Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Evlenme ve Boşanma
317 Yrd. Doç. Dr. Hava SELÇUK Giriş Osmanlılar zamanında önemli bir yerleşim birimi olan Kayseri, farklı toplulukları yüzyıllardır bünyesinde barındıran bir şehir idi. XVII. yüzyıl boyunca nüfus Türkler, Ermeniler ve Rumlardan oluşmaktaydı. Türklerle Ermeniler Selçuklu hâkimiyetinden itibaren birlikte yaşa- mışlardır. Aynı çevrede birlikte yaşamak etkileşimi de beraberinde getir- miştir. Şer’iye mahkemelerinin kayıtlarını incelediğimizde Türkler ve Er- meniler arasındaki sosyal ve kültürel etkileşim
hareketliliğini daha iyi anla- yabiliriz. Biz bu çalışmada Kayseri’deki Türk-Ermeni ilişkilerinin hukukî boyutuna temas edeceğiz. Böylece 13 numaralı defterden 104 numaralı deftere kadar ki şer’iye sicilleri çalışmamızın ana kaynağını oluşturacak ve buradan Ermeniler hakkında bazı fi kirler edinebileceğiz. Toplam olarak 58 adet şer’iye sicili incelendi ve Ermenilerle alâkalı kayıtlar bulundu 1 . Bu çalışmada ilk olarak Kayseri’de Ermenilerin yaşadığı mahalle ve köyleri 1 Kullandığımız bu defterlerin mikrofi lm ve fotokopileri Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırma- ları Merkezi (KAYTAM)’nde bulunmaktadır. Çalışmamızda kullandığımız defterlerin bir kısmı lisans ve yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve bu sayede 13, 15/2, 18, 20, 25, 27, 42, 55, 59, 60, 61, 62, 63, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 72, 74, 75, 81, 84, 88, 89/I, 90, 91, 92, 96 ve 104 numaralı Kayseri şer’iye sicilleri transkribe edilmiştir. bu defterlerin birer örneği KAYTAM’da bulunmaktadır. Bunların dışında kullandığımız transkribe edilmeyen 56, 57, 58, 64, 71, 73, 76, 78, 79, 80, 82, 83, 85, 86, 87, 88, 89, 93, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 105 ve 106 numaralı Kayseri şer’iye sicillerinin mikrofi lmleri yine aynı merkez- de mevcuttur. Kayseri şer’iye sicilleri dipnotlarda kısaca KŞS şeklinde gösterilecektir. 318 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER tespit ettik 2 . Çünkü Osmanlı hukuk sistemine göre Ermeniler ve Rumlar zımmî olarak adlandırılmaktaydı. Osmanlı Devleti tebaasını defterlere kayıt ederken ırklarına göre değil dinlerine göre kayıt ediyordu. Üstelik Müslümanlar ve gayrimüslimler Kayseri şehrinin bazı bölümlerinde hep birlikte yan yana yaşamakta idiler. Şer’î kurallar bir Müslüman devletinde yaşayan gayrimüslimlerin kendi hukukî kurallarına göre hareket etmelerine izin veriyordu fakat arzu ederlerse İslâmî mahkemelere de başvurabildikleri bilinmektedir. Bilindiği gibi Osmanlı İmparatorluğu’ndaki gayrimüslimler ailevî ve dinî işler ile alâkalı problemlerini kendi dinî liderlerinin denetiminde çözme hakkına sahip idiler. Bunun yanı sıra her hangi bir problem için Osmanlı mahke- melerine başvurmak için bir engel de yoktu. Rumlar ve Ermeniler mirasın taksimi, nafaka, evlenme ve boşanma gibi problemler için İslâmî kanunla- ra göre muameleyi seçmişler ve her hangi bir zorlama olmaksızın Osmanlı mahkemesine başvurmuşlardır 3 . Örneğin XVII. yüzyıl Kayseri şeriat mah- kemeleri Ermeni terekeleri kayıt edilmiştir. Böylece tereke kayıtları vasıta- sıyla