Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
343 Doç. Dr. İbrahim GÜLER Bütün bu göstergeler, Osmanlı toplumu içinde Ermenilerin, imparator- luk ahalisinin ülke genelindeki dolaşımı gibi, ülkenin çeşitli coğrafyaların- da toplumun diğer üyeleri olarak serbestçe dolaşım halinde bulunduklarını ortaya koymaktadır 20 .
Ermenilerin, daha sonraki yüzyıllarda da Osmanlı Devleti’nin ülke sınırları içindeki birçok yerleşim biriminde yaşamlarını sürdürdükleri bi- linmektedir. 1831 nüfus sayımında Ermenilerin Osmanlı memleketlerinde nerelerde yerleşik oldukları ve devletin toplam nüfusu içindeki yerleri hak- kında bilgiler bulunmakta ve bizleri bu konuda aydınlatmaktadır. Bu sayımda, Osmanlı Devleti’nin ülke sınırları içinde, çeşitli bölgeler- de yaşayan Ermenilerin yerleşim yerleri şöyle tespit edilmiştir:
21 . Bu iki vilâyette toplam 7 048 Ermeni vardı. Bu da, Osmanlı ülkesinde kayıtlı olan toplam Ermeni nüfus 20 309’un % 34.70’ini teşkil ediyordu. Ermenilerin diğer yerlere göre en yoğun bulundukları yerler bu eyaletlerdi. Aynı sayıma göre, ülke genelinde toplam 3 753 642 nüfus vardı. Bu- nun 2 501 425’ini İslâm, 1178171’ini reaya (Rum?), 36 675’ini Kıptî, 17 012’sini Yahudi, işaret edildiği üzere 20 309’unu Ermeni oluşturuyordu. Bu rakamların imparatorluğun genel nüfusuna göre oranları, sırayla % 20 Osmanlı toplumu içinde insanların, Müslim veya gayrimüslim olsun, bazı durumlarda seyahatlerde “yol tezkere”si adıyla müsaade almalarını gerektiren durumlar da mevcut- tu. Güler, “XVIII. Yüzyılda Osmanlılarda Nüfus Hareketleri Olarak İç Göçler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 1995-2000 Prof. Dr. Fikret Işıltan Hatıra Sayısı, Sayı 36, İstanbul 2000, s.155-211. Özellikle XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin içyapısında göçler ve eşkıyalıklar (Güler, “XVIII. Yüzyılda Orta Karadeniz Bölgesinde Eşkıyalık Hareketleri”, Osmanlı Araştırmaları, XV, İstanbul 1995, s.187-219.) gibi sosyal bunalımlar böyle tedbirleri üretmeye neden oluyordu. 21 Bkz. Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı–1831, II. Baskı, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, s.195–215.
344 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER 66.63’ünü İslâm, % 31.38’ini raya (Rum?), % 0.98’ini Kıptî, % 0.45’ini Yahudi, % 54’ünü Ermeniler teşkil ediyordu 22 . Osmanlı Devleti’nde Ermenilerin, bu genel yerleşim alanları görünü- münün, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulduğu ilk yıllara kadar de- vam ettiği anlaşılmaktadır. Bu döneme ait kayıtlar bunun böyle olduğunu göstermektedir 23 . Birçok Türkiye Cumhuriyeti Devleti Ermeni vatanda- şının Anadolu’nun muhtelif yörelerinde yaşamlarını devam ettirdiklerini bizden önceki nesiller çok iyi bilmektedirler. Bunlar, aynı mahallede otu- rarak yıllarca diğer Türkiye Cumhuriyeti Devleti vatandaşlarıyla komşuluk ilişkileri içinde kalmışlardır. Öyle ki Ermeni vatandaşlardan bazılarının, oturdukları yerlerde Türkçe’den başka dil bilmediklerine dahi işaret edil- mektedir. Karaman’da meskûn bulunan Ermeniler hakkında Millî Müca- dele döneminde gözlemlerde bulunan Karaman İdadisi Riyaziye Muallimi
24 . 22 XIX. yüzyılın sonlarında ise, devrin bazı kaynaklarındaki bilgilere dayanılarak verilen malûmata göre, Bazı Anadolu vilâyetlerinde Ermeniler yaşamaktaydı. Bunlar bu bölgeler- de belli bir nüfusa sahipti. Onların yaşadığı eyaletler içindeki yerler, Adana, Sivas, Trab- zon, Erzurum, Bitlis, Mamüretü’l-Aziz, Diyarbakır, Van ile Halep ve Elazığ idi. Ancak bunların sayıları, Müslüman nüfusa göre oldukça düşük idi ve azınlıkta kalıyorlardı. II. Abdülhamit dönemine ait bir raporda, bazıları yukarıda da belirtilen bu yerlerden başka, Hınıs, Bayburt, Muş, Bitlis, Siirt, Gümüşhane’de de Ermeniler yaşıyorlardı ve nüfusları Müslümanlara göre daha az bir sayıda idi. Bkz. Sevinç, a.g.e, s.149–153. 1893 tarihli Osmanlı İstatistiklerine dayanılarak Kemal Karpat tarafından hazırlanan bir listeye göre de, yukarıda belirtilen yerlerden başka Ermenilerin Ankara, Amasya, Çermik, Ergani (Maden), Kayseri, Kiğı, Maraş, Mardin, Sis (Kozan), Siverek, Tarsus, Urfa gibi yerlerde yaşamakta olduklarına ve Müslümanlara göre nüfus yoğunluklarının düşük bulunduğuna da dikkat çekilmekteydi. Bkz. Sevinç, a.g.e., s.155-156. 23 Bkz. Güler, Sapancalı Hasan Hüseyin’in Karaman Ahval-i İctimaiyye Coğrafi yye ve Tari- hiyyesi (R.1338./H.1340), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1993, s.25, 69–70. 24 Yerli Rum ve Ermeniler tamamen Türkçe konuşarak başka bir dil bilmezler. Ekseriyya İslâm mahallatı ile karışık otururlar. Tarz-ı telebbüsleri eskiden Türkler’den hiç farklı değil iken son yiğirmi sene zarfında yeni cereyanlara daha doğrusu muzır komitelerinin telkina- tına uyarak kadınların tarz-ı telebbüsü değiştiği gibi (İslâm kadınlar ekseriyetle başların- da beyaz şimle ayaklarında ağıları yerde sürünecek derecede bol yapımlı-pazen ve fanila basmalarından- don giyinir ve şimle ile yüzlerini içine kapayarak yalnız tek gözü serbest bırakırlar. Hıristiyan kadınlar başlarında siyah şimle ve İslâm kadınlarındaki cesamette bol olmak üzere siyah don giyinirler ve donların üzerinde kısa boylu entarileri bulunur) genç- lerinde Rumca ve Ermenice konuşmak da moda olmuştur. Bu hususta en ziyade amil olan birinci derecede müferrrit Türk düşmanı papazlar ikinci derecede muallimler İstanbul’dan gelen mekteblisidir. Hayat ve maişetleri elyevm İslâmlardan müreffehtir. Güler, a.g.e., s.25, 25 n1.
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|