Herbert marcuse
Yüklə 4,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
98 ČOVJEK JEDNE DIMENZIJE Guverner 1 2 ), njegova funkcija, fizička obilježja i nje gova politička praksa sliveni su u nerazdvojivu i nepromjen ljivu strukturu koja svojom prirodnom nevinošću i neposred nošću ovladava čitaočevom sviješću. Struktura ne daje mje sta distinkciji, razvoju, diferencijaciji značenja: ona se kreće i živi samo kao cjelina. Nakon tako zadobivenog dominira nja personaliziranih i hipnotičkih obrisa, članak može prosli jediti na davanje čak i bitnih informacija. Naracija je oču vana u dobro publiciranom okviru, manje-više, ljudski inte resantne priče određene politikom izdavača. Široko je rasprostranjena upotreba kratica s vezicom. Na primjer: »četkasto-obrvi« Teller, »otac Η-bombe«, »biko- rameni projektilaš von Braun«, »znanstveno-vojni banket« 1 3 ) i »nuklearni-pogon odašiljač-projektila« podmornica. Možda nije slučajno da su ovakve konstrukcije osobito česte u teh nološkim, političkim i vojnim frazama. Izrazi koji označava ju posve drugačija područja i kvalitete sagnani su u čvrstu, nadmoćnu cjelinu. To i ovdje rezultira magičnim i hipnotičkim djelova njem — projekcijama koje pronose neodoljivo jedinstvo, har moniju protivurječnosti. Tako voljen otac koji ulijeva strah, onaj koji živi život rađa Η-bombu za uništenje života; »znan stveno-vojni« povezuje napore za smanjenje strepnji i strada nja sa službom koja ih stvara. Ili, bez vezice, Akademija slo bode, u koju spadaju specijalisti hladnog rata 1 4 ) i »čista bom ba« — pridaje destrukciji svojstvo moralnog i fizičkog integriteta. Izgleda da su ljudi koji govore i prihvaćaju ta kav jezik imuni spram svega i prijemljivi na sve. Skraćiva nje vezicom (eksplicitno ili neeksplicitno) ne izmiruje uvijek nepomirljivo; često je kombinacija sasvim blaga — kao u slu- 1 2 ) Izjava se ne odnosi na sadašnjeg guvernera već na Mr. Tal- madgea. 1 3 ) Posljednja tri podatka su citirana u T h e N a t i o n , f e b . 22. 1958. 1 4 ) Sugestija magazina L i f e , citirana u T h e N a t i o n , aug. 20. 1960. Prema Davidu Sarnoffu, Kongres treba uskoro da donese uredbu ο osnutku takve akademije. Pogledaj John K. Jessup, Adlai Stevenson i drugi, T h e N a t i o n a l P u r p o s e (sačinjeno pod nad zorom i uz pomoć uredništva magazina L i f e , New York, Holt, Rine- hart and Winston, 1960, str. 58. JEDNODIMENZIONALNO DRUŠTVO 99 čaju »projektilaš bikovskih ramena« — ona prenosi ili pri jetnju ili, pak, animirajuću dinamiku. No, rezultat je sličan. Struktura koja se nameće ujedinjuje aktere i akcije nasilja, moći, zaštite i propagande u istu silu. Čovjeka i stvar vidimo u operaciji, i samo u operaciji, — ne može biti drugačije. Bilješka ο skraćivanju. NATO, UN, AFL-CIO, AEC*, ta- kođe SSSR, DDR itd. Većina ovih kratica je sasvim razumna i opravdana na osnovu dužine neskraćenih oznaka. Pa, ipak, netko bi se mogao usuditi da u nekima od njih vidi »lu kavstvo uma« — skraćivanje treba da pomogne kako bi se potisnula neželjena pitanja. NATO ne ističe pakt nacija sje vernog Atlantika, dok bi se pri jasnom percipiranju znače nja kratice moglo postaviti pitanje ο članstvu Grčke i Tur ske. SSSR skraćuje socijalistički i sovjetski; DDR demokrat ska. UN oslobađa od naglašavanja ujedinjenosti, koje, eto, i nije obavezno; a SEATO od eventualnog objašnjenja činje nice da neke jugoistočne države Azije ne pripadaju toj orga nizaciji. AFL-CIO pokopava radikalne političke razlike koje su nekad razdvajale ove dvije organizacije, dok je AEC sa mo jedna administrativna agencija među mnogim drugima. Kratice označavaju samo ono što je institucionalizirano na takav način da je transcendirajuća konotacija odsječena. Zna čenje je fiksno, korumpirano, opterećeno. Kad je jednom po stalo oficijelan Vokabular, konstantno ponavljan u općeras- prostranjenoj upotrebi, a »sankcioniran« od strane intelektu alaca, izgubilo je svoju kognitivnu vrijednost i služi samo prepoznavanju fakata nepostavljenih u pitanje. Taj stil je nadmoćna konkretnost. »Stvar Identificira na sa svojom funkcijom« realnija je od stvari koja se razli kuje od funkcije, a jezični izraz te identifikacije (u funkcio nalnoj imenici i u mnogim formama sintakse skraćenica) tvori bazičan Vokabular i sintaksu, koji zaprečuju diferenci jaciju, separaciju i distinkciju. Ovaj jezik, koji konstantno nameće odraze, suprotstavlja se razvoju i izražavanju pojmo va. U svojoj neposrednosti i direktnosti on koči pojmovno mišljenje i tako mišljenje uopće. Jer pojam ne identificira stvar s jednom funkcijom. Takvo identificiranje može biti le- *) Atomic Energy