I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

Qatarlıq sanlıqlar
Qatarlıq sanlıqlar shayırdıń dóretpeleri tilinde siyrek qollanılǵan. Qatarlıq sanlıqlar sanaq sanǵa -ınshı// -inshi, -lanshı//-lenshi affiksiniń jalǵanıwı arqalı jasalıp zatlardıń qatar tártibi, retlik sanın bildirip keledi: Birinshi munı bilgeysiz/93/, Ekinshi qızı Máhiyda/96/, úshinshi qızı Arıwxan/95/, Besinshi qızı Ráwshan/95/. Berdaq qosıqlarında qatarlıq sanlardı jasawda -lenshi affiksi jumsalǵan: Ekkilenshi bizlerge/1,285/. Qaraqalpaq tiliniń qubla dialektinde bul forma ónimli jumsaladı: birlenshi, jetilenshi¹⁷⁴. Prof S.E.Malov bul forma qaraqalpaq tiline Xiywa ózbekleri tilinen kelip kirmedi me eken dep qaraydı: lansi (xivinsk.uzb) - lensi¹⁷⁵. Biraq bul forma qaraqalpaq xalıq dástanları tilinde de ushırasatuǵının kóremiz: Ekilenshi kúninde/55/, úshlenshi kún tolǵanda/55/, Jetilenshi kúninde/58/, Toǵızlanshı kúninde /88/¹⁷⁶.
Berdaqtıń dóretpelerinde arab tilinen ózlestirilgen «áwel», «áwwal», «ádepki» sózleri «birinshi» qatarlıq sanlıǵı menen mánisles bolıp jumsalǵan: Áwwal adam, aqır xatam/149/, Áwwal haq, insan bil bunı/117/, Áwelde kewil bólgeniń/36/, Tıpırshılap ádepkisi/200/.


Jıynaqlaw sanlıqları
Shayırdıń dóretpelerinde jıynaqlaw sanlıqları házirgi tildegidey -aw//-ew//-áw affiksleri birden jetige shekemgi sanaq sanlarǵa jalǵanıwı arqalı jasalǵan, bul affikstiń -áw sıńarı házirgi ádebiy tilimizde jumsalmaydı: Biyge ekew ara qoydı/Sh,151/, Uǵlı tórtáw bolǵan ekán/Sh,156/, Birew bálent, birewler pás/93/, Birew menen joldas bolsań/91/, Birew emes, ekew boldı/102/.
Shayırdıń dóretpelerinde jıynaqlaw sanlıqlarınıń mánisi sanaq sanǵa III bet tartım affiksleriniń -ı//-i, -sı// -si, -ısı//-isi jalǵanıwı arqalı bildirilip, substantiv- lesip keledi: Ekkisi qoshulǵan ekán/Sh,149/, Tórtisi enchilásh boldı /Sh,154/, Beshisi hám kóse boldı/Sh,155/, Qosıp kúshlerin ekkisi /AP,189/.


Toplaw sanlıqlar
Shayırdıń shıǵarmalarında toplaw sanlıqlar siyrek qollanılıp sanaq hám jıynaqlaw sanlıqlarına shıǵıs sepliginiń affiksi jalǵanıwı arqalı jasalǵan.Toplaw sanlıqları zatlardı san jaǵınan birdey toparlarǵa bólip, toplap kórsetedi: At quyrıǵın úchdán órúb/Sh,169/, Júzden júyrik, mıńnan tulpar/125/.
Sanaq sanlıqlardan keyin kelgen atawısh sózge shıǵıs sepliginiń affiksi jalǵanıwı arqalı toplaw sanlıqları jasaladı: On tilládan keldi salıq/71/, Húkimi yúrúb besh qaladan/160/.
Toplaw sanlıqlarınıń mánisi -lap//-lep affiksleri arqalı ańlatılıp, toplaw hám jıynaqlaw mánilerin bildiredi: Onlap, júzlep buǵa moyın, Ol awınan alǵan eken/2,217/.
Toplaw sanlıqları jıynaqlaw sanınıń keynine «ara» sóziniń dizbeklesiwi arqalı da jasaladı: Biyge ekew ara qoydı/284/.