Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
288 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Ancak savaş ve savaş şartlarında ailelerini kaybeden Ermeni çocukların- dan ebeveynleri bulunanlar ailelerine teslim ediliyordu 43 .
gili faaliyetlerde bulunan kişiler arasında, dönemin Dâhiliye Nazırı olarak bu faaliyetin başında bulunan Talât Paşa görülmekle beraber, Ermenilerin göçürüldüğü bölgenin sorumlusu olan IV. Ordu Komutanı olan Cemal Paşa da önemli yer tutar. Yerli yabancı bütün kaynaklarda, Türk ordusu dâhil, Araplar ve bölgeye gelen Ermenilerin bile açlıkla karşı karşıya kaldığı bir dönemde Cemal Paşa, İtilaf Devletleri donanması tarafından abluka altın- da bulunmasına rağmen Suriye ve Lübnan’da Ermeniler ve yetimleri için önemli çalışmalar yapmıştır. Bu konudaki en önemli faaliyetlerinden biri, Ayn Tura Manastırı’nda oluşturduğu bir yetimhanede Ermeni yetimlerini toplayıp, onların bakımları ve eğitimlerini sağlaması olmuştur 44 .
evlerine hatta okullara ve yeni yapılan binalara yerleştirirken elbette ki bu binaların sayısı yeterli değildi. Bu nedenle bazı manastırlarda darüley- tamlar oluşturuldu. Hükümet, yetimlerin misyonerlerden uzak tutulması emrini veriyor ve bunun için askerî ve idarî tedbirler almasına, Ermenilerin sevki sonucunda öğrencisiz kalan okulları Amerikalı ve Alman misyoner- lerin yetimhaneye çevirmelerini engelleyerek onlardan kurtulmayı düşün- mesine rağmen, imkânsızlık yüzünden daha sonra Amerikalı misyonerle- rin bu amaçla yürüttükleri faaliyetlere izin vermiş ve hatta bu faaliyetleri desteklemiştir. Ayrıca, Cemal Paşa’nın sorumluluk bölgesinde Ermenilerin yönetiminde kimsesiz çocukların bakımı için yetimhane kurmalarına izin verildiği ve bu nedenle Halep’te iki Ermeni yetimhanesinin bulunduğu gö- rülmektedir. Aynı şekilde İstanbul’da Ermeni yetimhanelerinin bulunması, diğer yandan Ermeni dinî yapılarının içerisinde yetimhanelerin bulunması ve buralarda ihtiyaç sahibi çocukların barındırılması, Osmanlı hükümeti- nin Ermeni yetimleri konusunda tek tarafl ı ve kasıtlı hareket etmediğini, çocuklarla ilgili sorunların çözümünde Ermeni kurumlarından da yararlan- dığını göstermektedir 45 . Merkezden gelen emirler doğrultusunda, Ermeni yetimlerinin önce- likle kendi dinî eğitimlerini alabilecekleri kurumlara, yetimhanelere yer- leştirilmeleri, daha sonra açıkta kalanlar Ermeni ailelerin yanlarına, yine 43 Atnur, a.g.e., s.56-57. 44 Atnur, a.g.e., 58-59. Cemal Paşa ve hükümetin buralardaki faaliyetleri ile ilgili bilgi için bkz. Halide Edip Adıvar, Mor Salkımlı Ev, İstanbul 1996. 45 Atnur, a.g.e., s.64.
289 Yrd. Doç. Dr. Hasan BABACAN de açıkta kalanlar varsa Müslüman ailelerin yanlarına yerleştirilmeleri söz konusu idi. Kimsesiz Ermeni çocukların verildikleri Müslüman aileler ya- nında İslâm adabına göre yetiştirilmeleri, dolayısıyla bu durumun çocuklar için bir din değiştirme anlamına da gelmesi söz konusu idi. Ancak bu ko- nuda da yönetimin farklı uygulamalar yaptığı görülüyordu. Eğer hükümet Ermeni yetimlerini tamamen Müslümanlaştırma politikası gütse idi, bun- ları Ermenilerin kontrolündeki ve diğer milletlerin sorumluluğundaki okul ve yetimhanelere yerleştirilmelerine kesinlikle müsaade etmezdi. Üstelik bu çocuklardan bazıları yasalar gereği Müslüman yetimhanelerine kay- dedilirken Müslüman ismiyle kaydedilmiş olsalar bile bu yetimhanelerde dinî eğitim verilmemekte idi. Zaten şartlar gereği de dinî eğitim verecek eleman bulmak da zordu. Yaş itibarıyla küçük olan bu çocukların evlerin- de kaldıkları insanların dinlerinden etkilenmiş olmaları da tabii idi. Asıl olan, ortada kalmış olan bu çocukların hayatlarını idame ettirmek oldu- ğuna göre, çocukların kurtarılması için devletin yetimhaneler vasıtasıyla bunlara ulaştığı, hizmet etmeye çalıştığı, önemli bir kısım Ermeni yetimine misyonerlerin baktığı, az bir kısma da Müslüman ailelerin sahip çıktığı biliniyordu. Dinî baskılar veya telkinlerden ziyade, o dönemde Ermeni yetimleri için hayatta kalabilmek, bunun için de iaşe en önemli konu idi. Dâhiliye Nezareti bu hususta sık sık valilikleri ve ilgilileri uyarma ihtiyacı duyuyor- du. Sürekli olarak, yetim çocukların ve kadınların iaşelerinin sağlanması, gerekli para yok ise derhal gönderileceği bildiriliyordu 46 . Ulukışla’da bu- lunan ve çoğunluğu çocuk ve kadınlardan oluşan Ermenilere az ekmek verildiği yönünde şikâyetler gelmesi üzerine Talât Paşa, Niğde mutasarrıf- lığını uyarma ihtiyacı duymuştur 47 . Başta Talât Paşa, Cemal Paşa olmak üzere Osmanlı hükümetinin ileri gelenleri Ermeni yetimleri konusunda ellerinden gelen gayreti devlet im- kânları ölçüsünde göstermelerine rağmen, Birinci Dünya Savaşı sonunda yeni yönetimin, yani Ahmet İzzet Paşa hükümetinin olaylara bakışı birden değişmişti. İtilaf Devletleri’nin de baskısı sonucunda Osmanlı hükümeti, 21 Ekim 1918 tarihinde bir genelge yayınlayarak, savaş sırasında Hıristi- yan ailelere mensup çocukların zorla alıkonularak başka yerlere götürül- düğü, bunlar gibilerin derhal tespit edilerek yakın veya uzak akrabalarına derhal teslim edilmeleri isteniyordu. Bu genelge, sanki İtilaf Devletleri veya Ermeni bir temsilci tarafından yayınlanmış görüntüsü vermekteydi. 46 BOA, DH.ŞFR., Belge No: 61/18. 47 Atnur, a.g.e., s.69-70. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|