I. BÖLÜM : ekolojiye giRİŞ

Bu yönetmeliklere paralel olarak ve bu yönetmelikleri daha ayrıntılı olarak yürütebilmek için bir dizi tebliğ yayınlanmıştır.

7.2 ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (ÇED)

Çevre kalitesinin korunması ve doğal kaynakların daha rasyonel kullanılabilmesi için çevreyi kirletebilecek veya çevreye herhangi bir etki yapabilecek sanayi tesisleri, kuruluşlar ve kurumların inşasına başlamadan önce çevresel etki değerlendirmesi denen geniş kapsamlı bir araştırmanın yapılarak bu kuruluşların çevreye yapacağı etkilerin önceden belirlenmesi zorunlu hale getirilmiştir.

11 ağustos 1983 tarihinde yayınlanan 2872 sayılı "Çevre Kanunu"nun 10 maddesinde;

"Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve sanayi tesisleri bir 'Çevresel Etki Değerlendirme Raporu' hazırlarlar. Bu raporda çevreye yapılabilecek tüm etkiler göz önüne bulundurularak çevre kirlenmesine sebep olabilecek atık ve artıkların ne şekilde zararsız hale getirilebileceği ve bu hususta alınması gerekli önlemler belirtilir" denmektedir.

Bu kanuna dayalı olarak da 7 şubat 1993 tarihinde de "Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği" çıkarılmıştır. Bu yönetmeliğin amacı da şöyle açıklanmıştır;

"Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve sanayi tesislerinin yatırım kararlarının çevre üzerinde yapabilecekleri tüm etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek şekilde aza indirilmesi ve alternatiflerin değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilecek Çevresel Etki Değerlendirme sürecinde uyulacak idari ve teknik esasların düzenlenmesidir"

Günümüzde kullanılan anlam ve içeriğiyle çevresel etki değerlendirmesi aşağıdaki konulara kesinlik getirmek ve bu konuları çözümlemek amacıyla yapılmaktadır;

- Bir projenin önerilen şekliyle gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceği,

- Aynı yararları sağlayacak ve aynı mal veya hizmeti üretecek, ancak çevresel açıdan daha olumlu, çevreyi daha az kirletecek proje alternatiflerinin bulunup bulunmadığı,

- Teknolojik gelişmelere karşı toplum sağlığı açısından ortaya çıkan risklerin neler olduğu,

- Proje alternatiflerinin gerçekleştirilmesi aşamasında hangi çevre koruma önlemlerinin gerekli olacağı.

Çevre kirliliği; sanayileşme, nüfus artışı ve insan ihtiyaçlarının değişerek artmasının bir sonucudur. Bu anlamda yoğun bir çevre kirliliği sanayileşmiş Avrupa ülkeleri ve Amerika'da ülkemizden çok fazladır ve daha erken ortaya çıkmıştır. Bu nedenle Avrupa Topluluğu ülkeleri aşırı tahrip olmuş ve canlılığını yitirmiş doğayı kurtarmak için ortak girişimlerde bulunmuştur. Bu amaçla 1973' AET bünyesinde "Birinci Çevre Eylem Planı" yürürlüğe konmuştur. Bu planda aşağıdaki konuların uygulanması hedeflenmiştir.

- Çevre kirleticilerin kaynağında giderilmesi (arıtılması)

- Çevreye olan baskıların azaltılması ve mümkünse önlenmesi,

- Ekolojik dengenin ve biyosferin korunması,

- Doğal kaynakların tahrip edilmesinin önlenmesi,

- Çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi,

- Kent ve bölge planlamada ekolojik koşulların daha fazla dikkate alınması,

- Topluluk üyesi olmayan ülkeler ve uluslarası kuruluşlarla çevre sorunlarına ortak çözümler aranması.

ÇED, planlanan bir faaliyetin çevre üzerinde yapacağı zararlı etki ve değişimlerin incelenmesi, önceden belirlenmesi ve bu zararlı etkilerin en aza indirilmesi için alınması gereken önlemeleri içeren bir plan veya yöntemler dizisidir. Bir ÇED çalışmasında; iklim, bitki ve hayvan populasyonları, toprak erozyonu, su ve havza ortamlarının kirlenmesi, toplum sağlığı, kentleşme, istihdam gibi insanın doğal veya yapay çevresini oluşturan fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik koşulların tümü incelenir.

Planlanan bir faaliyetin çevresel etkilerinin incelenmesi için yapılacak çalışmaların bilimsel, objektif, sistematik ve disiplinler arası özellikler taşıması gerekir. Çalışmanın bilimsel olması; kurulması planlanan kuruluşun oluşturacağı etkilerin herkes tarafından kabul gören bilimsel yöntemlere göre tespit edilmesini, objektif olması; herkes tarafından kabul edilen bulguları içermesini veya farklı gruplar tarafından bile hazırlansa aynı bulgu, sonuç ve önerilerin elde edilmesini sağlar. Sistematik olması; çevrenin fiziksel, biyolojik, kültürel, sosyo-ekonomik bileşenlerine muhtemel etkilerin eksiksiz, düzenli ve bilimsel titizlikte belirlenmesini sağlar. Çalışmanın birçok bilim dalında ihtisas sahibi bir grupla yapılması ise konunun tüm boyut ve yönleriyle incelenmesini sağlamak içindir. Bir Çed çalışmasında, flora faunayı incelemek için ekolog, biyolog, orman mühendisi, ziraat mühendisi, hidrobiyolog, zoolog, sistematik uzmanı, sosyal çevreyi incelemek için; sosyolog, mimar, peyzaj mimarı, ekonomik koşulları incelemek için ekonomist, şehir ve bölge planlamacısı, istatistik uzmanı ile litosfer, hidrosfer ve atmosferi incelemek için de jeoloji mühendisi, inşaat mühendisi, jeofizik mühendisi, podolog, çevre mühendisi, sistem analisti, su kimyacısı, hidrolog, meteorolog gibi bilim sahasında uzmanların bulunması gerekir.

