I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

4
S ü sən i  k ö n lü m d ən   a p a n n ış   q ərar, 
N ə rg iz i  b aşım a  g ətirm iş  xum ar.
O n lar n ərg izm id ir,  ya  cad u m u d u r? 
O n la r sü sən m id ir,  yain k i  gülnar?
S aralıb  so lm u şam   ay rılığ ın d an ,
A şiq i  sevgili  d ərd i  soldurar.
E şq im in   b ə d ə n i  q ə tn d ə n   in cəld i, 
B əx tim in   g ü lü n ə   m ə sk ə n   old u   xar.
M ə n im   g ü n d ü zü m d ü r ay d ın   çö h rəsi  -  
Q ara  saç  altın d a  ay  kim i  parlar.
K ö n lü m ü n   tüstüsü,  g ö zü m ü n   yaşı  -  
B uludda,  d ə n iz d ə   qoym adı  m iqdar.
Saçının  ə trid ir  səbanın  yeli,
Y an lış  dedim ,  m ə g ə r  yel  ə n b ə r  saçar?
M ə n   də,  saçları  da  başlar  ə y m işik   -
O   g ü lün  ü stü n ə,  x a ıd ır  m ə n ə   yar.
V arlıd ır  gö zü m   tək  dodaqları  da, 
B u n d a  su  çağlayır,  o nda  d ü rr parlar.
5
Y üz  m in  qapı  açar  xatirim   yenə: 
S ə b ə b lə r  sə b ə b i  k ö m ək d ir  m ənə.
X atir  saray ım d a  yüz  m in  qapı  var,
H ə r  b irindon  köniil  m in  qapı  açar.
Tanrı  so n ətin o   h ər  bir  qapıdan 
B axıram ,  qapım ı  bir  odıır  açan.
Z ü lm ə t  b u cağ ın d a  clo  u stad ır -  
Ki,  suda  a lə tsız   naxış  yaradır.
H ik m ə tin d ə n   nişan  bu  geniş  g ö y lər, 
O nun  q ü d rə tilə   g ü n əş  n u r səp ər.
R izv an ın   ə lin ə   onun  rə h m ə ti  -  
V erm iş  açarıy la b ü tün  cən n əti.
H ey b ətı  gö stərm iş  insan  oğluna  -  
Bu  d ü n y a  sərabdır,  ald an m a ona.
S ən əti  y aratm ış  g ü n əşi,  ayı,  -  
H əm   q ızıl  xirm əni,  h əm   civ ə  çayı.
H ö k m ü y lə  qəndil  tə k   y an ar afıtab; 
E d ər  ay  topunu  Z ö h rə y ə   m ehrab.
D urm adan  A y,  G ünəş  hey  ötüb  keçər; 
T orpaq  sak it  durar,  g ö y lə r tə lə sə r.
H eyran  d o lan arlar acizlərsay aq   -  
S a f c iv ə   od  görm üş,  top  isə  toxm aq.
M ilçəy in   qanadı,  ya  Filin  qolu  -  
Sınsa,  y am ayarm ı  bir  insan  oğlu?
O ndakı  k ə rə m in   hesabı  yoxdur; 
T anrınm   bəxşişi  bundan  da  çoxdur.
A pard ığ ın   nədir,  m ə h şə rə   bir  bax,
Boş  bir  sohifodir,  şö h rətd ir  ancaq.
B urda  oyanlardan  alsan  k ö m əy i,  -  
O rda  m ü v ək k ilin   ozab  m ələy i.
M cyə  uyan  cavan,  qocanı  dinlə! 
V crm ə  cavanlığı  m cy  iiçün  yelə.
G ö zlərin d o   o ynar gözəl  v ə   şorab, 
Q u lağ ın d a  çalar cən g   ilə  rübab.
B urax  b o ş  h ə v ə sə ,  eşq ə  uym ağı, 
X ü su sə n   h ey ifd ir  cavanlıq  çağı.
351

