Hisse 01 uz qabigi

Yığma prosesində dəqiqliyə nəzarət  

 

362 

 

Bu baxımdan nəzarət üçün texniki vasitələrin 

və üsulun seçilməsində o nəzərə alınmalıdır ki,  

texniki  tələb  ilə  təyin  olunan  müsahidə  daxi-

lində  qalan    parametrlərlə  nəzarət  olunan  ma-

şın  birləşməsi  zay  alınmasın.  İmkan  daxilində 

nəzarət 

→

  bazaları  ilə  yerləşmə  bazaları  üst-

üstə salınır. 

Maşın  düyümlərinin  və  mexanizmlərinin 

texniki  vasitələrin  köməyi  ilə  yığılmasında 

həndəsi  yoxlamaların  (şəkil  1)  əsas  növlərinə 

araboşluqlara (a), oxboyu (b), radial (c) və yan 

(d) vurmalara,   paralelliyə (e) və perpendikul-

yarlığa  (ə),  eynioxluluq  (f),  düzxətlilik  (g)  və 

müstəviliyə,  həmçinin  hissələrin  düyümdə 

vəziyyətinə nəzarət daxildir.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Maşınların yığılmasında icra edilən həndəsi 

yoxlama formaları 

 

Tələb olunan ölçmə  dəqiqliyini təmin  etmək  

üçün nəzarət olunan yığma düyümü, cihaz və  

ya  nəzarət  tərtibatı  əlverişli  şəkildə  yerləş-

dirilməli  və  sərt  dayaqlar  üzərində  oturdul-

malıdırlar.  Ona  görə  də,  nəzarət  işçi  yerləri 

adətən  yüksək  dəqiqlikli  və  sərtlikli  qranit 

lövhələr ilə təchiz olunurlar.  

Ölçmə  zamanı  tətbiq  olunan  texniki  vasi-

tələrin çeşidləri çox böyükdür. Ən çox istifadə 

olunan 

→

saat  tipli  indikatorlardır.  Elektron 

displeyə malik indikatorlar nəzarəti daha dəqiq 

aparmağa imkan verirlər. İndikatorun növünün 

seçilməsi  nəzarət  olunan  ölçüyə  qoyulan 

dəqiqlikdən  asılıdır.  Burada  nəzarət  olunan 

parametrlə ölçmə tərtibatının faktiki göstəricisi 

arasındakı  fərq  buraxılabilən  müsahidə  ilə 

səciyyələnir.  

Məmulun  yığılmasının  keyfiyyətinə  sexlərdə 

işçilər, avadanlıqları sazlayıcılar və ustalar nə-

zarət edirlər. Nəzarətçilərin payına az iş düşür, 

belə  ki,  onlar  yalnız aralıq  və  sonuncu nəzarət 

işini  görürlər.  Yığmada  nəzarətin  yeri,  lazım 

olan  vasitələr  marşrut  texnologiyasında  tex-

noloq  tərəfindən  göstərilir.  O,  xüsusi  nəzarət-

ölçmə  tərtibatlarının  işlənməsi,  konstruksiya 

olunması  üçün tapşırıqlar  verir,  yoxlama əmə-

liyyatının  aşağı  maya  dəyərində  aparılması 

üçün nəzarət tərtibatlarının sxemini işləyir.  

 Nəzarət  əməliyyatları  üçün  yoxlamaların 

aparılması  üsulunu  və  ardıcıllığını,  həmçinin 

istifadə  olunan  nəzarət  vasitələrini  göstərən 

instruksiya kartları hazırlanır. 

 

(alm. die Kontrolle in der Montage, ingl.

 

Control in 

assembly) 

 

Yığma  robotu  maşınların  avtomatlaşdırılmış 

yığılmasında  istifadə  olunur  (şəkil1).  Yığma 

məqsədi  ilə  tətbiq  olunan  sənaye  robotunun 

tətbiqi  yeni  texnoloji  imkanlar  açır.  O,  yığma 

maşınları  arsenalını  tamamlayır.  Sərt  proq-

ramla  işləyən  yığma  maşınlarına  nisbətən  ro-

botlar  ləng  işləyir,  amma  bir  çox  üstünlüklərə 

malikdir: 

 

Hərəkətlər sərbəst proqramlaşdırıla bilir, 

 

Yığma şəraitinə adaptasiya oluna bilir, 

 

→CAD və PPS sistemlərinə qoşula bilir. 

Bununla  bərabər  yığma  robotlarının  tətbiqi 

aşağıdakı şərtləri tələb edir: 

 

Yığma prosesi tam avtomatlaşdırılmış ol-

malıdır,

---

Yığma robotu 

 

363 

 

 

 

Hissələr  ardıcıl  olaraq  yığma  zonasına 

verilir və orada sıraya düzülür, 

 

Hissələr avtomatik bərkidilə bilməlidirlər, 

 

Köməkçi  əməliyyatlar  ya  mövcud  olmur, 

ya da qurğuların köməyi ilə avtomatlaşdırılır, 

 

Yığma  üçün  tələb  olunan  sıxma  qüvvəsi 

robot  tərəfindən icra edilə bilməlidir. 

