I kirish II asosiy qism I bob oziq ovqat mahsulotlari tarkibidagi vitaminlar va ularni aniqlash usullari

A vitamini. Agar inson organizmida bu vitamin kamayib ketsa, uning ko‘rish qobiliyati pasayadi, jumladan, qorong‘i bo‘lganda ko‘ra olmay qoladi. Shabko‘rlik ham organizmda ana shu vitamin yetishmasligi natijasida paydo bo‘lishi aniqlangan.
Bundan tashqari, A vitamini yetishmasligi oqibatida kishi tanasi sho‘rlaydi, sochlar tagi qurib ketadi, tirnoq esa yumshab qoladi. Bu vitamin ko‘proq sabzi, pomidor, ko‘k no‘xat, qovun, apelsin hamda sut mahsulotlarida bo‘ladi.
B1 vitamini va uning guruhi kamayib ketsa, kishida parishonxotirlik ro‘y beradi, xotira pasayadi, asablari tez shamollaydigan bo‘lib qoladi va ishtahasi bo‘g‘iladi. Bu darmondori go‘ja osh, suli, arpa non, qo‘y go‘shti va yana boshqa bir qator mahsulotlarda bo‘ladi.
B2 vitamini inson organizmida kamayib ketsa, ko‘z yoshlanaveradi, kamqonlik kelib chiqadi, kishi darmonsizlanadi, lablari bichilib ketadigan bo‘lib qoladi, lablar ustida ajinlar ham paydo bo‘ladi. U tuxum, qo‘y go‘shti, xamirturush va pishloqda bo‘ladi.
B6 vitamini organizmda kamayib ketishi natijasida kishi yuragi o‘ynaydigan bo‘lib qoladi. U arpa non, karam, sabzi, qovoq, suzma, pishloq va baliqda bo‘ladi.
C vitamini inson organizmida kamayib ketsa, milklarda og‘riq paydo bo‘ladi bo‘g‘imlar og‘riy boshlaydi, yaralar tez bitmaydi va kishi tez charchaydigan bo‘lib qoladi. U kartoshka, karam, bulg‘or qalampiri, turli xil oshko‘klar, qulupnay, limon va apelsinda ko‘p miqdorda uchraydi.
D vitamini inson organizmida yetishmasligi oqibatida uni oftob tez uradigan bo‘lib qoladi, sochlari to‘kila boshlaydi. Bu vitamin sut mahsulotlarida ko‘proq bo‘ladi.
K vitamini yetishmasligi oqibatida inson ichak, jigar va buyrak xastaliklariga ko‘proq chalinadi, qon yaxshi ivimaydi. Bu vitamin piyoz, karam, qovoq, ko‘k no‘xat, loviya, ko‘katlar, jigar va tuxumda mavjuddir.
E vitamini yetishmasa, organizmda yog‘ bezlarining faoliyati buziladi. Bunday holda sochlar tez oqaradi va to‘kiladi. Bu darmondori buxanka non, guruchli ovqatlar, jo‘xori go‘ja va jigarda ko‘p miqdorda bo‘ladi. Yuqorida nomlari qayd etilgan vitaminlar inson organizmida yetishmasa, turli salbiy o‘zgarishlar sodir bo‘lishi mumkin. Tirnoqlar tushib ketishi, bo‘yin qismiga tez-tez chipqon chiqishi, yuzga yara toshishi shular jumlasidandir. Bu xastaliklarda ko‘proq yong‘oq, kungaboqar, kanop yog‘idan foydalanish tavsiya etiladi. Muvozanatli ovqatlanishning ahamiyati
- turli vitaminlar va ozuqa moddalarining sinergik ta'siri
- Vitaminlarni saqlashda oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va tayyorlash usullarining ahamiyati
- Nosog'lom ovqatlanishning vitamin holatiga va umumiy salomatlikka ta'siri
Xulosa qilib aytganda, vitaminlar inson salomatligi va farovonligi uchun ajralmas bo'lgan asosiy oziq moddalardir. Ularning turli xil funktsiyalari va turli fiziologik jarayonlarga qo'shgan hissasi ularning optimal tana funktsiyalarini saqlashdagi ahamiyatini ta'kidlaydi. Muvozanatli va xilma-xil ovqatlanish orqali etarli miqdorda vitamin iste'mol qilish, etishmovchilikning oldini olish va umumiy hayotni kuchaytirish uchun juda muhimdir. Vitaminlarning rolini tushunish odamlarga dietani oqilona tanlash va uzoq muddatli salomatlikka hissa qo'shadigan amaliyotlarni qabul qilish imkoniyatini beradi. Vitaminlarning ahamiyatini anglab, biz sog'lom va jonli hayot sari sayohatga kirisha olamiz. Vitaminlar - tananing o'zi ishlab chiqara olmaydigan organik birikmalar, shuning uchun ular oziq-ovqat bilan ta'minlanishi kerak. Ular bir hil guruh emas va boshqa kimyoviy tarkibga ega.
