I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

AESdagi ehtimoliy avariyalar va ularning oqibatlari. 
Rossiyada hozirgi 
vaqtda 31 energoblokka ega bo‘lgan 10 ta AESlar ishlab turibdi. Hozirgi avlod 
energobloklar ikkinchi avlod hisoblanadi, ular og‘ir avariyalar ehtimoli bor va faol 
zonasi bir reaktro-yil ga 10
-4
dan 10
-5
gachani tashkil etishi bilan xarakterlanadi. 
Buning xavflilik darajasi 6-7 ga teng bo‘lib 30-40 yilga bir marta to‘g‘ri keladi.
3-avlod reaktorlarining himoya qobig‘i ostidan radiaktiv moddalar chiqarishi 
hisobiy ehtimoli 1 reaktro-yil ga 10
-7 
qabul qilingan. Shu sababli AES lar qurilishini 
loyihalashda keng va batafsil tadqiqotlar o‘tkazilishi kerak, barcha rejimlar, o‘tish 
rejimlari va boshqalar.

---

112 
Reaktor korpusini buziishi yoki faol zonani erib ketishida quyidagilar ro‘y
berishi mumkin:
1-faol zona qismlari chiqib ketishi; 
2-yuqori faol changlar ko‘rinishida yoqilg‘i (chiqindilar), qaysiki uzoq vaqt 
atmosfera havosida aerozol ko‘rinishida turib qoladi, so‘ng yomg‘ir yoki qor 
ko‘rinishida erga tushadi va hududni radioaktiv ifloslantiradi;
3-lavalar, bu kremniy 2 oksidi, u issiq yoqilg‘i bilan qo‘shilib beton hosil qiladi. 
Bunday lavalar atrofida radiaktivlik 8 000R/soat ga etadi, bu joyda odamning 5 
minutlik bo‘lishi o‘limga olib kelishi mumkin.
Radioaktiv yog‘inganchilikning dastlabki minutlarida β nurlanishni hosil 
qiluvchi yod-131ma’lum xavfni hosil qiladi. Uni qalqonsimon bezlarda so‘nishi 
biologik 120 kunni tashkil etadi, samarali 6-7 kun. Bu aholi o‘rtasida tezdan tezdan 
yodli profilaktika o‘tkazishni taqozo etadi.
Juda og‘ir oqibatli avariyalarda o‘tkir nurlanishning ta’sirida 15 ming o‘lim va 
100 ming turli oqibatli zararlanish taxmin qilinadi, tanqid sifatida umuman olganda 
300 ming o‘lim bilan tugaydigan hamda o‘nlab yillarga hududni radiaktiv ifloslanishi 
taxmin qilindi.
Tez neytronlarda reaktor ko‘paytirgichning eng yirik avariyasi odatdagi suvli 
reaktor avariyasiga nisbatan yuqori vayronali hisoblanadi.