Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

Abbasi Sarayının Sivri Dilli Nedimi: el-Cemmâz                         83 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Hiç şüphesiz, seslerin en çirkini eşeklerin sesidir! (Lokman:19)
33
 
3. Cemmâz anekdotlarında müstehcen edebiyat örnekleri  
Daha önce değişik vesilelerle Cemmâz’ın esasen bir mücûn ede-
biyatı (edepsizler edebiyatı) şair ve nüktedanı olduğundan söz etmiştik. 
Burada ise onun bu yönü bazı konu başlıkları altında zikredilecek ör-
neklerle belirgin hale getirilecektir. 
3.1. Cemmâz hikâyelerinde kadın motifi 
Kadın  motifi  Cemmâz’ın  dilinde,  edebiyatında,  hayal  ve  tasvir 
dünyasında  son  derece  işlek  unsurlardır.  Hemen  her  konuya  ilişkin 
yaklaşımını kadına veya ona ait çağrışımlara dayalı olarak betimleye-
bilme hususunda kendisini geliştirmiştir. Sözgelimi, misafir olduğu bir 
hanede  muhtemelen  tütsüden  etrafa  yayılan  hoş  kokuyu  şöyle  tarif 
etmiştir Cemmâz (Anekdot: 29):  
Anekdot: 29 
Gelin kıyafetleri içerisinde sunulmak üzere parfümler  içerisinde 
hazırlanmış bir dilberin, yakışıklı âşığının burnunda bıraktığı büyüleyi-
ci tesirden daha hoş bir koku aldım.
34
 
Ancak çoğu zaman kadın öğesinin  yer aldığı mizahi anlatıların 
erotizm ile çeşnilendirildiğine tanık olmaktayız. Bu  yüzden müteakip 
hikâye  örneklerinin  birçoğunda  mizah  tadı  vermek  üzere  cinselliğe 
ilişkin çağrışımların mutlaka devreye sokulduğu görülecektir.  
Öyle anlaşılıyor ki Cemmâz, kadınlarla olan ilişkisini çevresiyle 
paylaşırken  onlara  dürüst  davranmaktadır.  Zira  kimi  anlatılarında  hi-
kâyenin  kadın  kahramanı  Cemmâz’ı  zor  durumda  bırakabilmektedir 
(Anekdot: 30)  
Anekdot: 30 
Cemmâz anlatıyor: Basralı bir kadınla evlenmeyi kafaya koymuş 
kendisine haber  uçurmuştum. Bu  kadın, aracılık  edecek olan  zata  be-
nimle  konuşmak  istediğini  söylemiş.  Bir  araya  geldiğimizde  bana  ilk 
sorduğu soru “Neyin var neyin yok anlat bakalım!”  oldu. Ben “Allah’a 
şükür  altınlarım,  gümüşlerim,  mallarım  hâsılı  her  bir  şeyim  var”  de-
dim. Kadın gözlerimin içine bakarak “Geç bunları!” dedi, “Yataktan ne 
haber bana onu söyle?!” Ben meseleyi anladım ve müthiş bir özgüven 
                                                           
33
 İbn Ebî ‘Avn, el-Ecvibetu’l-muskite, thk. Muhammed ‘Abdulkâdir Ahmed, Matâbi-
‘u'n-nâşiri'l-‘Arabî,  Kahire,  1983,  s.169;  Muhâdarâtu’l-udebâ,  II,  715;  Nesru'd-
durr, 3. Cilt, s. 135.  
34
 el-İ‘câz ve’l-îcâz, s. 132; Hâssu’l-hâss, s. 39; es-Se‘âlibî, Letâifu’z-zurafâ, s. 134. 

---

84                                                                          Hüseyin Günday 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat 
Fakültesi
 Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
içerisinde “Geceleyin bir parti, seher vaktinden sonra da bir parti mut-
laka isterim!” deyince kadın toparlandı ve küçümseyici bir eda ile “As-
lanım”  dedi,  “senin  kadına  değil  bir  tabuta  ihtiyacın  var,  sen  ölmüş-
sün!”
35
 
Gerek yaşadığı dönemin karakterinden gerekse de gelgeç miza-
cının bir gereği olarak Cemmâz hayatında çok sayıda kadınla beraber 
olmuştur.  Ancak  ondaki  bu  birlikteliklerin  temiz  bir  aşk  pınarından 
beslendiği söylenemez. Bu durumun itirafı sayılabilecek birçok anek-
dottan iki örnekle yetinelim (Anekdot: 31 ve 32) 
Anekdot: 31 
Bir  defasında  halifenin  meclisinde  bulunanlardan  birisi 
Cemmâz’a  “Halife  hazretleri  sana  hediye  olarak  bir  cariye  takdim 
etmek  istiyor”  deyince  Cemmâz  şu  sözleri  söylemişti:  “Benim  gibi 
izzet-i nefis sahibi bir adamın aşkla meşkle işi olmaz. Ayrıca bana su-
nulacak  olan  o  cariyeyi  beğendiğimi  ifade  ederek  emirulmüminin  hu-
zurunda yalan söylemiş olmak da istemem. Ne var ki cariye beni gör-
sün, eğer beni beğenir de kendisiyle olmamı isterse eyvallah, aksi hal-
de  benden  yana  boş  yere  umutlanmasın!”  Cemmâz’ın  bu  açıksözlü 
beyanları halife Mütevekkil’in o kadar hoşuna gitti ki derhal kendisine 
10.000  dirhem  hediye  etti.  Cemmâz  ödülünü  aldığında  neredeyse  se-
vinçten uçacak gibiydi.
36
 
Anekdot: 32 
Bir defasında yaşı epeyce ilerlemiş olan Cemmâz’a, “Kadınlara 
olan  ilgi  ve  arzunun  düzeyi  nedir?”  diye  bir  soru  sorulmuştu.  O  da 
“Hala iyi bir biniciyim!” şeklinde bir cevap verdi.
37
 
Tasvirlerdeki erotik dozajın müstehcenliğe doğru kaydığı örnek-
lerde  ise  karşı  cins  umumiyetle  bir  cariye  (Anekdot:  33)  veya  içkili 
meclislerde şarkı söyleyen şantöz/pavyon kadını (Anekdot: 34) ya da 
düpedüz bir hayat kadınıdır (Anekdot: 35): 
Anekdot: 33 
Cemmâz anlatıyor:  Bir  defasında  nahif yapılı  bir  cariyemle  bir-
likte  olmayı  arzulamıştım.  Ancak  partnerim  icrayı  faaliyet  sırasında 
ikide  bir  “belim!”,  “kalçam!”,  “böbreğim!”,  “dalağım!”  diye  inliyor, 
acı  duyduğu  uzuvlarının  pek  çoğunu  birer  birer  bana  sayıyordu.  Bu 
                                                           
35
 el-Basâir ve'z-zehâir, II, 99-100. 
36
 Nesru’d-durr, III, 175. el-Vâfî bi’l-vefeyât, IV, 205. 
37
 et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye, VI, 46; el-Basâir ve'z-zehâir, IV, 54; Nesru’d-durr, III, 
172; el-Vâfî bi’l-vefeyât, IV, 204. 

---