Təcil senzoru
256
Şəkil 1. Seysmik təcil senzorunun prinsipial təsviri
1-gövdə, 2-yolölçən senzor, m-seysmik kütlə, k
yayın sərtliyi, r-titrəməsöndürmə sabitidir
Yüksək məxsusi tezlikli sistemlərdə qiyməti
10
6
m/san
2
-yə qədər təcillərin ölçülməsi müm-
kündür. Təcil senzorundan əsasən maşınların
dinamik araşdırılması zamanı modal analiz
üçün istifadə edilir.
(alm. der Beschleunigungssensor, ingl. Acceleration
sensor)
Təcillər planı mexanizmin bəndlərinin təcil-
lərinin ümumi qütb nöqtəsi ətrafında qurulmuş
planıdır. Bu plana əsasən mexanizmin istənilən
nöqtəsinin təcilini tapmaq mümkündür. Təcil-
lər planının qurulması aşağıda şarxqollu-sürün-
gəc mexanizmin misalında göstərilir (şəkil 1).
OA
çarxqolunun
fırlanması
zamanı
A
nöqtəsinin a
A
təcilini iki təşkiledicinin cəmi
şəklində təsvir etmək olar: bənd boyunca A
nöqtəsindən O nöqtəsinə yönəlmiş nor-
mal vektoru və normala perpendikulyar yer-
ləşən toxunan vektor :
(1)
OA qolunun uzunluğu, bucaq sürəti (
ω
) və
bucaq təcili (ε) əsasında hesablanır:
(2)
İlkin hesabatlarda adətən giriş bəndinin
bucaq sürətini sabit götürürlər (
ω
1
= const). Bu
halda ε
1
= d
ω
1
/ dt = 0, uyğun olaraq A
nöqtəsinin tam təcili a
A
əsasən normal
təşkileduci
ilə təyin olunur. Bu təcil OA
bəndinə paralel olaraq A nöqtəsindən O
nöqtəsinə yönəlir:
Baxılan misalda B nöqtəsinin təcili ( )
sürüngəcin yönəldicisi (3) istiqamətində yönə-
lir və aşağıdakı vektorların cəmi şəklində gös-
tərilir:
(3)
Burada :
və -
uyğun olaraq B
nöqtəsinin təcilinin normal və toxunan istiqa-
mətindəki təşkiledicilərdir. Bu təşkiledicilərin
hər ikisi məchuldur.
Şəkil 1. Çarxqollu-sürüngəc mexanizminin təcillər
planı
B nöqtəsinin normal istiqamətdəki (B nöqtə-
sindən A nöqtəsinə yönəlir) təcili belə hesabla-
nır:
V
BA
–B nöqtəsinin normal istiqamətindəki xətti
sürətidir və
→
sürətlər planından tapılır. B
nöqtəsinin ikinci təşkiledicisi qrafiki yolla tə-
yin edilir. Bunun üçün təcillər planı qurulur.
τ
АО
а
n
АО
а
AO
AO
n
a
a
a
A
τ
−
−
+
=
OA
AO
OA
n
AO
l
a
l
a
⋅
=
⋅
=
1
2
1
;
ε
ω
τ
n
АО
а
AO
n
a
a
A
−
=
В
а
BA
BA
n
a
a
a
a
A
B
τ
−
−
+
+
=
BA
n
a
−
BA
a
τ
−
AB
BA
BA
n
l
V
a
/
2
=
−
Təcillər planı
257
Müstəvidə planın qütbü p
a
-nı seçdikdən
sonra AO bəndi üzrə A nöqtəsindən O
nöqtəsinə yönəlmiş parçasını
çəkirik.
