H.ƏLİyev adina neft emali zavodunun modernizasiyasi və yeniDƏnqurulmasi layiHƏSİNİN Əmtq səNƏDİ

 
“H.Əliyev adına NEZ-in modernizasiyası və yenidənqurulması” 
layihəsi çərçivəsində qurğuların tikintisi və istismarı üzrə Ətraf 
Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi 
 
 
EKOLOGİYA İDARƏSİ 
49 
hərəkəti  səbəbindən  gərginliyin  artması  nəticəsində  baş  verir.  Xəzər  dənizi  Aralıq  dənizindən  Himalay 
dağlarına qədər uzanan və tektonik zəlzələlər ilə xarakterizə olunan zonada yerləşir. 
Azərbaycandakı zəlzələlərin kəskinliyi barədə məlumatlar adətən enerji siniflərində (K) verilir, Avropaya aid 
göstəricilər isə maqnituda şkalasının momenti (MMS - "Mw" vahidi ilə ifadə olunur) üçün istifadə olunub. Bu 
sistemlərin hər ikisi də analojidir və zəlzələ mənbəyindəki enerjini təsvir edir. Rixter şkalasına əsaslanan 
bal  (güc)  göstəriciləri  birbaşa  olaraq  müqayisə  edilə  bilməz,  çünki  onlar  zəlzələnin  səthdəki  təsirlər  ilə 
bağlıdır. Bir çox yerli zəlzələlərə dair hesabatlarda 1-12 şkala üzrə ölçülən bal vahidlərindən istifadə olunur. 
Bal göstəricisi zəlzələnin miqyasından və episentrədək olan məsafədən asılı olaraq hər hansı verilmiş yerdə 
zəlzələnin təsirinin nisbi ölçüsüdür. Cədvəl 5.2-də zəlzələnin episentrində (mərkəzi) boşalan enerjini təsvir 
edən bu vahidlər müqayisə edilir. 
Cədvəl 5.  1. Zəlzələlərin maqnitudalarının və enerji siniflərinin müqayisəsi 
Enerji Sinfi (K) 
Maqnituda 
Şkalasının 
Momenti 
(MMS (Mw)) 
Bal 
(Episentr) 
Təsviri (bal) 
9 
3-3.4 
I 
Xüsusən əlverişli şəraitlərdə zəif hiss edilir. 
10 
3.5-3.9 
II 
Sakit  vəziyyətdə,  xüsusən  də  binaların  yuxarı 
mərtəbələrində zəif hiss edilir. 
11 
4-4.9 
III 
Nəzərəçarpacaq dərəcədə hiss edilir: evlərin və 
avtomobillərin  titrəməsi,  bayır  ilə  müqayisədə 
daxili məkanlarda daha güclü təsir. 
12 
5-5.4 
V 
Hamı  hiss  edir:  pəncərələr  sınır,  qeyri-  sabit 
əşyalar devrilir. 
13 
5.5-6 
VI 
Hamı tərəfindən hiss edilir: ağır mebel  əşyaları 
hərəkətə  gəlir,  suvağın  dağılıb  düşməsi  halları 
müşahidə edilir. Ziyan az dərəcədədir. 
14-16 
6.1-6.9 
VII 
Pis inşa edilmiş binalara maddi ziyan dəyir, yaxşı 
layihələndirilmiş və inşa edilmiş binalara dəyən 
ziyan cüzi dərəcədə olur. 
Bu, enerji 
sinfinin qeydə 
alına biləcək 
diapazonu 
xaricindədir (K) 
7-7.9 
VIII-IX 
Böyük  ərazilər  boyunca  ciddi  ziyana  səbəb  ola 
bilər. 
8-8.9 
X-XI 
Bir  neçə  yüz  kilometrlərlə  əraziyə  ciddi  ziyan 
vura bilər. 
9-9.9 
XII 
Bir neçə min kilometrlərlə ərazidə dağıdıcı təsir 
göstərə bilər. 
 
Azərbaycanda, ən yüksək zəlzələ sıxlığı Böyük Qafqaz dağlarının ətəyində, keçmişdə 9 Mw-dək gücdə 
zəlzələlərin qeydə alındığı Şamaxı yaxınlığında baş verir. Azərbaycanda baş vermiş ən son əhəmiyyətli 
zəlzələ hadisəsi 2012-ci ilin may ayında qeydə alınıb və onun yeri Böyük Qafqazın ətəyində, Gəncənin 
şimalından keçdiyi ərazidən şimal-şərqə doğru təxminən 85 km məsafədə yerləşib. Qeydə alınmış zəlzələ 
5.6Mw təşkil edib. 
Bakı zonası üzrə seysmik bal  - 82 qeyd olunur. 1960-cı ildən 1990-cı ilə qədər olan müddət ərzində Bakı 
arxipelaqında, Abşeron yaxınlığında 11 (K) enerji sinfinə qədər (4 Mw-ə qədər) bir sıra zəlzələləri göstərən 
zəlzələ göstəriciləri qeydə alınıb. 12 (K) enerji sinfinə (5Mw) aid seysmik hadisələr Aşağı Kür çökəkliyində 
qeydə alınıb. 1990-cı ildən 1997-ci ilə qədər müddəti əhatə edən məlumatlar Azərbaycanın şərq tərəfindəki 
sahilyanı hissəsində, o cümlədən Bakı arxipelaqında 13 (K) enerji siniflərinə (5.5Mw) aid hadisələr və İranın 
şimal-şərq tərəfində güclü zəlzələlər baş verdiyini göstərir. Ümumiyyətlə, zəlzələlərin baş vermə zonası 
Cənubi Xəzər hövzəsinin iri hissəsi əhatə edir. Lakin, ən güclü zəlzələlərin əksəriyyəti quruda baş verir və 
Qafqaz dağı regionlarındakı tektonik hərəkət ilə bağlıdır. 