Yığma  robotları  çevik  yığma  yerlərinin  tər-

kib  hissəsidir.  Onlar  çəkisi  bir  neçə  qramdan 

tutmuş 100 kq-a qədər olan hissələrin >2 san –

dan bir neçə dəqiqə müddətə qədər olan vaxtda 

hərəkət  etdirir.  Yığma  robotları  stasionar  və 

səyyar  hazırlanaraq  müxtəlif  kinematik  quru-

luşlarla  təchiz  olunurlar  (→sənaye  robotu). 

Bundan asılı olaraq yığma robotlarının işçi sa-

hələri  və  →sərbəstlik  dərəcələri  fərqli  olur. 

Yığma  maşınlarının  ölçüsü,  çəkisi,  dəqiqliyi  

yığmadakı  robotların  seçilməsi  üçün  əsas 

sayılır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Robotla təchiz olunmuş yığma sistemi 

1-yığma  robotu,  2-hissələrin  verilməsi,  3-veriş 

diyircəyi,  4-  alət  maqazini,  6-qayıdış  diyircəyi,  7-

pəstah  daşıyıcı,  8-pəstah  daşıyıcı  üçün  barabanlı 

maqazin, 9-idarə pultu. 

  

Yığma  prosesinin  yerinə  yetirilməsi  üçün 

robot  proqramlaşdırılır.  Proqramlaşdırma  aşa-

ğıdakı hissələrdən ibarətdir: 

 

Hərəkət formasının təsviri, 

 

Hərəkət ardıcıllığının təsviri, 

 

Nəzarət və kommunikasiya. 

Müasir robotların proqramlaşdırılması komp-

yüterlərin tətbiqi ilə yerinə yetirilir.  

 

(alm. der Montageroboter, ingl. Assembly robot) 

 

Yığma  tərtibatları  məmulun  və  düyümün 

yığılmasında  tətbiq  olunur.  Onlar  əl  işlərini 

avtomatlaşdırmaq, həmçinin adi və avtomatlaş-

dırılmış  yığma  avadanlığı  üçün  sadə  və  ef-

fektiv vasitə sayılır. Yığma tərtibatları qovuşan 

maşın hissələrinin tez yerləşdirilməsi və bərki-

dilməsini təmin edir. Tərtibatlar aşağıdakı növ-

lərə bölünür. 

 Universal  tərtibatlar  fərdi  və  kiçik  seriyalı 

istehsalda  tətbiq  tapır.  Buraya  plitələr,  yığma 

tirləri,  prizmalar  və  bucaqlar,  domkratlar, 

müxtəlif  köməkçi  hissələr  və  qurğular  daxil-

dirlər (altlıqlar, pazlar, vintli tutqaclar). Plitələr 

və  tirlər  yığılan  maşın  və  düyümlərin  yox-

lanması  və  bəkidilməsinə  xidmət  edirlər. 

Hissələr  plitələrin  üzərində  açılmış  pazlarda 

bərkidilir.  Plitələr  yerdən  50÷100  sm  yuxarıda 

yerləşdrilir  və  tarazlığı  yoxlanılır.  Prizma  və 

bucaqlar  yığılan  maşının  düyüm  və  baza 

hissələrnin bərkidilməsinə xidmət edirlər.  

Xüsusi tərtibatlar iri seriyalı və kütləvi isteh-

salda  müəyyən  yığma  əməliyyatlarının  yerinə 

yetirilməsinə  imkan  yaradır.  Təyinatına  görə 

onları iki hissəyə bölürlər. Birinci növə məmul 

və  düyüm  baza  hissələrinin  tərpənməz  bər-

kidilməsi  üçün  tərtibatlar  daxildilər.  Bu  növ 

təribatlar  yığmanı  asanlaşdırır  və  əməyin 

məhsuldarlığını  artırır,  çünki,  işçilər  hissələri 

əl  ilə  tutub  saxlamaqdan  azad  olunurlar.  Yığ-

manın məhsuldarlığını artırmaq üçün çox halda 

təribatlar  dönən  hazırlanırlar.  Baza  hissələrini 

və 

düyümləri 

bərkitməyə 

xidmət 

edən 

tərtibatlar  bir  yerli  və  ya  çox  yerli  işlənirlər. 

Bir  yerli  tərtibatlar  bir  yığılan  məmulun  bər-

kidilməsinə  imkan  verir.  Çox  yerli  tərtibat-

lardan  istifadə  zamanı  bir  neçə  məmulun 

yerləşdimə və çıxarılmasına sərf olunan vaxtın 

qısalması  sayəsində  yığmada  çalışan  işçilərin 

əməyinin  məhsuldarlığı  artır.  Çoxyerli  yığma 

tərtibatlarında  işlər  texnoloji  keçidlərin  ardıcıl 

və  ya  paralel  konsentrasiyasına  əsaslanır. 

Sonuncu  hal  məmulda  olan  bütün  yivli  birləş-

mələrin  eyni  zamanda  çoxşpindelli 

→

qayka-

bağlayanla  bərkidilməsində  tətbiq  olunur. Çox 

yerli tərtibatlar  bütün hissələrin  bərabər  və tez 

bərkidilməsinə imkan verir.  

Maşınqayırmada  qeyd  olunan  yığma  tərti-

batları  növlərindən  əlavə  elastiki  elementlərin

---