Hazirlayanlar

350

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

lerdir. XVIII. yüzyıl ortalarında bu Ermenilerden belli bir miktarı, İstanbul 

sarrafl arının arasında, sarrafl ık mesleğini icra etmekteydiler. İstanbul’da 

sarraflıkla uğraşan Ermenilerin ekseriyeti Eğin’den gelme idi

40

. 

İ s -

tanbul dışında,  Osmanlı ülkesinin değişik bölge ve yerleşim birimlerine 

yayılmış Ermeniler arasında da ticaret ve zanaatla uğraşanların sayısı az 

değildi.

Manisa’nın Kırkağaç’ta Ermenilerin bazılarının 1828’li yıllarda Pen-

be Hanı’nda Rum ve Türklerden oluşan yerli üreticiler ile yoğun bir pamuk 

ticareti yaptıklarına MacFarlan tarafından şahit olunduğu görülmektedir

41

. 

Ermenilerin ticaret ve zanaat alanındaki etkinliklerini, XIX. yüzyıl-

da ve XX. yüzyıl başında da sürdürmekte olduklarına şahit olunmaktadır. 

Millî Mücadele dönemindeki bir kayıt bu son dönemlerdeki Ermenilerin 

etkinliği konusunda çok çarpıcı bilgileri bize sunmaktadır. Bu bilgiler sa-

yesinde, Millî Mücadele döneminde Karaman’daki Ermenilerin gündelik 

yaşam biçimi ve ticaret durumu açık bir şekilde ortaya konmaktadır. 

Karaman’daki Ermenilerin durumuna dair olan bu kayda göre, Sefer-

berlikten önce Karaman’da bütün ticaret, Ermenilerin ve Rumların elinde-

dir. Millî Mücadele dönemiyle birlikte, şehirdeki ticaret tamamıyla Türk-

lerin eline geçmiştir. Ancak daha bu dönemde, Türk zanaatkâr ve esnafının 

yanında 14–16 yaşlarındaki Ermeni ve Rum çocukları çalışmaktadır. Türk 

esnaf ve zanaatkârlarının yerlerine geçecek oğullarının ekseriyeti, baba-

larının sermayelerini safahatlarda harcamalarından dolayı, onlara göre 

daha açık gözlü durumda olan Rum ve Ermeni delikanlılarının gelecekte 

bu Türk esnaf ve zanaatkârının dükkân ve mağazalarına sahip olup onlara 

halef teşkil edeceklerinden kaygı duyulmaktadır

42

.

40 “Kasaba-i Eğin Nakibi a‘yândan olup, İstanbul sarrafl arının, Ermenilerinin ekseri Eğinli 

olmağla (…) (…) ….” Aktepe, Şemdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-

Tevârih, II. A, İstanbul 1978, s.68.

41 

Nagata, a.g.e., s.160.

42  Seferberlikden evvel bütün ticaret Ermeniler ve Rumlar elinde idi. Lehü’l-hamd bugün 

kâmilen Türkler eline geçmiştir. Maa-haza esnaf kâmilen tahsilden mahrum oldukları içün 

asabiyet-i milliyye hisleri hiçbirinin kalbinde çarpmaz: Bir ikisi müstesna olmak üzere ha-

cısı, hocası, zengini, fakiri, sanatkârı her biri dükkânlarında (atiyen kendilerine halef olması 

katiyen muhtemel olan) 14-16 yaşlarında Ermeni ve Rum çocuklarını istihdam ederlerdir. 

Memleketin ahlâkı zaten muhtell olduğundan bugünkü esnaf birer birer ölünce yerine ge-

çecek oğulları be-heme-hal sermayeyi sefahatlerde sarf edeceğinden daha açık gözlü (s.70) 

olan Rum ve Ermeni delikanlıları o dükkânlara mağazalara sahip olacaklardır. (…..) (…..) 

…. Güler,  a.g.e.,  s.69-70.

