Hisse 01 uz qabigi

Pilqer yayma valı 

 

63 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  İsti  pilger  yayma  valının  ümumi  görünüşü 

və en kəsiyi  

1-işçi kalibr, 2-boş gediş kalibri, 3- pilger yarığı, 4-

hamar hissə, 5-çıxış, 6-yarığın dərinliyi 

 

(alm. die  Pilgerwalze,  ingl. Pilger roll )

    

 

Pilləli  porşen bir neçə pillədən ibarət olub, si-

lindr  daxilində  olan  mediumun  kipləşdiril-

məsinə  xidmət  edir.  Silindrin  gövdəsinin  hən-

dəsi  forması  ilə  müxtəlif  işçi  həcmləri 

yaradılır. Onlar qazların çoxpilləli sıxılmasında 

tətbiq olunur.  

 

(alm. das Stufenkolben,  ingl. Differential piston)    

 

Pilləsiz  ötürmə  bərabərformalı  ötürmə  olub, 

ötürmə  ədədini    pilləsiz  tənzim  etməyə  imkan 

verir.  Ən  çox  metalkəsən  dəzgahlarda  və 

avtomobillərdə tətbiq  olunur.   Mexaniki,  elek-

trik  və  hidravlik  işləyən  pilləsiz  ötürmələr 

mövcuddur.  Mexaniki  ötürmələri  həm  də 

→variator  adlandırırlar.  Elektrik  pilləsiz  ötür-

mədə prosesin parametri elektrik mühərriki ilə 

tənzimlənir. 

Hidravlik 

pilləsiz 

ötürmələr 

hidrostatik və hidrodinamik olaraq fərqlənirlər. 

Sabit  momentlə  işləyən  ötürmələrdə  dövrlər 

sayını  dəyişmək  üçün  hidrodinamik  muftalar-

dan istifadə olunur.   

Sürətlərin  pilləsiz  idarə  olunması  maşının 

məhsuldarlığını 

artırır, 

avtomatlaşdırmanı 

asanlaşdırır və prosesin gedişi zamanı ona mü-

daxilə etməyə şərait yaradır.   

 

 (alm. stufenloses Getriebe, ingl. Continuously 

variable transmission) 

 

Plan matrisası →eksperimentlərin planlanma-

sında  variasiya  olunan  faktorların  dəyişmə  ar-

dıcıllığını  göstərən  cədvəldir.  Cədvəl  1-dən 

göründüyü  kimi  burada  faktorun  aşağı  və 

yuxarı  hədləri,  həmçinin  onların  hər  bir  sınaq 

üçün  dəyişdirilmə  ardıcıllığı  özünə  yer  alır. 

Burada  söhbət  2

n 

,  yəni  faktorun  (x)  yalnız  iki 

qiymətinin  məqəsədyönlü  dəyişdirilməsindən 

gedir.  Faktorların  sayı  (n)  artdıqca  planın 

həcmi  də  böyüyüyr,  onu    aşağıda  göstərilmiş 

məntiqlə  genişləndirmək  olur  (cədvəl  1). 

Plandan göründüyü kimi, hər sütunda olan “–“ 

və  “+”  səviyyələrinin  sayı  bərabərdir,  yəni 

onların cəmi sıfırdır: 

 

 

 

  

Eksperimentlərin  aparılması    üçün  bu  plana 

riayət olunması vacibdir, çünki nəticələrin sta-

tistik  emalı zamanı  faktorların  planda  verilmiş 

kombinasiyası  axtarılan  →polinomun  əmsal-

larının hesablanmasında tətbiq olunur.  

