Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yiv bərkitmə üsulu 370
ucunun qaykadan kənara çıxmasını tələb edir ki, o burada tutula bilsin. Burada tətbiq olunan hidravlik sıxma qüvvəsi birləşmədə yaranan geriyə itələmə və oturma qüvvələrindən çox olmalıdır. Bucaq ölçmə üsulu ilə bərkitmə qaykanın bolta nəzərən dönməsini ölçməklə yerinə yeti- rilir. Bunun üçün əvvəlcədən verilmiş sıxma qüvvəsini yaratmaq üçün lazım olan yivin uzunluğu və uyğun olaraq qaykanın dönməsi təyin edilməlidir. Hesabatda yiv gövdəsinin möhkəmlik həddindən istifadə etmək məq- sədəuyğundur. Dönmə bucağının başlanğıc qiymətini tapmaq üçün əvvəlcə yiv buraxı- labilən yükləmənin 35%-i qədər moment açarı ilə dartılır. Bundan sonra qayka lazım olan bu- caq qədər döndərilir. (alm. das Schrauben-Anziehverfahren, ingl. Screws attraction procedures) Yiv birləşməsi başqa birləşmə elementlərinə nisbətən daha geniş yayılmış və müxtəlif pro- fillərə malik olan, maşınqayırmada ən çox tətbiq olunan birləşdirmə üsuludur. Bu birləş- mədə iki və daha artıq hissələr daxili və ya xa- rici yivlərin köməyi ilə söküləbilən birləş- dirilir. Yivli birləşməyə bolt, vint və sancaq birləşməsi daxildir (şəkil 1). Yivli birləşmələrin başqa birləşmə növlərinə nisbətən üstün cəhəti onların yüksək texno- lojiliyə, qarşılıqlı əvəzolunmaya, universallığa və etibarlığa malik olmasıdır. Çatışmayan cəhətləri iş zamanı öz-özünə açılma, birləşmə üçün açılmış deşiklərdə gərginlik konsentra- siyası yaranmasından ibarətdir.
a) bolt b) vint c) sancaq Şəkil 1. Yiv birləşməsinin prinsipial təsviri
Tətbiq sahəsindən asılı olaraq yivli birləş- məni təşkil edən elementlər fərqlənirlər:
Şəkil 2. Yivlərin əsas profilləri a) metrik yiv, b) metrik incə yiv, c) Vitvort yivi, d) trapesiya yivi, e) mişar yivi, f) dairəvi yiv
Bərkidici vintlər və boltlarla hissələrin söküləbilən birləşməsi,
Hərəkət vintləri fırlanma hərəkətini düz- xətli hərəkətə çevirmək və ya da böyük qüvvə yaratmaq (məsələn: vint ötürməsi, ventillər, vint presləri, məngənə),
Kipləşdirici vintlər vasitəsi ilə boşluqların bağlanması (məsələn: sürətlər qutusu, yağ çənləri, armaturlar),
Tənzimləyici vintlər cihaz və alətlərin müəyyən vəziyyətə gətirilməsi üçün tətbiq olunurlar. Bu birləşmənin əsası olan yiv silindrik və ya konusvari səthlər üzərində vint xətti üzrə açılmış, bərabər en kəsiyinə malik olan çıxıntı və çökəkliklərdir. Profilin həndəsi formasına görə yivlər üçbucaq, trapesiya, düzbucaq və dairəvi profilli, vint xəttinin istiqamətinə görə isə sağ və ya sol yivlərə bölünürlər. Yivlərin profilləri standartlaşdırılmışdır (şəkil 2). Yivli hissələri bərkitmək üçün tətbiq edilən sıxma qüvvəsi (F sıx ) başlıq və ya qaykanın hissə ilə təmasda olduğu hissəsinə və yivin vidələrinə ötürülür (şəkil 3). İş prosesində səthlərdə baş verən əzilmə nəticəsində yivli birləşmələrdə yaradılan ilkin sıxma qüvvəsi öz qiymətini itirə bilir. Nəticədə birləşmənin
Yiv birləşməsi 371
funksiyası pozulur. Buna görə də, yivli birləş- məni layihələndirən zaman onun möhkəmlik hesabatı aparılır.
Şəkli 3. İş zamanı yivə təsir edən qüvvələr
Yivə düşən qüvvələr nisbəti əvvəlcə yastı yiv üçün tapılır və sonra başqalarına tətbiq edilir. Burada yiv müəyyən mailliyə - yoxuş bucağına (φ) malik müstəvi və onun üzərində qaykanın hərəkəti istiqamətində sürüşən kiçik yük (cism) kimi təsvir edilir. Yivə təsir edən qüvvələr nis- bəti oxboyu (F ox ), toxunan (F t ) və normal (F n )
s ) qüvvələrinin əvəz- ləyicisi kimi bu cismə gətirilmiş qüvvə (F g ) ilə təsvir edilir. Yivdə (şəkil 3b) yük yuxarıya qalxan zamanı F t
ox ·tan(φ+ρ), aşağıya düşən zaman isə F t =
ox ·tan(φ-ρ) qüvvələri yaranır. φ<ρ (sürtünmə bucağı) olduqda φ-ρ qiyməti və uyğun olaraq F t -nin qiyməti mənfi olur ki, bu da yivin öz- özünə əyləclənməsinə səbəb olur. Yuxarıdakı düsturlardan göründüyü kimi yivə təsir edən qüvvələr nisbəti yivin profilindən asılıdır. Metrik yivlərdə maillik bucağı
böyük olduğundan burada daha çox sürtünmə yaranır. Ona görə də, belə yivlərə daha çox bərkitmə yivləri deyilir. Mişar və trapesiya formalı yivlərdə isə əksinə olaraq sürtünmə aşağı oldu- ğundan bunlara hərəkət yivləri deyilir. Yivi bərkitmək üçün lazım olan moment F t – yə əsasən hesablanır: ) tan( 2 2 2 2 ρ ϕ + ⋅ ⋅ = ⋅ =
F d F M s t yiv
burada: F sıx = F
t , d
2 isə yivin orta diametridir. Bolt birləşmələrində yivi etibarlı bərkitmək üçün əlavə olaraq bolt və qayka ilə birləşən hissələr arasında yaranan sürtünmə momentini nəzərə almaq lazımdır.
(alm. die Schraubenverbindung, ingl. Screw connection)
iv burğusu əvvəlcədən açılmış deşiklərdə vintvari yivin kəsilməsi üçün tətbiq edilir. Bu alətlərin adi burğulardan fərqi ondadır ki, onların işlək hissəsi bir və ya bir neçə düzünə və ya spiralvari qanovlar açılmış vintə bən- zəyir (şəkil 1). Proses zamanı yiv burğusunun dişləri bir-birinin ardınca deşiyə daxil olaraq material götürürlər və deşiyin profili onun formasına uyğunlaşdırılır. Yiv burğularının əsas növləri aşağıdakılardır: əl; qayka – bir gedişdə açıq deşiklərdə yivin kəsilməsi üçün;
aqreqat dəzgahlarda yivkəsmə; qanovsuz - açıq deşiklərdə yivkəsmə ; avtomat – qay- kakəsən avtomatlarda yivlərin kəsilməsi; plaşka və ana- dairəvi plaşkalarda daxili yivlərin kobud və təmiz emalı üçün tətbiq edilir.
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|