Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yol maşınları 376
və s.). Yol maşınlarının quruluşu onların ye- rinə yetirdikləri işlərdən asılı olur. Bu maşınlar həm əsas işlərin, həm də köməkçi və təmir işlərinin yerinə yetirilməsində geniş tətbiq olunurlar. (alm. die Strassenbaumaschinen, ingl. Road-buil-
(→NC) malik dəzgahlarda hərəkətli hissələrin faktiki vəziyyətini müəyyən edib, idarə sis- teminə ötürən elektromexaniki sistemdir. Yol ölçmə sistemləri aşağdakı kimi fərqləndiri- lirlər:
Siqnalın növünə görə: analoq və rəqəmli,
Ölçmə üsuluna görə: mütləq və nisbi, Ölçmə yerinə görə: birbaşa və dolayı,
Ölçmə parametrlərinin qəbuluna görə: xətti və fırlanma. Bir başa ölçmədə senzorlar dəzgahın irəli- geri hərəkət edən xizəklərində bərkidilir. Dolayı ölçmə isə daha çox fırlanma hərəkəti icra edən hissələr üçün səciyyəvidir. Burada hərəkətli hissə ilə ölçmə sistemi arasında aralıq bənddən (dişli çarx ötürməsi) istifadə edilir. Bu bəndin qeyri-dəqiqliyi ölçməyə təsir etdi- yindən bir başa ölçmə daha dəqiqdir. Şəkil 1-də mütləq və nisbi ölçmə üsullarının fərqi göstərilmişdir. Mütləq ölçmədə yol hə- mişə əvvəlcədən müəyyən edilmiş nöqtəyə əsasən təyin edilir. Konstruksiya vaxtı sərt qoyulmuş başlanğıc nöqtə -dəzgahın sıfır nöqtəsi (P0) həmişə dəyişməz qalır və dəzgah işə salındıqdan dərhal sonra onun qiyməti məlum olur. Nisbi ölçmədə isə yerdəyişmə həmişə ani vəziyyətdən hesablanır və buna görə də müxtəlif yol qiymətləri əldə edilə bilir. Bu məqsədlə tətbiq edilən xətkeşin bir tərəfində yerləşmiş mənbədən verilən işıq hərəkət zamanı şüşənin şəffaf yerindən keçir, qara xətlər olan yerdən isə keçməz qalır (şəkil 2). Beləliklə, hərəkət zamanı şüşə-xətkeşin digər tərəfindəki fotoelementə düşən işıq şüalları impulsa çevrilərək dəzgahın idarə sisteminə ötürülr. Xətkeş üzrə çəkilmiş qara xətlər arasındakı məsafə məlum olduğundan dəzgah-
da qət edilən yolun uzunluğunu siqnalların sayına uyğun hesablamaq mümkündür. Təsvir olunmuş üsul fırlanmaya da olduğu kimi tətbiq edilir. Fırlanan hissələrdə şüşə-xətkeş dairəvi şəkildə hazırlanır. Ölçmə sistemlərinin impuls- ları oxuma sürəti, dəzgahın sürətini məh- dudlaşdırır. İstilikdən genişlənmə əmsalı polad ilə müqayisə oluna biləcək şüşə xətkeşlərdən istifadə edilməklə 1 mkm ölçmə dəqiqliyini əldə etmək mümkündür. Rəqəmli-nisbi sistem- lər həm də dual kodlaşdırmanın (Gray-Code) köməyi ilə yol və ya bucaq yerdəyişmələrin bir mənalı olaraq təyininə imkan verir. Fırlanma- rəqəmli-nisbi sistemlərə əsasən → servomühər- riklərin idarəsində rast gəlinir.