Commission — op. prev. 100 ČOVJEK JEDNE DIMENZIJE gitimno, a možda i jedini smisao operacionalnih i tehnolo ških pojmova. No, operacionalna i tehnološka određenja su specifična upotreba pojmova za specifične svrhe, štaviše, ona rastvaraju pojmove u operacije i isključuju one intenci je pojma koje su u kontrastu s takvim rastvaranjem. Pret hodno svojoj operacionalnoj upotrebi, pojam odriče identi fikaciju stvari s njenom funkcijom; on razlikuje ono što je stvar od kontigentnih funkcija stvari u postojećem realitetu. Predominantne tendencije govora koje odbijaju ova razlikovanja izražavaju promjene u načinu mišljenja ο kojima smo raspravljali u prethodnim poglavljima — funkcionali'.i- ran, unificiran jezik kratica jest jezik jednodimenzionalne mi sli. Da bih ilustrirao novum takvog jezika, pokazat ću sažeto razlike spram klasične filozofije gramatike, koja transcendira bihevioralan plan i povezuje lingvističke kategorije s ontolo škim. Prema toj filozofiji, gramatički subjekt rečenica jest, prije svega, »supstancija«, i to ostaje u različitim stanjima, funkcijama i kvalitetima koje rečenica predicira subjektu. Ovaj je aktivno ili pasivno povezan sa svojim predikatima, ali ostaje različit od njih. Ako subjekt nije vlastita imenica, on je više od imenice: on imenuje koncept stvari, univerzal no, koji rečenica određuje u posebnom stanju funkcije. Gra matički subjekt tako pronosi značenje koje premašuje ono izraženo u rečenici. Riječima Wilhelma von Humboldta: imenica kao gra matički subjekat označava nešto što »može ući u određene odnose« 15 ), no, nije identično s tim odnosima, štaviše, ona ostaje to što jest u tim odnosima i »protiv« njih; ona je nji hova »univerzalna« i supstantivna srž. Sinteza propozicije po vezuje radnju (ili stanje) sa subjektom tako da je subjekt oz načen kao akter (ili nosilac) pa se razlikuje od stanja ili fun kcije u kojoj se nalazi u određenom slučaju. U izreci »munja udara« čovjek »ne misli ο golom udaranju munje, već ο samoj munji koja udara«, misli subjekt koji je »prešao u akciju«. Kad rečenica daje određenje svog subjekta, ona ga ne rastva- 1 5 ) W . v . Humboldt, O b e r d i e V e r s c h i e d e n h e i t d e s m e n s c h l i c h e n S p r a c h b a u e s , Berlin, 1936, str. 254. • JEDNODIMENZIONALNO DRUŠTVO 101 ra u stanja i funkcije, već ga definira kao biće u dotičnom stanju, vršenju određene funkcije. Subjekt niti iščezava u svojim predikatima, niti egzistira kao entitet prije i izvan svojih predikata, već se konstituira u njima — rezultat je procesa posredovanja izraženog u rečenici 16 ). Aludirao sam na filozofiju gramatike da bih osvijetlio razmjer u kome jezična skraćenja indiciraju kratkoću misli koju ona, sa svoje strane, utvrđuju i izvode. Insistiranje na filozofskim elementima u gramatici, na povezanosti gramati čkog, logičkog i ontološkog »subjekta«, pokazuje sadržaje koji su potisnuti u funkcionalnom jeziku, zaprečeni u izrazu i komunikaciji. Reduciranje pojma na fiksne odraze; zapri ječen razvoj samovrednovanja, hipnotičke formule; imunost spram kontradikcija; identificiranje stvari (i osobe) s nje nom funkcijom — to su tendencije koje razotkrivaju jedno dimenzionalan duh u jeziku kojim on govori. Kad jezično ponašanje blokira razvoj pojma, kad se suprotstavlja apstrakciji i posredovanju, kad se predaje ne posrednim činjenicama, ono suzbija prepoznavanje činilaca iza činjenica, a time suzbija i saznanje činjenica i njihova povijesna sadržaja. U društvu i za društvo je od vitalnog zna čaja ova organizacija funkcionalnog rasuđivanja; ona je sred stvo koordinacije i subordinacije. Unificiran funkcionalni je zik je nepomirivo antikritičan i antidijalektičan. U njemu o- peracionalni i bihevioralni razum absorbira transcendentne, negativne, opozicione elemente uma. Ja ću raspravljati 17 ) ο tim elementima u odnosu na na petost »jest« i »treba da«, esencije i pojave, potencijalnosti i aktualnosti — ulaženje negativnih logičkih određenja u po zitivna. Održavana napetost prožima dvodimenzionalni uni verzum rasuđivanja u kome je na djelu kritička, apstraktna misao. Dvije dane dimenzije su antagonističke, a realitet je prisutan u obje, dok dijalektički pojmovi razvijaju zbiljske proturječnosti. U svom vlastitom razvoju je dijalektička mi sao došla do poimanja povijesnog karaktera protivurječnosti 1 6 ) Pogledaj u vezi s filozofijom gramatike i dijalektičkom lo gikom Hegelov koncept »supstancije kao subjekta« i »spekulativne re čenice« u Prodeovoru F e n o m e n o l o g i j i d u h a . 17 ) U poglavlju V. Yüklə 4,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|