Vint
328
Vintlər onların malik olduqları yivin profil-
lərinə görə də təsnifatlaşdırılır. Xarici yivlərə
malik vintlərin həndəsi parametrləri ISO
4753:1999-də verilir.
(alm. die Schraube, ingl. Screw)
Vintvari yay maşınqayırmanın müxtəlif sahə-
lərində və cihazqayırmada amortizasiyaedici
element (məsələn: ressorlar), hərəkətli hissələri
ilkin vəziyyətə qaytaran (məsələn: mühərrik
klapanları) və enerji yığıcısı kimi istifadə
olunur.
Vintvari yaylar silindrik, konik və fasonlu
formalara malikdirlər (şəkil 1). Vintvari silin-
drik yaylar metal məftilin vint xətti boyunca
burulması sayəsində hazırlanır.
Şəkil 1. Vintvari yayların növləri
a-düzbucaqlı en kəsiyə malik silindrik, b- dairəvi en
kəsiyə malik silindrik , c- dairəvi en kəsiyə malik
konik, d- düzbucaqlı en kəsiyə malik profilli
Xarici qüvvənin təsiri altında yay sıxılır və
onun müqaviməti artır. Bir vidənin işinə nəzər
saldıqda görünür ki, yayın hazırlandığı məftil P
qüvvəsinin təsiri altında M=P
⋅
R burucu mo-
mentlə burulur. Ona görə də, yayın hesabatı
burulmaya əsasən aparılır (
→
silindrik yayın
hesabatı).
(alm. die Schraubenfedern, ingl. )
Vintvari yaylı mufta uzununa, eninə və bucaq
altında hərəkət edəbilən tənzimləyici muftadır.
Mufta şaybalarının arasında gərilmiş şəkildə
oturdulmuş yay elastik bənd rolunu oynayır.
Yaylar arasındakı sapfalar ətalət qüvvəsinin
təsiri altında yayların yerindən çıxmasının qar-
şısını alır. Tam yükləmə flanslar bir-birinə ya-
xınlaşaraq yayı buraxılabilən qiymətdən artıq
yüklənməyə qoymur.
Şəkil 1. Vintvari yaylı mufta
(alm. die Schraubenfeder-Kuplung, Coil spring
clutch)
Vint xətti ox ətrafında fırlanma zamanı veri-
lən oxboyu artım nəticəsində yaranan hərəkətin
trayektoriyasını təsvir edən əyri xəttdir. Burada
fırlanma sürəti və oxboyu istiqamətdə yer-
dəyişmə sürəti arasındakı nisbət (c) dəyiş-
məzdir. Vint xəttinin üzərində yerləşən istə-
nilən nöqtənin trayektoriyası S ilə işarə olunur.
Trayektoriya üzərindəki nöqtənin fırlanma
oxundan olan məsafəsi r-dir. r sabit oldu-
ğundan S, fırlanma oxu vint xətti ilə üst-üstə
düşən, radiusu r-ə bərabər olan silindrik səth
üzərində yerləşir. Bir dönmə ərzində baş verən
oxboyu artım “yivin addımı” adlanır.
Xətt üzrə koordinatların parametrik ifadəsi
belədir:
x = r cos t, y = r sin t, z = c
⋅
t,
Vint xətti
329
burada sol tərəfə dönmədə c<0, sağ tərəfə
dönmədə isə c>0 olur. Yivin addımı: h= 2
π
c.
S-in parametrləri aşağıdakı düsturlarla hesab-
lanır:
Qövsün uzunluğu:
,
2
2
2
0
2
2
2
t
c
r
dt
z
y
x
S
t
t
b
+
+
=
+
+
=
∫
=
Əyriliyi:
Dolamı:
Burulma üçün:
Əgər S xəttinin t=0 anında bir nöqtə götür-
sək, onda onun proyeksiyası s=r
⋅
t ilə ifadə
olunur. Yiv xəttinin artımı:
t
h
z
⋅
⋅
=
π
2
ilə
tapılır.
O, yiv xətti üzərində yerləşən bütün nöqtələr
üçün eynidir:
r
h
t
r
t
h
s
z
π
π
2
2
=
⋅
⋅
⋅
⋅
=
Şəkil 1. Yiv xətti
(alm. die Schraubenlinie, ingl. Helix)
Vint qayka ötürməsi
→
vintavri diyirlənmə
yastığı
Vintli nasos müxtəlif özlülüyə malik ma-
yelərin stator (gövdə) daxilində fırlanan bir və
ya bir neçə (metal) vintli rotor tərəfindən
yaradılan təzyiq altında hərəkət etdirilməsinə
xidmət edir.
Vintli nasoslar da həcmi nasoslara aid edilir.
Giriş borusundan maye vintlər arasındakı
boşluğa-kameraya daxil olur. Bu işçi kamera
mühərrikə qoşulmuş aparan vint ilə aparılan
vint arasında yerləşir. Vintlər dönən zaman on-
ların arasında qalan maye qapanaraq vint boyu
yuxarıya nəql edilir və oradan boru ilə lazım
olan yerə yönəldilir. Kamerada təzyiq buraxı-
labilən qiyməti keçdikdən sonra qoruyucu
klapan (
→
tənzimləyici ventillər) açılaraq ma-
yeyə geriyə, giriş kamerasına axmağa imkan
verir.
Şəkil 1. Vintli nasosun sxematik təsviri
1-aparan val, 2-aparılan vintlər, 3-qorucuyu-
buraxıcı klapan
(alm. die Schraubenspindelpumpe, ingl. Rotary
screw compressor)
2
2
c
r
r
+
=
ρ
2
2
c
r
c
v
+
=
r
c
k
v
=
=
τ