Ermenilerin sosyal ve ekonomik durumlarını daha iyi anlayabiliriz. Evlenme ve Boşanma XVII. yüzyılda Kayseri şehir ve mahallelerinin zımmî nüfusu Grego- rian Ermeni ve Ortodoks Rumlardan oluşmaktaydı. Ermeniler, İslâmî kanunlar onlara geniş haklar verdiği için bu ka- nunlara göre muamele edilmek için zorlama olmaksızın Osmanlı mahke- melerine başvurmuşlardır. Şayet bir zımmî kendi aralarındaki bir mesele dolayısıyla şer’î mahkemeye başvurursa, karar Hıristiyan kanunundan daha ziyade Müslüman kanununa göre verilmekteydi. Ermenilerin bazı- ları Ermeni dininden (Gregorian) ayrılarak Greek dinini (Ortodoks) kabul etmişlerdir. Aynı şekilde Rumların bazıları da Greek (Ortodoks) dinini ter ederek Ermeni (Gregorian) dinini kabul etmişlerdir. Çünkü Hanefî kanu- nu buna izin vermekteydi 4 . Kayseri’de zımmîler Müslümanlar gibi aynı şekilde fetvaları araştırarak onları İslâmî mahkemeleri de kullanmışlardır. 2 Mustafa Keskin, Kayseri Nüfus Müfredat Defteri 1831–1861, Kayseri Büyükşehir Bele- diyesi Yayınları, Kayseri 2000; Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Kayseri 1992. 3 Kemal Çiçek, “Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zımmîlerin Yargı Tercihi”, Pax Ottoman, Ankara 2001, s.48–49. 4 Mehmet Akif
Erdoğru, “XVI-XVII. Yüzyılda Kayseri Zımmîleri”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11–12 Nisan), Kayseri 1996, s.74 319 Yrd. Doç. Dr. Hava SELÇUK Zımmîler Müslümanlarla olan anlaşmazlıklarında olduğu gibi kendi arala- rındaki anlaşmazlıklarında da fetvaları kullanmışlardır 5 .
riyle evliliğine pek izin verilmiyordu: Mahkeme kayıtlarına baktığımızda Ermeni ve Rumların birbirleriyle evlilikleri ile ilgili kayıtları bulduk. Örneğin:
6 . Meryem akil baliğ olduğunda Rum dininden (Ortodoks) ayrılarak Er- meni dinini (Gregorian) kabul etmiştir. Üç yıldır da Rum milletinden Şeh- ruz adlı Ermeni ile evlidir 7 . Evlilik ve boşanma ile alâkalı belgeler: Gülcihan bint-i Safi r mahkemeye başvurarak kocası ile boşandığını ifade etmiştir 8 . Sultan bin-i Sefer mahkemede iddiada bulunarak, ...ben akıl ve baliğ oldum. Annem tarafından daha önce düzenlenen evliliği kabul etmeyece- ğim. Evliliğe son veriyorum demiş. Fakat Anasdas veled-i Simon evlendiği zaman akıl baliğ olduğuna dair iki şahit ile durumu teyit etmiş. Elinde gösterdiği fetvaya göre evliliğin geçirli olduğu söylenmektedir 9 . Sicillerde İslâmiyet’i yeni seçen Ermeniler ile Müslümanların evlilik- leri de kaydedilmiştir. Zanik bint-i Kirkor Müslüman olmuş. Müslüman ismi olarak Zeynep adını almış. Zeynep Müslüman olarak kayıt edilmiştir. Bir Müslüman ile evlenmiştir 10 . İhtida Sicillerde az sayıda Ermeni ihtidaları kayıt edilmiştir. İhtidalar düzenli olarak kayıt edilmekte idi, çünkü vergi kayıtları için bu gerekli di. İhtida 5 Ertuğrul Düzdağ, Şeyhülislâm Ebu Sûud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1972, s.89–107 6 KŞS, Defter No: 80, Belge No: 16, s.10. 7 KŞS, Defter No: 13, Belge No: 147, s.18. 8 KŞS, Defter No: 63, Belge No: 214, s.57. 9 KŞS, Defter No: 63, Belge No: 168, s.61. 10 KŞS, Defter No: 65, Belge No: 168, s.61. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|