---

351

Doç. Dr. İbrahim GÜLER

4-Ermenilerin Osmanlı Toplumunda Diğer Üyeler Gibi 

Karşılaştıkları Bazı Sorunlar

Osmanlı toplumunda Ermenilerin XVIII. yüzyılda karşılaştıkları so-

runların, belli bir kısmının, devletin genel yapısı içinde diğer üyelerce de 

sahip olunan sorunlardan kaynaklandığında hiç kuşku yoktur. Başka bir 

deyişle, Ermenilerin sahip olduğu sorunların büyük çoğunluğuna, impara-

torluğun Müslüman veya gayrimüslim diğer toplum üyeleri de sahiptirler. 

Göç, eşkıyalık, esnaf ve zanaatkârlar, köylüler ve ailelerin sorunları 

gibi konular, XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumundaki Müslümanlar kadar Er-

menileri ve diğer gayrimüslimleri de yakından etkilemiştir.

1712’de  İzmir’de gerçekleşen bir hadise, Ermenilerin, Rumların ve 

Yahudilerin, Osmanlı toplumunun genel yapısı içerisinde görülen şakilik-

lerden etkilendiklerini ortaya koymakta ve bu görüşü doğrulamaktadır.

 

Belirtilen tarihte, İzmir’de bulunan Ermenilerin, buradaki Rum ve Ya-

hudilerle birlikte İzmir Mahkemesi’ne gelerek insanların mallarına, ırzla-

rına zarar veren bir kısım eşkıyanın sürgün ve kale-bend olunmasını talep 

etmeleri, onların Müslüman toplum üyeleri gibi hayata, topluma ve dev-

lete nasıl baktıklarını açıkça göstermektedir. Onlar, İzmir’in Kasap Hızır 

mahallesinden olan Kolcıbaşı Mustafa ve kardeşi Mehmed’in, yandaşla-

rından olan şakilerle birlikte,

 

gece

 

ve gündüz harp aletleriyle gezip insan-

ların mallarına, ırzlarına zarar vermelerinden etkilenmişlerdir. Bu nedenle, 

söz konusu şakilerden şikâyetle onların sürgün ve kale-bend olunmalarını, 

devletin ilgili kurumundan, hükümet yetkililerinden istemişlerdir

43

. 

Osmanlı toplumunun genel yapısından kaynaklanan bazı sorunlar dı-

şında Ermeniler,  XVIII. yüzyılda kendi içyapılarında ve gayrimüslimlerle 

olan özel ilişkilerinde de bazı sorunlar yaşamaktaydılar. Onların kendi ce-

43  İzmir Monlasına ve Ladik kal‘ası Dizdarına hüküm ki, Sen ki Mevlâna-yı  müma-ileyhsin, 

Ordu-yı hümayun’uma mektûb gönderüp İzmir’de mütemekkin Yehud ve Rum ve Erme-

ni tâifesinden cemm-i ğafîr Meclis-i şer‘a varup, “Medîne-i mezbûr mahallâtından Kasap 

Hızır mahallesinden Kolcı başı  Mustafa ve karındaşı Mehmed nam kimesneler kendi hal-

lerinde olmayup leyl ü nehâr alet-i harb ile gezüp hevâlarına tâbi‘ eşkıya ile ‘ıbâdu’llahın 

mallarına ve ‘ırzlarına ta‘arruz ve birkaç seneden berü fesâdlarını icrâ idüp medîne-i mez-

bûreye gelan cizyedarlara  Kolcı ve Kolcı başı olup  ihtişâm ………  …….. ……..  oğul-

larını ahz idüp…….. …….. taleb eyledikde akçelerin aldığı   ………… ………… ……… 

……… bî-ğaraz kimesneler  ………… ……… ……..’arz eyle…….    Medîne-i mezbûrede 

………… ………….. ……………. kal‘asına nefy ve kal‘a-bendleriçün yazılmıştır. Fî Eva-

ili Za sene <1>124. Bkz. BOA, Mühimme Defteri, Defter No: 117, s.231, Hüküm: 1021, 

belge tarihi: Evaili Za <1>124 (29 Kasım 1712).

---