Bir faaliyetin çevresel etkilerinin değerlendirilmesi için planlanan bir ÇED çalışması şu bölümleri (aşamaları ) içerir ve bölümler ilgili tüm bilim dallarından uzmanların katılımı ile çok geniş bir şekilde incelenir.

- Hazırlık çalışmaları ve problemin tanımı,

- Eleme,

- Kapsam ve etkilerin belirlenmesi,

- Çevrenin mevcut durumunun belirlenmesi,

- Çevresel etkilerin tahmini ve değerlendirilmesi,

- Gerekli çevre koruma önlemlerinin belirlenmesi,

- Alternatif projelerin belirlenmesi ve öneriler,

- Çevresel etki değerlendirme raporunun hazırlanması,

- Karar verme süreci,

- Proje sonrası izleme ve değerlendirme.

Bir ÇED raporu birçok bilim dalından uzmanların katıldığı bir grup tarafından hazırlanmalı ve çok iyi planlanmalıdır. Bu plan doğrultusunda yukarıda verilen tüm aşamalar genişçe incelenmelidir. Çıkarılan kanun ve yönetmelikler doğrultusunda bir ÇED çalışmasında yeralan bu aşamalarda yapılması gereken araştırmalar yaklaşık 50 sayfayı bulan cetveller haline getirilmiştir. Bu konuda daha geniş bilgiler Çevresel Etki Değerlendirmesi dersinde verilmektedir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
ANONYMOUS, 1986. Milli Parklar ve Yaban Hayatı Semineri. O.G.M. Milli Parklar Dairesi Başkanlığı, Muğla.

BENTON, A.H., WERNER, W.E., 1974. Field Biology and Ecology. McGRAW-Hill Book Company, U.S.A.

BERKES, F., KIŞLALIOĞLU, M., 1990. Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Remzi Kitabevi, İstanbul.

BRÜNİNG, E., MAYER, H., 1980. Waldbauliche Terminologie. IUFRO-Gruppe Ökosysteme. Institüt für Waldbau, Wien.

ÇEPEL, N., 1982. Ekoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayın No: 324. İstanbul.

ÇEPEL, N., 1983 a. Orman Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayın No: 337. İstanbul.

ÇEPEL, N., 1983 b. Genel Ekoloji. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayın No: 352. İstanbul.

ÇEPEL, N., 1988. Peyzaj Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Yayın No: 391. İstanbul.

ELLENBERG, H., 1973. Ökosystemforshung. Springer Verlag, Berlin.

ERİNÇ, S., 1965. Yağış Müessiriyeti Üzerine Bir Deneme ve Yeni Bir İndis. İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 41. İstanbul.

GÖRÇELİOĞLU, E., 1982. Sel Kontrolu. İ.Ü. Orman Fakültesi Ders Notları, İstanbul.

KLÖTZİ, F., 1980. Unsere Umwelt und wir. Eine Einfuhrung in die Ökologie. Hallweg Verlag, Stutgart.

LAUER, W., 1968. Die Pampa, Ein Klimagebiet Beiderseits Der Trockengrenze. Erdkunde, Germany.

MUSLU, Y., 1985. Su Temini ve Çevre Sağlığı, Cilt:2. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayın No: 1302. İstanbul.

ODUM, E.P., 1967. Ökologie, Aus der Serie Moderne Biologie. BLW Bayerischer Landwirtschaftsvering GmBh, München.

ODUM, E.P., 1971. Fundamentals of Ecology. W.B. Saunders Co. Philedelphia, U.S.A.

ODUM, E.P., REICHHOLF, J., 1980. Ökologie. Grundbegriffe, Verknüpfungen, Perspektiven. BLW Verlagsgesellschaft, München.

STUGREN, B., 1978. Grundlagen der Allgemeinen Ökologie. VEB Güstav Verlag, Jena.

SUTTON, D.B., HARMON, N.P., 1973. Ecology. Selected Concepts. John Wiley and Sons Inc, Newyork, U.S.A.

SİSLİ, M.N., 1980. Ekoloji. Hacettepe Üniversitesi Yayın No: A 31, Meteksan Ltd. Şti., Ankara.

THORNTWAİTE, G.W., 1957. Instruction and Tables for Computing Potential Evopotranspiration and Water Balance. Drexel Institute of Techniques Publishes In Climatology.

USLU, O., Çevresel Etki Değerlendirmesi. Türkiye Çevre Vakfı Yayını, Ankara. 1993.

WALTER, H., 1976. Die Ökologischen Systeme der Kontinente. Prinzipen, İhrer Gliederung mit Beispielen. Güstav Fischer Verlag, Stutgart.