I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

Aholini shoshilinch ko‘chirish 
Aholini oldindan tayyorlangan xavfsiz joyga ko‘chiriladi. Bunda ishlab-
chiqarish hududiy prinsipiga asoslaniladi. Aholi yashashi uchun me’yorlar asosida 
sanitar –gigienik, iqtisodiy sharoitlar tashkil qilinadi.
Aholini ko‘chirishda vaqti, usuli shunday hisoblanishi keakki bu vaqtda 
ko‘chiriluvchilar kritik dozadan yuqori nurlanish olmasligi kerak. Shuning uchun 
ko‘chirishga tayyorgarlik ishlari bajariladi. Profilaktik ishlar amalga oshiriladi.
Evakuatsiya ishlariga evakuatsiya komissiyasi rahbarlik qiladi va boshqaradi. 
Unga tegishli organlarni jalb etiladi.
Nurlanganlarga tibbiy yordam ko‘rsatish
Radiatsion zararlanishning dastlabki belgilari
Tibbiy yordam ko‘rsatish uchun klinik belgilari aniqlanadi. Sabablari 
o‘rganiladi. 
Nurlanishning odam organizmidagi belgilari quyidagilar:: 
1)
dispeptik: anoreksiya, qusish, ich ketishi, ichaklardagi o‘zgarishlar; 
2)
neyromotor: tez toliqish, apatiya, umumiy bo‘shashish; 
3)
neyrososudistыmi: terlash, qon bosimini pasayishi, bosh og‘rig‘i, 
arterialnaya gipotenziya; 
4)
alohida to‘qimalarda ta’sirni hosil bo‘lishi, slizistыx, so’lak bezi, teri va b. 
(giperemiya, jjenie). 
Nurlanishning dastlabki belgilari uning quvvatiga bog‘liq. Kuchli nurlanishda
dastlabki belgilar tez hosil bo‘ladi. Yuqori darajada nurlanish o‘tkir nur kasalini 
keltirib chiqarishi mumkin. Nurlanishning yuqori darajadalik belgisi ko‘ngil aynish 
va qayd qilishdir. Shularga bog‘liq holda davolash choralarini belgilanadi.

---

157 
O‘tkir nurlanishda ich ketish bilan ham kuzatiladi. Bunda ichak funksiyalari 
buziladi.
Nurlanishning tanadagi ko‘rsatkichlari bo‘lib og‘iz-burundan shilliq moddalarini 
ajralishi va terining o‘zgarishi hisoblanadi. Uni kuzatilish muddati nurlanish 
dozasining quvvati va miqdoriga bog‘liq, masalan γ nurlanishda 6-8 soatda, β 
nurlanishda 10-12 soatdan so‘ng kuzatiladi. Bu ko‘rsatkich nurlanish quvvati va 
miqdoriga bog‘liq o‘zgarishi mumkin.
Nurlanganlik anatomik xususiyati bo‘yicha og‘iz-burun bo‘shlig‘ida shilliq 
qismlarni o‘zgarishi bilan kuzatilishi mumkin, rangini o‘zgarishi, shishlarni paydo 
bo‘lishi, quloq atroflaridagi o‘zgarishlar(shish) ham nurlanishning belgilaridir.
Yalpi zararlanishda e’tiborni avvalo davolashni kechiktirib bo‘lmaydigan 
betoblarga qaratish kerak. Bular asosan radiatsion avariyaning 1-minutlaridayoq 
zararlanish oqibati sezilgan, qayd qilishni boshlagan, qon bosimi pasaygan, tana 
harorati o‘zgargan, yuzi qizargan, terida shishlar paydo bo‘lgan kasallardir.