Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5. Yeni növ müharibə aparılması qaydası
450
qeyri-məhdud istifadə ilə müharibənin aparılması beş ay içərisində ingilisləri ac qoya biləcəkdir. İmperator amerikanlar barədə maraqlandıqda, ona heç də narahat olmamağı demişdilər. Alman hərbi-dəniz qüvvələri baş qərargahı isə, amerikanların «qaydalarının pozulmuş» olduğunu «və onlar intizamsızdırlar» demişdi. Amerikanlar hərəkət etməmişdən əvvəl artıq britaniyalılar ac qalacaqdır. Hətta əgər amerikanlar müdaxilə etsələr ehtimalına admiral Holtsendorf imperatoru əmin etmişdi ki, «mən siz əlahəzrətə bir zabit kimi söz verirəm ki, bir nəfər də olsun amerikan qitəyə ayaq basmayacaqdır». Sualtı qayıqlardan qeyri-məhdud istifadə ilə müharibə aparılmasına qayıdılması 1917-ci ilin aprelində Birləşmiş Ştatları müharibəyə girməyə məcbur etdi. Amerikan qoşunlarının Avropaya böyük sayda gəlməmələrinə baxmayaraq, Birləşmiş Ştatların 1917-ci ildə müharibəyə girməsi Müttəfiq Dövlətlərə onların möhtac olduqları psixoloji durumun yüksəlməsini verdi. 1917-ci il onların heç biri üçün yaxşı deyildi. Qərb cəbhəsində hücumlar biabırçı qaydada məğlubiyyətə uğramışdı. İtalyan orduları oktyabrda və noyabrda darmadağın edilmişdi. Kaporettoda italyanlar avstriyalıların və almanların hücumuna məruz qaldıqda yüz minlərlə itki vermişdi. Rusiyadakı bolşevik inqilabı ölkənin bu dövlətin müharibədən geri çəkilməsinə səbəb olmuşdu. Mərkəzi Dövlətlərin vəziyyəti daha yaxşı görünürdü. Osmanlı imperiyasında müharibə yorğunluğuna baxmayaraq, Bolqarıstan, Avstriya-Macarıstan və Almaniya ondan öz rüsumlarını götürməyə başlamışdılar. Burada vətəndəki cəbhə sürətlə müharibə cəbhəsinə daha çox aid olmağa başladı.
1915-ci ilin sonundan döyüş cəbhəsində təyyarələr meydana çıxdı. Təyyarələr ilk dəfə düşmən mövqeyini pozmaq üçün istifadə edilmişdi, lakin tezliklə onlar yerdəki hədəflərə, xüsusən düşmən kommunikasiyalarına hücum etməyə başladılar. Hava məkanına nəzarət etmək üstündə vuruşlar baş verdi və sonrakı dövrlərdə bu artdı. Əvvəllər təyyarəçilər əldə saxlanan tapança ilə biri digərinə atəş açırdı, lakin sonralar təyyarələrin burnuna pulemyotlar yerləşdirildi və onlar göydə xeyli təhlükələr törətdilər. Almanlar həmçinin özlərinin nəhəng hava gəmilərindən – tspeppelinlərdən Londonu və Şərqi İngiltərəni bombalamaq üçün istifadə etdilər. Bu, az ziyan vururdu, lakin adamları qorxudurdu. Almaniyanın düşmənlərinə ancaq tezliklə məlum oldu ki, tseppelinlər hidrogen qazı ilə doldurulduğundan, təyyarə topları ilə onlar vurulduqda, tezliklə alovlanan cəhənnəmə çevrilirlər. Tanklar həmçinin 1916-cı ildə Avropa döyüş meydanlarında tətbiq olundu. Britaniya modeli olan birinci tankda tırtıllardan istifadə olunurdu, bu, onu hamar olmayan yerlərdə hərəkət etməyə qadir edirdi. Tanklarla silahlanmaqla xalqlar düşmənin pulemyot mövqelərinə olduğu kimi, düşmən piyadalarına da hücum edə bilirdi. Lakin ilk tanklar səmərəli deyildi, yalnız 1918-ci ildə Britaniyanın V Mark modeli tətbiq olunmaqla tanklar daha güclü maşına və yaxşı manevr etmək qabiliyyətinə malik olan bir silah növünə çevrildi. Onlar bu vaxt böyük miqdarda 451
istifadə oluna, piyadaları və artilleriyanı koordinasiya edə bilərdi. Ona görə də onlar geri çəkilən alman ordusunu arxaya atmaqda səmərəli vasitəyə çevrildi. Tank I Dünya müharibəsinə çox gec gəlmişdi və o qədər də böyük effektə malik deyildi. Lakin tam yeni növ müharibə aparılması qaydasının yaradılmasında tankın potensialı həyata keçiriləndə, bunu edən adamlara həmin dərs unudulmamışdı. II Dünya müharibəsində yüngül hücumlar tank kolonnalarından istifadə edilməsi ilə həyata keçirilirdi və kütləvi hərbi hava qüvvəsi isə orduları döyüş xətlərindən tezliklə kəsilməyə və bütöv düşmən ordularını dövrəyə almağa qadir etdi. Bu, II Dünya müharibəsinin öz sələfi olan tranşey müharibəsindən uzaq bir döyüş harayı idi.