parçasının uzunluğu planda təcil
vektorunu
µ
а (m×s
-2
/mm) miqyası ilə təsvir
edir:
(4)
vektorunun
sonuna (a nöqtəsi) B
nöqtəsindən A nöqtəsinə yönəlmiş parçası
əlavə edilir ( = ). n
2
nöqtəsindən p
a
qütbündən keçən və sürüngəcə paralel olan
xəttə qədər perpendikulyar ( təcilinə
uyğun toxunan təşkiledici istiqamətində)
çəkilir. İki xəttin kəsişmə nöqtəsi (b) B
nöqtəsinin təcili -nin sonunu müəyyən
edir. Vektorların istiqaməti vektorların cəmlən-
məsi qaydasına uyğun tapılır (3). İstənilən nöq-
tənin təcil vektoru oxşarlıq xassəsinə əsasən
təyin edilə bilir. Misal kimi təcillər planında 2
bəndinin kütlə mərkəzinin (s
2
) təcilinin təyin
edilməsinə baxaq. Bunun üçün planın oxşarlıq
xassəsindən istifadə edilir:
(5)
Burada as
2
plandakı parçanı, l
AS2
isə
mexanizmin
üzərindəki
həqiqi
məsafəni
göstərir.
Bəndlərin nöqtələrinin təcillərinin həqiqi
qiymətləri onların uzunluqlarını miqyas əm-
salına (
µ
а
) vurmaqla tapılır:
2 bəndinin bucaq sürəti
ε
2
(s
-2
) belə
hesablanır
Bucaq sürətinin istiqamətini tapmaq üçün B
nöqtəsinin təcilinin toxunan təşkiledicisi-
vektoru xəyalən mexanizmin B nöqtəsinə kö-
çürülür. Baxılan misalda
vektorunun
istiqaməti göstərir ki, B nöqtəsi A nöqtəsinə
nəzərən saat əqrəbinin əksinə yənəlmiş
ε
2
bucaq
sürətinə malikdir.
(alm. der Beschleunigungsplan, ingl. Acceleration
plan)
Təkərli qarışdırıcı diyirlənmə dəyirmanla-
rında tətbiq olunan ən qədim →dəyirman nö-
vüdür. Sadə konstruksiyasına görə geniş yayıl-
mışdir. Hal-hazırda bu dəyirman növlərindən
intensiv qarışdırma tələb olunan yerlərdə isti-
fadə olunur.
Təkərli qarışdırıcılar 2 ədəd ağır, silindrik
daş təkərlərdən ibarətdir (şəkil 1). Təkərlər
üfüqi oxa malik valın uclarında yastıqlarda
oturdulur. İş zamanı təkər (a) əzmə yolundakı
(b) materialı qarışdırır. Təkərlərin hərəkəti ya
üfüqi ötürmədən (c), ya da alt tərəfdən
yaradılır.
Şəkil 1. Təkərli qarışdırıcı
Hərəkət zamanı daş təkərlərin ağırlığı
nəticəsində kasaya verilən müxtəlif material-
lardan ibarət kütlə əzilərək yaxşı qarışır. Bir-
cinsli qarışığı hazırlamaq üçün 3÷5 dəqiqə,
üzlük qarışığı hazırlamaq üçün 6÷9 dəqiqə,
içlik qarışığı hazırlamaq üçün 6÷12 dəqiqə
vaxt sərf olunur.
Bu tipli qarışdırıcılar tökmə sexlərində qum
qarışığının hazırlanmasında və müxtəlif rəng-
lərin bir-biri ilə qarışdırılmasında geniş tətbiq
tapır.
(alm.
der Kollergang, ingl.
Edge mill )
Təkərüzlüyü hazırlayan maşın parçalar, re-
zin içliklər, burulmuş məftillər, işçi üz üçün
а
р
а
а
р
а
А
а
а
р
а
2
а
n
2
а
n
а
а
/
μ
n
ВА
τ
ВА
а
b
р
а
a
A
a
µ
a
a
p
/
=
;
2
2
AB
AS
l
l
ab
as
=
AB
AS
l
l
ab
as
2
2
=
;
;
;
;
2
2
2
a
a
S
a
BA
a
BA
a
a
B
µ
S
p
a
µ
ab
a
µ
b
n
a
µ
b
p
a
⋅
=
⋅
=
⋅
=
⋅
=
τ
AB
BA
l
a
/
2
τ
ε =
τ
BA
a
τ
BA
a