---

İşrə tin   ə lin d ə n ,  ey q əd d i  k am an,  -  
Ö m rü n  d ə   o x  kim i u çd u  kam andan.
O x lar y a x d ıraraq   o  kinli  x əzan ,
Ö m ü r ağ acın ı  saldı  yarpaqdan.
B u  q arğ a q an ad lı,  zalım  ru zig ar -  
Y ağ d ırd ı  başınx  çovğunlu  b ir qar.
F ə lə k  ö m r e v in in  tirin   sm dırdı,
Z a m a n   o  x e y m ə n in   ipini  qırdı.
C av an lıq   d ö v rü n d ə n   g əl  ax ıtm a yaş, 
Q ız ılç ü n   e y lə m ə   dürləri  şabaş.
Ö m rü   zay   e td isə ,  fəryadını  at,
R ü stəm çü n   S öhrabdan  sonra  n ə  h əy a t?
Y o x d u r Q iv am i  tək   tö v h id d ə  p ərg ar, 
S ö zü n d ə  sad əlik ,  m ətin lik   d ə   var.
K ö n lü n d ə  e lə   b ir ç ö rə k  b işirər,
Z ə k a n ın   ağ zın d a  şə k ə rə   dönər.
K önül  tə n d irin d ə   canı  var,  bilin,
B uiudda  A y  qalm ış,  p ə rd ə d ə   gəlin.
H ey v an at  tü k ü n d ən ,  çöl  torpağından, 
B ulud  q ə trə sin d ə n ,  göy  yarpağından.
Ə c ə b   z ə m a n ə d ir,  tü rfə  x ə la y iq  -  
C ə h a iə t  m e y in d en   tapılm az  ayıq.
N ə   d in d a r z a h id   var,  nə  tə m iz   alim,
N ə   ad il  b ir şa h   var,  n ə   d o ğ ru  hakim .
A lıcı  tə k   q a ç a r b ir-b irin d ə n .
M ə h ş ə rd ə n   q o rx m azlar b ilm irə m   n əd ən ?!
C ə h ə n n ə m   o d u n d an   g ö rm ə z lə r nişan; 
G ü n ah d an   sa lm ışlar su  ü z rə   qalxan.
İşlər  b e lə   getso,  çək m o z  o  q ə d ə r  -  
G ö y lə r  a lt-ü st  olar.  diinya  çcv rilər.
Səni  öz  sözündə  c d ə rlə r  əsir,
A lıcım   v u rar  qanadlanan  tir.
X cy irsiz  b ə d ə n o   hcç  vaxt,  lıcç  zam an 
B chiştin  p altan   yaraşm az,  inan.
Ciörən  varm ı  ın əg ər  diinyada  şeytan 
Q oysıın  ııüvvab  kiıııi  başına  tilsan °
Ö/.i'ın  ın ü n o ceıın ə  lən ət  cd ərsən ,
!  lə ın i  d ə   h ö k m ü ıu i  ca ıı  tək   is tə r s ə ıı.
M üııəccim   kəssabsa,  sən  daha  bədnam  
Y alançıdan  pi>dir  riyakar  adaııı.
K ibrdən.  qürurdan  ləvğalanırsan. 
(,’iinki  lıər  şcyini  m iiltə  alırsan.
Bir  k ə slə   ki.  yum şaq  danışm aq  g ərək , 
Y araşarıuı  sə n ə   kobudluq  ctm ək ?
R əv am ıd ır  vcrsin  vicdanlı  insaıı 
Sincab  sin ə sin d ə   kirpiyo  ıncydan?
A tına  n am ən in   ağırlığından 
Y cr  üzəngi  olmıış,  cilov  asiınan.
6
Q İT O
Y ü k sək   h ü zu ru n a  y etm əd im   bu  giin, 
Üzri'ım  v ar,  günahım   bu ıasın d ad ır: 
Köniil  g ə m isin d ə   fikrim in  N uhu  -  
M ədhin  qasırğası  ortasındadır.

