Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini kompleks baholash
Yüklə 1,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
| MR = B +INF + MM (3)
1 Bu yerda: B- ish bilan band aholi; INF- iqtisodiy faol bo’lmagan aholi; MM- ishga joylashtirishga muhtoj aholi (ishsizlar). Hududdagi aholining savodxonlik darajasi, bilim va ma’lumo’l darajasi kasb ko’rsatkichlar ham aholining ijtimoiy-iqtisodiy hayo’lida muhim ahamiyat kasb etadi. Har yili mamlakatimizda davlat byudje’tidan YaIM ning 12 foizi miqdoridagi 1 Абдурахмонов Қ.Ҳ. , Шоюсупова Н.Т. “Меҳнат иқтисодиёти:ижтимоий меҳнат муносабатлари”. ТДИУ. Тошкент 2011й. 268 бет 14 mablag’lar aynan ta’lim sohasini rivojlantirishga yo’naltiriladi. Shu sababli hududlardagi aholining umumiy ma’lumo’l darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlarning hisoblash muhim hisoblanadi. Aholining umumiy ma’lumo’llilik darajasi quyidagi formula orqali topiladi: K um =I om /I ch (4) 2 Bu yerda: I om - oily ma’lumo’llilar soni; I ch - band aholining soni. Keyingi yillarda respublikamiz hududlari yalpi hududiy mahsulotlarida ham barqaror o’sish ko’rsatkichlari qayd e’tilmoqda. Quyidagi 1.2.1-jadval ma’lumo’llariga e’tibor qaratilgan bo’lsak, 2012-yilning 9- oyi davomida respublikamizning yalpi ichki mahsulot 108,2 % ga o’sgan bo’lsa, yalpi hududiy mahsulot ko’rsatkichlarida Qoraqalpog’iston Respublikasi (110,4 %), Sirdaryo (110,7 %), Xorazm (108,7 %), Namangan (109,6 %), Samarqand (109,7 %) Buxoro (108,6 %) viloyatlari hamda Toshkent shahrida (110,3 %) yuqori o’sib borilayotgan oqilona ijtimoiy-iqtisodiy siyosat, hududlarimizda iqtisodiyotimizni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish ishlarining izchillik bilan amalga oshirilishi, chuqur tarkibiy o’zgartirishlar natijasida sanoat mahsulotlari va xalq iste’mol mollari ishlab chiqarish hajmlari ortib borayo’lganligi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan ijobiy tadbirlar natijasida ushbu tarmoqning yalpi hududiy mahsulotda tutgan o’rni yuqori bo’lib borayo’lganligi hamda qishloq xo’jaligini rivojlantirish, xizmat ko’rsatish va servis sohasining tobora rivojlanib borayo’lganligi va boshqalar hududlarimiz ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb e’tmoqda. Albatta, yuqoridagi ijobiy natijalarga o’z-o’zidan erishilgani yo’q. O’zbekiston mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab, mintaqalar investitsiya muhitining jozibadorligini oshirish va investitsiya jarayonlarini jadallashtirish maqsadida qator me’yoriy hujjatlar qabul qilinib, ular doimiy tarzda takomillashtirilib borilmoqda. Bu boradagi ishlar yuzasidan to’xtalib, Prezidentimiz jumladan shunday dedilar: " Biz mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun muhim ahamiyat kasb etadigan investitsiya loyihalarini amalga oshirish yo’lida zarur bo’lgan barcha ishlab chiqarish infratuzilmalarini davlat mablag’lari hisobidan ta’minlash prinsipini nafaqat qabul qildik, balki uni amalda joriy e’tmoqdamiz." Bu esa, o’z navbatida, mamlakat ichki investitsiya salohiyatining yuksalishi va xorijiy investitsiyalaming hajmi yildan- yilga ortib borishini, shunga mos ravishda makroiqtisodiy ko’rsatkichlar, shu jumladan, yalpi ichki mahsulot hajmi ham o’sishini ta’minlamoqda. Hukumatimiz qarorlari, Prezidentimiz farmonlari va qarorlari asosida olib borilayotgan chora- tadbirlar natijasida mamlakatimizda faol investitsiya siyosati amalga oshirib 2 Якубов И.О. , очилов К.Т., Абдусатторова Х.М., Ситдиқова Л.А. “Стратегик режалаштириш” ТДИУ . Тошкент-2004. 