Şəkil 1. Mütləq və nisbi ölçmə Şəkil 2. İşıqlandırma üsulu ilə işləyən nisbi ölçmə üsulu 1-işıq mənbəyi. 2-kondensator, 3-miqyas xətkeşi, 4- istinad nişanı, 5- oxuma toru, 6-oxuma lövhəsi, 7- silisium fotoelementi
Hal-hazırda işləyən yol ölçmə sistemlərinin əksəriyyəti rəqəmli-nisbi üsula malikdirlər. Bu Yol ölçmə sistemi 377
üsulun əsas mahiyyəti miqyas xətkeşlərini işıqlandıraraq ondan keçən işıq siqnallarının qarşı tərəfdəki qəbuledici ilə tutulub sayılma- sından ibarətdir (şəkil 2). Analoq ölçmə onunla fərqlənir ki, hər ölçmə anında parametrə bir ölçmə siqnalı uyğun gəlir. Sadə halda, elektrik keçiricisinin uzunlu- ğundan asılı olaraq cərəyan müqavimətinin dəyişməsindən ölçmə siqnalının alınması üçün istifadə edilir. Praktikada belə qurğu-poten- siometr məlumdur. Bu üsulla ölçmənin incəliyi aşağı olduğundan ona yalnız böyük yerdə- yişmə addımlarında rast gəlinir. Şəkil 3-də xətti-irəli geri hərəkət edən ölçmə sisteminin konstruktiv təsviri verilmişdir. Xətti hərəkətə malik dəzgah hissələrində ölçmə sis- temlərinin quraşdırılması dəqiqlik baxımından və onun istehsal şəraitində səlis işləməsi üçün bir çox tədbirlərin görülməsi vacibdir. Ölçmə sisteminin yerləşdiyi yerlər xüsusi materialla kipləşdirilir ki, oraya maye, toz və yonqar qırıntıları düşməsin.
Şəkil 3. Qapalı fotoelektrik uzunluq ölçmə sistemi
Ölçmə sisteminin xətası kalibrləmə yolu ilə aradan qaldırılır. Dəzgahın faktiki qət etdiyi yol kənardan ölçüldükdən sonra, onun qiyməti dəzgahın yol
ölçmə sisteminin verdiyi qiymətlə müqayisə edilərək əldə edilən fərq idarə sistemi tərəfindən avtomatik kompensa- siya edilir.
(alm. das Wegmessystem, ingl. Position measuring system) Yonqar emal olunan pəstahdan mexaniki emal zamanı ayrılan material hissəciyidir. Yonqarın əmələgəlməsi plastiki proses olub, alətin tili- nin materiala girməsi ilə baş verir. Bu prosesin gedişi kəsmə rejimi, sərf olunan enerji, ayrılan istiliyin miqdarı və alətin tilinin qızmasından asılıdır. Kəsmə nəzəriyyəsinə görə yonqarlar lay şəklində formalaşır. Alətin tili materiala daxil olduqda o, qabaq üzü ilə öncə kəsiləcək qatı sıxır, əvvəlcə elastiki, sonra isə plastiki deformasiya edərək gərgin hala gətirir. Gərginliyin qiyməti daxili ilişmə qüvvələrini keçdikdə material qatı qopmağa başlayır və alətin qabaq üzü θ bucağı altında OA xətti üzrə sürüşərək əsas materialdan ayrılır (şəkil 1 a). OA xəttinə sürüşmə xətti deyilir, θ bucağına sürüşmə bucağı, sürüşmə xətti ilə kəskinin qa- baq üzü arasında qalan bucağa isə təsir bucağı deyilir. Yonqarın əmələgəlməsinə ən güclü təsir edən →kəsmə sürətidir. Sürət artdıqca yonqar səth- dən cəld ayrılır və → deformasiya vaxtı kiçik olduğundan tam deformasiya olunmamış yon- qarlar əmələ gəlir. Nəticədə yonqar əmələ- gəlmə zonasının eni həddsiz dərəcədə kiçilir. Yonqarın üç forması məlumdur: - Qırıq yonqarlar kövrək materiallarını (çuqun, bərk tunc və s.) emal edərkən yaranırlar. Yon- qarlar əsasən elastiki deformasiyanın təsi- rindən kövrək materialın qopması, dağılması ilə formalaşır. Nəticədə səth kələkötür alınır. - Pilləvari yonqarlar, polad və başqa plastik metallardan kəsmə bucağı böyük olan alətlə aşağı kəsmə sürətində böyük qat çıxartdıqda yaranır. - Bütöv yonqarlar möhkəmliyi aşağı olan plastik metalları kəsmə bucağı kiçik olan alətlə yüksək kəsmə sürətində nazik pay çıxararkən alınır.
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|