yunis olduğu halda müəlliflər onu roma-yunanlara bağlamaq üçün dəyişdirirlər. Hansı ki, türklərdə dağla başlayan adlar geniş yayılmışdır. Oğuz xanın üç kiçik oğlunun birinin adı Tağ (Dağ) xandır. Rəvayətdən məlum olur ki, vəzirin adı Təmirxandır /adın Tamriho, Tamireyxa, Temilhan deyilişləri də vardır/. Bütün variantlarda türklərdəki Tem ir əsas götürülməlidir. Hazırda türklərdə Timur,Teymur, Kantemir, Temirtaş və s. adlar geniş yayılmışdır. Rəvayətdəki itin adı bütün variantlarda Kitmir.Ketmir, Katmir kimidir. Məlumdur ki, bütün səylərə baxmayaraq, it qayıdıb getmir. Qeyd edək ki, məhz Naxçıvanda itin basdırıldığı yer “Qitmiri’ adlanır. Maraqlı məsələ rəvayətin hansı istiqamətdə və necə yayılmasıdır. Rəvayətin Orta Asiyada zəif olması, burada mağaraların haqqında xəbər verilməməsi onun qərbdən başlayaraq yayıldığını söyləməyə imkan verir. 26 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|