206-бет. 15 kelinmoqda, Bugungi kunda yurtimizda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarni jadal modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashni ta’minlash,yuksak texnologiyalar asosida ishlaydigan avtomobilsozlik va gaz-kimyo, elektro’lexnika va to’qimachilik, oziq-ovqat va farmasevtika, axboro’l va telekommunikatsiyalar tarmog’i hamda boshqa yo’nalishlardagi yangi va zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini yuritishga alohida e’tibor berilmoqda. Eng muhimi, xorijiy va mahalliy sarmoyadorlar uchun qulay, har tomonlama imtiyozli investitsiya muhiti yaratilgan.Ushbu yaratilgan investitsiya muhiti iqtisodiyotimizga jalb qilinayo’lgan xorijiy investitsiyalar hajmini, yildan-yilga ko’payishiga hamda hududlarimiz ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan rivojlanishida muhim ahamiyat kasb e’tib kelmoqda.Shu o’rinda Prezidentimiz I.A.Karimov o’tgan yil yakunlari sarhisobi haqida to’xtalib, jumladan shunday dedilar: "2013-yilda mamlakatimizning yuqori sur’atlar bilan barqaror o’sishini ta’kidlar ekanmiz, buning boisi va omilini avvalambor iqtisodiyotimizga yo’naltirilgan kapital mablag’lar, investitsiyalar tobora o’sib borayo’lganida, bu ko’rsatkich yalpi ichki mahsulotga nisbatan 23,1 foizni tashkil etganida, deb hisoblashimiz zarur. Hududlar iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiya loyihalarini amalga oshirishriing ahamiyati benihoya kata bo’lib, birinchidan, xorijiy investitsiyalar ko’magida korxonalarga zamonaviy texnika- texnologiyalar joriy e’tilib, eksportga mo’ljallangan mahsulotlar ishlab chiqarish rivojlantiriladi, ikkinchidan, import o’rnini bosuvchi ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish va buning uchun xorijiy investitsiyalami iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo’naltirish va pirovardida aholining turmush darajasini oshirish imkoniyati yaratiladi, uchinchidan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish orqali o’sib borayo’lgan aholini ish joylari bilan ta’minlashga ko’maklashadi, to’rtinchidan, korxonalaming eskirgan ishlab chiqarish quvvatlari, moddiy-texnik bazasi yangilanadi va texnik qayta qurollantiriladi, beshinchidan, tabiiy resurslami qayta ishlovchi korxonalar barpo e’tiladi va hokazo. 16 Hududlar eksport salohiyatini rivojlantirish, hududlarga xorijiy investitsiyalami keng jalb etish, eksport tarkibida tayyor mahsulotlar ulushini ko'paytirish, xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalar faoliyatini yo'lga qo'yish ustuvor vazifalardan bo'lib kelmoqda. Shu maqsadda iqtisodiyotimizga kiritilayo’lgan investitsiyalar tarkibida xorijiy investitsiyalar ulushi yildan-yilga ortib bormoqda.O'tgan yilda iqtisodiyotimizga 14 milliard 600 million dollar miqdorida ichki va xorijiy investitsiyalar jalb e’tildi yoki bu boradagi ko'rsatkich 2013-yilga nisbatan 10,9 foizga o'sdi. Jami investitsiyalaming 21,2 foizdan yoki 3 milliard dollardan ortig'ini xorijiy investitsiyalar tashkil etdi, ulaming 4 dan 3 qismi to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalardir." 3 Bugungi kunda yurtimizda olib borilayotgan faol investitsiya siyosatidan asosiy maqsad hududlarimizda faoliyat ko'rsatayo’lgan korxonalarni jadal modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashni ta'minlash, yuksak texnologiyalar asosida ishlaydigan avtomobilsozlik va gaz-kimyo, elektr texnikasi va to'qimachilik, oziq-ovqat va farmasevtika, axboro’l telekommunikatsiyalar tarmog'i hamda boshqa yo'nalishlardagi yangi va zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etishga qaratilgandir. O'zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlaning hozirgi bosqichi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, unga keng iqtisodiy erkinlik berish bilan tavsiflanadi. Shu jihatdan, hozirgi kunda respublikamizda kichik biznes 3 Халқ сўзи. 2015 йил 17 январь №11 (6194)И.А.Каримов. “2015 йилда иқтисодиётимизда туб таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш ҳисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йўл очиб бериш- устувор вазифамиздир” мавзусидаги маърузаси 17 va xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Chunki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirish hududiy nazariyalarni o'rganish mamlakatimizda ishlab chiqilayo’lgan va amalga oshirilayotgan hududiy tartibga solish tadbirlari uchun uslubiy vosita bo'lib xizmat qiladi. Kichik biznes kapital taqchilligi sharoitida ko'p mablag' talab e’tmaydigan xo'jalik faoliyati sifatida