Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
307 Arş. Gör. Hasan BAKTIR yanlardan çok daha iyidir. Ancak bütün Ermeniler aynı durumda olmadığı gibi, imparatorlukta yaşayan Ermeniler homojen bir özelliğe sahip de de- ğildir. Başkentte yaşayanlar refah ve mutluluk içinde iken, tarımla uğra- şanlar doğal şartlara ve zorluklara karşı mücadele etmekte idiler. Ancak Ermenilerin Osmanlı toplumundaki konumlarını doğru anlamak onların bu coğrafyadaki geçmişlerini bilmekten geçer. Ermenilerin yakın Asya’daki yaşamları Osmanlı Türklerinin bölgede varlık ve güç mücadelesi ile sınırlı değildi. Ermeniler Hıristiyanlığı ilk kabul eden topluluklardandı. Büyük İskender’in ölümünden sonra yakın Asya’da bir tanesi de Ermeni Krallığı 30 olan birçok dağınık krallıklar or- taya çıkmıştı. Ermenilerin bölgede dağınık duruma düşmesi ve sorunları ilk defa Ermenistan Kralı Dikran’ın Pontus Kralı Mithridates ile birleşerek Romalılara karşı etnik temizliğe girişmesi ile başlamıştı. Roma komutan- larından Pompey yakın Asya’yı ele geçirmiş ve Ermenilere bunu pahalıya ödetmiştir. İran Kralı Shapur’un Ermenistan’ı ele geçirmesiyle Tridates bu krallığı yönetmeye başlamış ve din değiştirip Hıristiyan olan Erme- nilere karşı şiddet uygulamıştır 31 . Ermenistan sırası ile Rumlar, İranlılar, Araplar, Moğollar ve Ruslar tarafından yönetilmiş; Ermeniler genellikle yönetilen durumda olmuşlardır. Bölgeyi idare edenlerin barış ve sükûnet getirme gibi bir amaçları olmamıştır. Bölgenin talihsiz durumu ve Ermeni- lerin tarih boyunca çok arzu ettikleri barışı onlara sağlayacak bir ulus olma fırsatlarının olmaması, onların bir araya gelmesini engellemiştir. Bununla birlikte başka nedenler de vardır. Öncelikle, Ermeniler hiçbir zaman ço- ğunluk olamadıkları farklı bölgelere dağılmışlardır. Bu yüzden üzerinde hak iddia edecekleri bir merkezleri olmamıştır. İkinci olarak, yaşadıkları bölgedeki iktidar mücadeleleri ve gücün sürekli el değiştirmesi onları daha Batıya göçe zorlamıştır. Bir yerden başka bir yere göçleri sırasında çok farklı yerlere yerleşmişlerdir. Farklı yerleri yurt edinmeleri ise ortak ulusal bilincin gelişmesini engellemiştir. Örneğin, XI. yüzyılda Selçuklulardan kaçarak yurt edindikleri yer bu sefer de Haçlı akınlarına maruz kalmıştır. Yakın Asya’da Bizansın, Türklerin ve Safavilerin güç mücadelesi Erme- nilerin bir kısmını Karadeniz’e, bir kısmını Balkanlara, bir kısmını İran’a, bir kısmını ise doğu Avrupa’ya göç etmeye zorlamıştır. Bütün bunlara ek olarak Ermenileri bir araya getirecek ortak ulusal ve siyasî değerlerin ol- 30 Roma kaynaklarında böyle bir devletin kuruluşu ve tarihi ile ilgili bilgilerin olduğundan Ermenilerden bahseden hemen hemen bütün İngiliz gezginler söz etmişlerdir. Ancak bazı tarihçiler bu devleti Ermenilerin kurduğu konusunda şüphelidirler. 31 Eliot, a.g.e., s.384-385.
308 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER maması, Katolikler ya da Ortodokslar gibi bir kiliseye bağlı olmamaları onları her zaman bir topluluk olarak kalmaya mecbur etmiştir. Ermeniler Doğu Anadolu’da Türkler ile yoğun olarak Erzurum, Kars, Bitlis, Bingöl, Sivas ve Harput gibi şehirlerde yaşamaya başladılar. Ancak buralara Türklerin yerleşmesinden sonra bile nüfusun çoğunluğu Ermeni değildi. Ermenilerin Müslümanlar arasındaki önemi ilk kez Şah Abbas dö- neminde ön plana çıkmaya başladı. Bunun nedeni ise Şah Abbas’ın ticareti geliştirmek için 40 000 Ermeniyi Isfahan’a yerleştirmesidir 32 .
ması 33 XVIII. yüzyılda Safavilerin zayıfl aması sonucu daha önce İranlılar tarafından yönetilen yerlerin Osmanlı idaresine girmesi ile başlar 34 . Belki de Ermeniler tarihlerinde ilk kez, Osmanlı idaresi altında yaşadıkları böl- gelerde sükûnet içinde olmuşlardır. İlk defa Ermenilerin bir ulus olması önünde engel oluşturan ortak bir din, kültür ve çıkar bağı olmaması onların avantajına olmuştur. Ermeniler diğer topluluklardan daha ayrıcalıklı bir konuma sahip olmuşlar ve Osmanlı Sarayı’ndan ticareti ve fi nans işlerini geliştirmeleri için büyük destek görmüşlerdir. Özellikle de Osmanlıda ti- careti uzun süredir ellerinde tutan Musevîlerin pazarlarını kaybetmeleri ve etkilerini yitirmeleri sonucu Ermeniler daha da güçlenmiştir. İşte böylece Ermeniler Osmanlı ticaret hayatında yükselmeye başladılar. Zamanla da gümrükleri kontrol eden, ticaretin hâkim sınıfı, tercüman, banker ve pahalı ziynet eşyalarını satan önemli kişiler oldular. Ermeniler imparatorluğun
35 Avrupa’nın ve Asya’nın değişik yerlerinde merkezleri olan, zengin ve refah içinde yaşayan kozmopolit para fi nans- çıları haline geldiler. Osmanlıda ticaretle uğraşan, imtiyazlı ve güçlü bir konuma gelen ve zamanla Ermeni toplumunun imparatorluktaki lideri olan zengin bir sınıf oluştu ve bu sınıfa Amira dendi. Amira sınıfı bankerlerden, para basan darphanecilerden ve idarecilerden oluşmakta idi. Bu sınıf imparatorluktaki Ermeni Kilisesi’nden çok daha iyi bir konumda olduklarından ‘kendilerini 32 Eliot, a.g.e., s.386. 33 Ermeniler Osmanlı ticaret hayatında XVIII. yüzyıldan önce de etkili idi. Ancak XVI ve XVIII. yüzyıllar arasında Musevî tüccarların Osmanlıda Ermenilerde daha etkin oldukları gözlemlenmiştir. 34 Braude, a.g.e., s.21. 35 A. J. Toynbee, Turkey: A Past and Future,
www.projectgutenberg.com, (2003), s.4. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|