Ba'zi kislotalar, masalan, askorbin kislotasi yoki uning lotin bo'lgan S vitamini kabi. Boshqalari esa glyukon kislotasining kaltsiy tuzi bo'lgan B15 vitamini kabi tuzlardir. Vitamin A yuqori molekula vaznli, issiqlikka va kislorodga sezgir bo'lgan spirtli guruhlarga ishora qiladi. Ba'zi vitaminlar bir xil kimyoviy birikmalar, boshqalar, masalan, C, D yoki B vitaminlari ko'plab kimyoviy moddalarni o'z ichiga oladi. Tabiiy vitamin C va D kimyoviy jihatdan o'xshash 16 ga yaqin birikmalarga ega bo'lgan guruhdir. Bu guruh asosan o'simlik to'qimalarida, 7-dehidrokolesterin (baliq D 3) bo'lgan ergosterinlarni (provitamin D 2) o'z ichiga oladi. Hayvonning vujudidagi bu provitamin ham D 2 va D 3 vitaminlariga aylanadi. B vitaminlarining butun kompleksi kimyoviy jihatdan o'xshash bo'lgani uchun emas, balki ular birgalikda harakat qilganligi uchun bir ismga ega ekanligini ta'kidlash kerak. Ushbu vitaminlarga kiritilgan alohida moddalar turli kimyoviy moddalar uchun o'z nomlariga ega. Misol uchun, vitamin B1 tiamin, tiamin pirofosfat kabi tanada ishlaydi. B2 vitamini riboflavin deb ataladi, B 6 vitamini esa piridoksin fosfat shaklida tanada ishlaydigan piridoksindir. Vitamin B 12 kobalamin yoki siyanokobalamin deb ta'riflanadi, bu uning tarkibiy qismlaridan biri kobalt ekanligini ko'rsatib beradi. Umumiy xususiyat - barcha vitaminlarning past molekulyar og'irligi - ularning inson organizmidagi roli barcha asosiy jarayonlarni tashkil qilishdir. Garchi ularga kichik miqdorda kerak bo'lsa-da, ammo ular metabolizmada muhim rol o'ynaydi. Shuning uchun organizmdagi kimyoviy reaktsiyalarning murakkabligi va yaqin muvofiqlashtirilishi beqiyos. Metabolizm - uglevodlar, oqsillar, yog'lar, suv, tuzlar va vitaminlardan tashkil topgan oziq-ovqat mahsulotlarini konvertatsiya qilish jarayoni. Oziq-ovqat ezilgan va organik o'zgarishlar vaqtida hazm qilinadi va keyin yangi molekulalar yaratish yoki energiya manbai sifatida ishlatiladigan qurilish bloklariga aylantiriladi. Vitaminlar hujayralar uchun energiya manbalari yoki qurilish materiallari emas. Ammo ular metabolizm jarayonini an'anaviy tarzda davom ettirishlari uchun zarurdir.
Ular organizmni tashkil etuvchi juda murakkab mashina mexanizmini faollashtiradigan "detonator"² rolida qolishlari kerak. Bu biokimyoviy reaktsiyalar oqimini ta'minlaydigan vitaminlardir. Ularning harakati, uning juda yumshoq va siyrak tuzilishi tufayli barcha organlar va to'qimalarga kirib borishi mumkin bo'lgan suv ta'siriga o'xshaydi. Suvsiz hayotning imkoni yo'q. Vitaminsiz, u ham chiqadi.
Organizm energetika va qurilish materiallari (masalan, oqsil) ishlab chiqariladigan katta kimyoviy o'simlikga o'xshaydi. Vitaminlar barcha tirik organizmlarda mavjud va hayot uchun muhim kimyoviy reaktsiyalarni amalga oshirish uchun juda muhimdir. Ular katalizator sifatida harakat qiladilar, ya'ni. kimyoviy reaktsiyalarni ularga to'g'ridan-to'g'ri aralashmasdan tezlashtirish. Masalan, oziq-ovqat mahsulotlarini oddiy, eruvchan moddalarga (oshqozon fermentlari) taqsimlashni nazorat qilish yoki ushbu oddiy moddalarni energiyaga aylantirishni nazorat qilish. Vitaminlarning roli o'zlarini ishlamaydigan boshqaruvchilar ishiga o'xshaydi, ammo ularning mavjudligi xodimlarning tez va samarali ishlashini anglatadi.