I Dünya müharibəsinin uzanması total müharibəyə səbəb oldu və bu, bütün vətəndaşların həyatına öz təsirini göstərdi. I Dünya müharibəsi fundamental qaydada Avropa hökumətlərinin iqtisadiyyatlarını və cəmiyyətlərini vuruşan tərəflərə çevirdi. İnsan kütlələrini və maddi ehtiyatları illər ərzində vuruşmaq üçün təşkil etmək ehtiyacı (Almaniya 1916-cı ildə fəal birliklərdə 5,5 milyona yaxın adama malik idi) hökumət qüvvələrinin müharibə cəhdlərini saxlamaq üçün mərkəzləşməsi iqtisadi nizamlamanı və ictimai rəyin manipulyasiya edilməsini tələb edirdi. I Dünya müharibəsinin başlanması vətənpərvərliyin coşması ilə sevinclə qarşılandı; hətta sosialistlər toqquşmaya rəğbətlə daxil oldular. Müharibə uzandıqca hökumətlər bu nəticəyə gəldi ki, patriotizmdən artığa da ehtiyac vardır. Müharibənin qısa müddətli olacağının gözlənildiyi vaxtlarda iqtisadi problemlərə və uzun müddətli müharibə dövrünün ehtiyaclarına az əhəmiyyət verilirdi. Müharibə maşını nokaut zərbəsini vurmağa nail olmaqda uğursuzluğa düçar olanda, hökumətlər tez qaydada cavab verməli və adamların hər bir böyük tələblərini yerinə yetirməli idilər. Hökumətin səlahiyyətinin genişlənməsi məntiqi olaraq bu ehtiyaclardan artıq kütləvi mükəlləfiyyətin və ya hərbi qüvvələrin sıralarını doldurmağın bəzi sistemini icad etmişdi. Müstəsna qələbənin çalışması üçün on milyonlarla gənc adamın ölkələr tərəfindən səfərbərliyə alınması bu vaxt görünməmiş səviyyəyə çatmışdı. Hətta ənənəvi könüllülərə bel bağlayan ölkələr (Böyük Britaniya müasir tarixdə – 1914-cü və 1915-ci illərdə bir milyon adamlıq volyuntorlar ordusuna malik idi) hərbi mükəlləfiyyətə əl atmağa məcbur olurdular. Xüsusilə bu şərtlə ki, bacarıqlı fəhlələrin, onlar hərbi xidmətə götürülməməklə, fabriklərdə qalıb işləmələrinə qarantiya verilsin. Onlar hərbi ehtiyat, sursat istehsalını davam etdirməli idilər. Hökumətin səlahiyyətlərinin böyüməsinə qarşı geniş yayılan müxalifətə baxmayaraq, Britaniyada da 1916-cı ildə məcburi hərbi xidmət tətbiq edildi. Bütün Avropada müharibə dövrünün hökumətləri iqtisadiyyat üzərində öz hakimiyyətlərini genişləndirdilər. Azad bazar kapitalist sistemi, hökumət tərəfindən qiymətin, maaşın və icarənin nəzarətə götürülməsinə, qida mallarının və Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|