311
Arş. Gör. Hasan BAKTIR
menileri buranın feodal beyleri kendine ait görüyordu; bu durum bazen
Ermenilerin sürülerini kaybetmelerine ve bazen de reislerle çatışmalarına
neden oluyordu
44
. Bazen de Ermeniler, diğer halklar gibi, Kürt ve Osmanlı
idaresi arasında kalıyorlardı. Her iki tarafta eş zamanlı olarak köylülerden
vergi istiyordu. Her iki tarafa da aynı anda vergi ödeyemeyen köylüler ol-
dukça zor durumda kalıyorlardı. Bütün bunlar göz önüne alındığına, doğu
bölgelerindeki Ermenilerin durumunun Batıdakilerden farklı olduğunu ve
bu bölgede yaşayan halklar için hayatın çok daha zor olduğunu söylemek
yerinde bir değerlendirme olacaktır.
Sonuç
Osmanlı Ermenilerinin Batılı gezginler tarafından doğru anlaşılmadı-
ğı ve anlatılmadığını iddia edebiliriz. Gezginlerde Osmanlı Ermenilerine
karşı her zaman göreceli bir değerlendirme yaklaşımı vardır. Gezginler
tarafından Ermeniler, Hıristiyan oldukları için, ya Avrupa mirasının bir
parçası olarak görülmüş ya da ticaretteki yüksek yetenek ve başarıların-
dan dolayı haksız bir şekilde Musevîlerle karşılaştırılmışlardır. Osmanlı-
ya İngiltere’den gelenlerde de bu türden yaklaşımlar hâkimdir. Sir Paul
Rycaut, Lady Mary ve Charles Eliot gibi gezginler de Ermenilere bu şe-
kilde yaklaşmıştır. Rycaut onları Avrupa Hıristiyan mirasının bir parçası
olarak görmüş, onunla aynı düşünceyi paylaşan Eliot da Ermenileri fi zik-
sel anlamda Doğulu Musevîlere benzetmiş ama Mesrob’un misyonerlik
faaliyetlerini örnek vererek ve dillerinin Avrupa-Hint ailesine ait olduk-
larını iddia ederek aslında Ermeniler ile aynı geçmişe sahip olduklarını,
aynı mirası paylaştıklarını iddia etmiştir. Lady Mary de onları Musevîler
ile karşılaştırmış ve Osmanlı toplumunda Yahudilerden sonraki imtiyazlı
toplum olarak görmüştür. Ancak bazı bakımlardan Lady Mary’nin Erme-
niler hakkındaki izlenimleri ve değerlendirmeleri diğer gezginlerinkinden
daha kapsamlı ve yerindedir. Onun Ermenilerin evlilik âdetleri, ticaretteki
başarıları ve Türkler ile benzer yaşam koşullarına sahip olduklarını söyle-
mesi diğer gezginlerin anlattıkları ile karşılaştırıldığında daha mantıklı ve
yerinde değerlendirmelerdir. Bu açıdan Lady Mary’nin Ermeni toplumu
izlenimleri Clifford Geertz’in yakın-deneyim dediği kültür yorumu ola-
rak değerlendirilebilir. Ancak Osmanlıda yaşayan birbirinden farklı ya-
şam şekilleri olan Ermenilerin kapsamlı ve yeterli anlamda anlatabildiğini
söylemek imkânsızdır. Bu yüzden de Lady Mary’nin anlattıkları detaylı
44 Eliot, a.g.e., s.393-394.
312
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
tasvir olarak görülemez. Ayrıca göz önüne almamız gereken başka bir şey
daha vardır. O da Osmanlıya gelen Avrupalı gezginler genellikle İstanbul
ve İzmir gibi büyük şehirlerde yaşayan ve tercümanlık yapan Ermeniler
ile karşılaşmış, bu yüzden de Ermenilerin konumunu yerinde görme ve
doğru değerlendirme şansları olmamıştır. Ayrıca bu gezginler Ermeniler
ile gerçek yaşam çevrelerinde değil de daha çok alışverişte karşılaşmışlar-
dır. Köylerde ve Ermenilerin Türkler ile birlikte yaşadıkları yerlerde bu iki
toplumun benzerliklerini görmemişlerdir. Gezginlerin gözlemleri İstanbul
ve İzmir gibi kozmopolit şehirlerde karşılaştıkları Ermeniler ile sınırlıdır.
Bu yüzden de gezginlerin Osmanlı Ermenileri hakkındaki değerlendirme-
leri yüzeysel ve yetersizdir.
313
Arş. Gör. Hasan BAKTIR
Kaynakça
Barsoumian, H., Christians and Jews in the Ottoman Empire, Vol.I, Holmes and Meier
Publishers Inc., New York, London 1982.
Braude, B. , B. Lewis, Christians and Jews in the Ottoman Empire, Vol. I, Holmes and
Meier Publishers Inc., New York, London 1982.
Charles, Eliot, Turkey in Europe, Frank Cass & Co. Ltd., London 1965.
Desai, A., Turkish Embassy Letters, University of Georgia Press, Athens GA. 1993.
Geertz, Clifford, Available Light: Anthropological Refl ections on Philosophical
Topics, Princeton University Press N.J., Princeton. 2000.
__________, The Interpretation of Cultures, Basic Boks, New York 1973.
__________, Local Knowledge: Further Essays in Interpretive Anthropology, Basic
Boks, New York 2000.
Greenblatt, J. S., Learning to Curse: Essays in Early Modern Culture, Routledge,
London 1990.
Jack, Malcolm, Turkish Embassy Letters, University of Georgia Press, Athens GA.
1993.
Montagu, L.M.W., Turkish Embassy Letters, University of Georgia Press, Athens GA.
1993.
Mikes, K., Türkiye Mektupları, Çeviren Aysel Kurucu, Tercuman 1001 Temel Eser,
İstanbul.
Toynbee, A.J., Turkey: A Past and Future,
www.projectgutenberg.com
(2003)
XVII. YÜZYILDA KAYSERİ’DE YAŞAYAN
ERMENİLERİN SOSYAL YAŞANTILARI
ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER
Yrd. Doç. Dr. Hava SELÇUK
Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü
Tel: 0 352 437 49 01 -33316
Özet
Kayseri yüzyıllardır Ermeni, Rum ve Müslümanların bir-
likte yaşadığı bir coğrafyadır. Yüzyıllardır bir arada yaşa-
mak, bu toplulukların birbirlerinin sosyal yaşantılarında
etkileşimini de beraberinde getirmiştir. Bu çalışmamızda
bu etkileşimin birlikte yaşama katkıları ortaya konulmaya
çalışılacaktır. Özellikle XVII. yüzyılda yani Tanzimat dönemi
öncesinde Kayseri’de yaşayan Ermenilerin sosyal yaşantı-
ları, mal varlıkları, evlilik-boşanma hadiseleri, Ermenilerin
Rum milletinden kişilerle evlilikleri incelenecektir. Ermeni
kadınların Müslüman olmaları ve Müslüman erkeklerle
evlilikleri, Ermeni erkeklerinin din değiştirme olayı ve bu
durumun iki topluluk arasındaki yansımaları ele alınacak-
tır. Kırsal alanda ve şehir merkezinde yaşayan kadınların
inançlarında meydana gelen değişikliğin sebepleri ve bu-
nun onların yaşantıları üzerindeki etkileri üzerinde durula-
caktır. Ermeni vatandaşların kadı mahkemelerini kullanma
nedenleri, Ermenilerin Kayseri’de bulunan ibadet mekân-
ları şer’iye sicillerinden hareketle değerlendirilecektir.
Dostları ilə paylaş: |