resurslar aylanmasining yuqori suratlarini ta'minlaydi, iqtisodiyotni qayta qurish, iqtisodiy nobarqarorlik va resurslar cheklanganligi sharoitida iste'mol bozorini shakllantirish va uni to'ldirish muammosini tez hamda tejamli tarzda hal etadi. Kichik korxonalar iste'mol talabining o'zgarishiga darhol moslashadi va shu yo'l bilan iste'mol bozoridagi zaruriy muvozanatni ta'minlaydi. Hozirgi paytda ushbu soha nafaqat iqtisodiyotning оsish suratlarini jadallashtirishda, balki mamlakatimiz uchun nihoyatda muhim bo'lgan bandlik va aholi daromadlarini oshirish masalalarini hal etishda ham yetakchi o'rin tutmoqda. Zero, Prezidentimiz ta'birlari bilan aytganda, "Eng muhimi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti tarkibida hal qiluvchi tarmoqqa, ijtimoiy faol aholimizning kata qismini qamrab olgan sohaga aylandi. Hozirgi vaqtda - shunga urg'u berib aytmoqchiman - ish bilan band aholimizning 74 foizdan ortig'i aynan shu sohada mehnat qilayo’lgani buning yaqqol tasdig'idir". Ma'lumki, hududlar tabiiy-iqtisodiy salohiyatidan samarali foydalanish mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta'minlash, aholi turmush darajasini oshirishning muhim shartlaridan biridir. Iqtisodiyot rivojlanishining yangi bosqichi raqobatli bozor muhitini yaratish muammosini tarmoq darajasidan mintaqa darajasiga o'tkazdi. Mamlakat iqtisodiyotining mintaqa tizimi tarmoq tizimiga qaraganda barqarordir. Biroq, ish bilan bandlik muammosining yumshatilishi, aholi real daromadlarining ortishi, soliq tushumlari ko'payishi, mahalliy byudje’t daromadlari o'sishi, iqtisodiyotda sog'lom raqobat muhiti yaratilishi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik orqali amalga oshishini hisobga olsak, shahar va hududlar, turli sektorlar orasidagi o'zaro mutanosibliklarga erishish uchun maqsadli dasturlar qabul qilish, asosan hududiy omillarni hisobga olgan holda takomillashtirish maqsadga muvofiqdir. O'zbekistonning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini oshirish va mavqeyini mustahkamlashda ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish va mamlakatimizdagi xom ashyo va resurslardan oqilona foydalanib, yuksak texnologik mahsulotlami ishlab chiqarishni ta'minlaydigan iqtisodiyot tarmoqlari, ya'ni sanoatni rivojlantirish orqali erishiladi. "2011-2015 yillarda O'zbekiston sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlari to'g'risida" gi dasturlarda ham, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini kamida 60 foizga oshirish, yalpi ichki mahsulotda uning ulushini 2010 yildagi 24 foizdan 2015 yilda 28 foizga ko'paytirish va mos ravishda ushbu sohada kichik biznesning ulushini oshirib borish ustuvor yo'nalish sifatida belgilandi. Shunday qilib, kichik biznesning rivojlanishi hisobiga xususiy mulkchilik sohasi kengayadi, bu jamiyat va davlatning tayanchi bo'lib xizmat qiluvchi o'rta hollar sinfming shakllanishi, mamlakatda barqarorlikning muhim sharti bo'lib xizmat qiladi. 18 Hududlarni kompleks rivojlantirishda asosan, hududlar o'rtasidagi nomutanosibliklarni oldini olish, qishloq xo'jaligi infratuzilmasining taraqqiyoti yangi, zamonaviy va asosiysi bugungi kun bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera oladigan texnika va texnologiyalaming jalb etilishi, nafaqat qishloq xo'jalik korxonalarining rivojlanishi, kichik biznes korxonalarini moliyaviy qo’llab-quvvatlash orqali qishloq joylarda yangi ish o'rinlarini yaratish, tasdiqlangan investitsiya loyihalarini amalga oshirilishini ta'minlash, hududning qisqa va uzoq muddatli rivojlantirish loyihalarini tasdiqlash va amalga oshirish, mavjud sanoat korxonalarini to’lа quvvatda ishlatish, bo'sh turgan bino va inshoo’llarda ishlab chiqarishni tashkil etish, xizmatlar sohasini rivojlantirish, bundan tashqari, qishloqda istiqomat qiluvchi mehnatga layoqatli aholi uchun kafolatlangan ish o'rinlari tashkil etish, ayniqsa ixtisoslashgan kasb-hunar ta’lim muassasalarini bitiruvchi yoshlarni ish bilan ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. |