 

Cədvəl 1. Plan matrisası 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

4

 

2

3

 

 

2

2

 

 

Sınaq 

nömrəsi 

Nr. 

x

1

 

x

2

 

x

3

 

x

4

 

1 

- 

- 

- 

- 

2 

+ 

- 

- 

- 

3 

- 

+ 

- 

- 

4 

+ 

+ 

- 

- 

5 

- 

- 

+ 

- 

6 

+ 

- 

+ 

- 

7 

- 

+ 

+ 

- 

8 

+ 

+ 

+ 

- 

9 

- 

- 

- 

+ 

10 

+ 

- 

- 

+ 

11 

- 

+ 

- 

+ 

12 

+ 

+ 

- 

+ 

13 

- 

- 

+ 

+ 

14 

+ 

- 

+ 

+ 

15 

- 

+ 

+ 

+ 

16 

+ 

+ 

+ 

+ 

∑

=

k

ij

x

1

0

---

Plan matrisası 

 

64 

 

Şəkil  1-də  faktorların  səviyyələri  araşdırılan 

fəza qrafiki təsvir olunmuşdur. Buradan görün-

düyü  kimi tədqiq  olunan  parametrlər təsir    sa-

hələrinin  bütün  künclərini  əhatə  etdiyindən, 

prosesin  gedişini  daha  dəqiq  modelləşdirmək 

olur.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil  1.  2

3

  eksperiment  planı  üçün  faktorların  kod-

laşdırılmış  səviyyələrinin yaratdığı fəza 

 

(alm. die Planmatrix, ingl.

 

Plan Matrix)  

 

Planetar  boruyayma  dəzgahı  boruların  pla-

netar başlıqlarla yayılmasına xidmət edir. Dəz-

gahda  bir-birinə  nəzərən  120°  bucaq  altında 

dönmüş  3  konik  formalı  yayma  başlığı işləyir. 

Boru  məmulu  onların  arasından  keçdikdə 

konik  başlıqlarla  təmasa  girərək,  yaratdıqları 

konik deformasiya zonasında ölçülərini dəyişir 

(şəkil 1).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Planetar boruyayma dəzgahı 

Diyirlənmə oxunun maili yerləşməsi sayəsində 

təmas  zamanı  pəstahı  deformasiya  zonası  bo-

yunca  hərəkət  etdirən  veriş  qüvvəsi  yaranır. 

Yayma prosesi borunun daxilini formalaşdıran 

içliklə  baş  verir.  Prosesin  sonunda  içlik  boru-

dan xaric edilir. 

 

(alm. die Planeten-Rohrwalzenanlage, ingl. Plan-

etary rolling plant) 

 

Planetar  çəpinə  yayma  üsulu  metalların  təz-

yiq  altında  emalında  istifadə  olunur.  Yayma 

prinsipi  üç  konusşəkilli  valla  pəstahın  eyni 

zamanda emalına əsaslanır. Bu vallar bir-birinə 

nəzərən  120° bucaq altında yerləşir və öz for-

ması ilə deformasiya zonasında hamar işçi səth 

yaradır  (şəkil  1).  Valların  çəpinə  yerləşdiril-

məsi  və  hərəkəti  sayəsində  emal  zonasında 

pəstahı  dartan  veriş  hərəkəti  əmələ  gəlir.  De-

formasiya  prosesi  bir  tərəfdən  bərabərsürətli 

giriş  hərəkəti,  digər  tərəfdən  uzanmanın  dərə-

cəsindən  asılı  olaraq  çıxış  hərəkətini  təmin 

edir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Planetar çəpinə yayma avadanlığının cizgisi 

 

(alm. das Planeten-Schrägwalzverfahren,  ingl.

 

Pla-

netary cross-rolling process )   

 

 

Planetar  dişli  çarx  ötürməsi   bir mərkəzi ul-

duz  çarxının  oxu  ətrafında  fırlanan  bir  neçə 

dişli  çarxdan  ibarət  olan  mexaniki  sistemdir 

(şəkil  1).  Dişli  çarxlar  aparıcı  bəndlə  (h)  bir-

likdə  saxlanılır.  İlişmədə  mütəhərrik  oxlu  dişli 

çarx  satellit  adlanır  (g).  Aparıcı  çarxın 

---