---

 
“H.Əliyev adına NEZ-in modernizasiyası və yenidənqurulması” 
layihəsi çərçivəsində qurğuların tikintisi və istismarı üzrə Ətraf 
Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi 
 
 
EKOLOGİYA İDARƏSİ 
50 
5.3.  Torpaqlar və qruntun keyfiyyəti 
ƏMTQ sənədinin hazırlanmasında SOCAR FUGRO LLC-nin “H.Əliyev adına NEZ-nun modernizasiyası 
layihəsi”  üçün  zavodun  ərazilərində  apardığı  geotexniki,  hidrogeoloji  və  ətraf  mühit  araşdırmalarının 
nəticələrindən  də  istifadə  olunmuşdur.  Bu  ətraf  mühit  araşdırmaların  ümumi  məqsədi  yerin  təkində 
çirkləndiricilərin olmasının seçməli yoxlama üsulu ilə araşdırılmasıdır. 
SOCAR  FUGRO  tərəfindən  zavodun  ərazisində  ətraf  mühit  araşdırmaları  aparılması  üçün  68  nümunə 
quyusu qazılmışdır. 
Cədvəl 5.  2. Nümunələr 
Ərazinin şərti adı 
Nümunə quyularının sayı 
Boş ərazi 1 (Free Area-FA1) 
25 
Boş ərazi 2 (Free Area-FA2) 
3 
Boş ərazi 3 (Free Area-FA3) 
4 
Boş ərazi 4 (Free Area-FA4) 
18 
Bitum 2 (OSBL) 
9 
Bitum3 (OSBL) 
9 
Cəm 
 
 68 
 
Qazma və nümunə götürmə əməliyyatları aşağıdakı qaydada həyata keçirilirdi: 

  İlk etapda nümunə götürəcək əməkdaşların quyuya rahat enə bilməsi üçün 50sm-lik addımlarla 1,5 
m dərinliyində qazma aparıldı 

  Quyuya  enməzdən  əvvəl  quyunun  divarları  vizual  olaraq  nəzərdən  keçirilir,  əgər  boş 
materiallardan,  böyük  daşlardan,  betonlardan  və  digər  təhlükəli  materiallardan  ibarətdirsə 
təhlükəsizlik baxımından nümunələr ekskavatorun kovşundan götürülüb 

  Paralel olaraq çuxurun ətrafındakı havada uçucu karbohidrogenlərin miqdarı səyyar qaz analizator 
vasitəsilə ölçülmüşdür 

  Daha sonra quyudan torpaq nümunələri götürülmüşdür. 

  1,5 m-dən dərinə doğru lazım olan dərinliyə doğru qazma davam etdirilmiş və nümunələr kovşdan 
götürülmüşdür. 
Texniki şərtə əsasən quyuların qazılması tökmə qrunt qatı bitdikdən sonra təbii qruntun 0,5 m dərinliyinə 
qədər aparılır. Tökmə qrunt və təbii qruntu fərqləndirmək üçün aşağıdakı spesifikalardan istifadə olunu: 

  Tökmə  torpaq  qeyri  təbii  materiallar  beton  qırıntıları,  kabel  və  boru  qalıqları,  tikinti-inşaat 
tullantılarından zəngin olur 

  Təbii qruntun tərkibi qumdan, gildən ibarər olur və müəyyən mailliyə malik laylar şəklində olur 

  Təbii  qrunt  NEZ  ərazisində  bir  çox  yerlərdə  çökmə  mənşəli  qruntdan  (əhəngdaşı,  qumdaşı, 
konqlomeratlar) ibarətdir 

  Təbii torpaq adətən tökmə torpaqdan daha sıx tərkibə malik olur. 
Cədvəl 5.  3. Nümunə quyularında və Ətrafında Uçucu Üzvü Birləşmələr 
(TP)  Dərinlik, 
m 
Ərazi 
Tökmə 
torpağın 
çirklənm
əsi 
Tökmə 
torpağın 
altında 
çirklənmə 
Quyu 1,5 m dərinliyə qədər 
qazıldıqda 
havanın 
keyfiyyəti 
Quyu 
tam 
olaraq 
qazıldıqda 
havanın 
keyfiyyəti 
Çalanın 
içində 
(ppm) 
Çalanın 
sərhəddi
ndə 
(ppm) 
Külək  Çalan
ın 
içində 
(ppm) 
Çalanın 
sərhəd
dində 
(ppm) 
Kül
ək 
1 
1.50  
FA 1  
-  
-  
0  
0  
1  
0  
0  
1 
2 
2.40  
FA 1  
-  
-  
0  
0  
0  
0  
0  
0 
3 
2.20  
FA 1  
+ 
+  
0  
0  
0  
0  
0  
0 
4 
2.20  
FA 1  
+  
+  
0  
0  
0  
4  
2  
0 
5 
2.20  
FA 1  
+  
+  
0  
0  
1  
0  
0  
1 
6 
4.50  
FA 1  
+  
+  
0  
0  
1  
10  
35  
1 

---