---

İ Z Z Ə D D İ N   Ş İ R V A N İ
X II  əsr  A zərb a yca n   əd ə b iy y a tım n   tanınm ış  nüm a yən d ələrin d ən d ir. 
Xaqani,  Fələki  kim i gö rkəm li şairlərin  m üasiridir.  D övrün  m ədəni  həyatm da 
öziinəməxsus  y e r  tutan,  ədəbi  m iihitlə  ya xm d a n   bağlı,  nüfuzhı  bir  şəxsiyvət 
kimi  tanınmış,  Şirvanşahlar  sarayına  yaxın  olmuşdur.  X aqaninin  İzzəddin 
adıııı  öz  əsərlərində çəkm əsi də  bu fik r i  təsdiq  edir.
Ə sərlərindən  bəzi  niim unələr ayrı-ayrı  cəng  və bavazlarda qorunub sa x - 
lanmışdır.  Bu  niim unələr  onun  şerin  incəliklərini  m ənim səyən,  klassik p o e z i- 
ya n m   m iix təlif biçim lərində  əsərlər yaratm ağa  qad'ır  bir  sənətkar  olduğunu 
göstərir.
1
QƏSİDƏ
( b ir  p a r ç ä )
Ç ə m ə n ə   b a d i- s ə b a   m üşkünii  etd ik c ə   nisar,
G ü llərin   ə tri  m ə n i  u y q undan  etdi  bidar.
B ə z ə n ib   n a z   ilə  m e y   cam ım   tu tm u ş  əld ə ,  -  
Ç ə m ə n in   b ir tə rə fın d ə   g ə z ir  ol  nazlı  nigar.
M üşkü  k a fu r  ilə  etm işd i  z ə m a n ə   h ə m d ə m   -  
N ecə  ki,  a ğ   ü z ü n ə   saçlarını  tö k m ü ş  yar.
Gül  ilə  y a s ə m ə n i,  su sən i  bu  altı  c ə h ə t -  
X oş  m ü sə llə s  e lə d i,  çə k m ə d i  z ə h m ə t  əttar.
Q ey b d ən   açdı  m ə n im   k ö n lü m ə  y ü z lə rc ə   qapı  -  
Ç ə m ə n in   rö v n ə q i,  sübhün  şə fə q i,  ə tri-b a h a r.
Y axası  açm ış  idi  sin əsin i  sübh  kim i,
N il  tə k   ç ə k m iş  idi  gül  ü zü n ə   dağı  xum ar.
B adə  tə rlə tm iş   idi  al  y an ağ ın   lalə  kim i,
Sanki  ş ə b n ə m lə   b ə z e n m işd i  ç e m ə n d ə   gülnar.
B a d əd ən   sə rv   boyu  gah  əy ilir,  gah  d ü zəlir,
N ecə  sübhün  yeli  gül  ş a x z ə lə r  ilə  oynar.
İnciyirdi  b ə d ə n i  nazik  ip ə k   k ö y n ə k d ə n ,
N ə fə si  gül  lə b in ə   xeyli  verirdi  azar.
H ə r  g ü lə n d ə   dodağı,  ləl  kim i  ş ə k lin d ə n  -  
C əm şid in   m ö h rü   kim i  h ökm ün  ed ərd i  izhar.
Z ülın  g ö rm ü şlə r  onun  ədli  ilə  rah ətd ir,
E v lə rin d ə   ham ı  azadə  k eçird ir ruzgar.
E lə  şah d ır bu  m ü z ə ffə r  atası  -   h ərb   günü  -  
Q ald ırar  ç ə rx i-fə lə k d ə n   iti  şəm şiri  buxar.
A tının  nəli  y ü rü ş  vaxtı  q o p ard ıq ca  şərar, 
D o qquzuncu  fələ y in   sahəsi  ulduzla  dolar.
A fə rin lə r  s ə n ə ,  şahım ,  g ö y ə  bir  qıy  vursan,  -  
H e y b ətin d ən   karıxıb  dağ  kim i  o lm az  səyyar.
A nd  o  A llah a  ki,  ən  m ünkir  olanlar  dilini  -  
Elə  bağlar  ki,  özii  Tanrını  e y lə r  iqrar.
A nd  ola  d ü şm ən i  pam al  e lə y ə n   h üm m otinə,
A nd  ola  b ə x şişin ə   ki,  az  on u n la  çoxalar.
A nd  ola  n iz ə n ə ,  ondan  ki,  c ə h ə n n o m   od  alır,
A nd  ola  sik k ə n ə   ki,  rən g   alar  ondan  dinar,  -
O   günoş  rə y li,  ayüzlü  şahın  taxtından  -  
Ö z  x o şilə  bu  q u lun  v erm əm iş  hicrana  qorar.
2
K u y in d ə  fə lə k   dün  gecə  g ö rcək   m ən i  sordu:
“ Kim   saldı  sən i  bu  hala?  D ur  bir  m ə n ə   g ö stə r” .
“Y arın  o  x u m ar  g ö z lə ri”  -   dindim .  D edi:  “ Heyhal! 
Ç ox  sərx o ş  o lu b lar,  sən i,  qaç,  ö ld ü rə c ə k lə r” .
< J r ^   355

---