Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

2. DAXİLİ VӘ YA MӘNTӘQӘDAXİLİ BÖHRANLAR

Bu böhranlar, Islam dünyasının daxilində müşahidə olunur və iqtisadi, ictimai, siyasi, məzhəbi və s. kimi müxtəlif köklərə, səbəblərə malikdir.

Bu böhranlar da iki qrupa ‒ ölkədaxili və ölkələrarası ‒ bölünür.

1. Ölkədaxili böhranlar

Bu böhranlar iki formada ‒ millətlə millət və dövlətlə millət arasında ‒ yaranır və böhranın mövzusu hakimiyyətin ələ keçirilməsi, siyasi sistemin dəyişilməsi, yeni hökumətin qurulması, hökumətin islahı, məzhəbi çəkişmələr, tayfa, icma, yer çəkişmələri və s. olur.

Bu böhranlara misal olaraq Pakistan, Әfqanıstan, Iraq, Türkiyə, Tacikistan, Indoneziya, Әlcəzair, Somali, Livan və s. ölkələri göstərmək olar.

2. Ölkələrarası böhranlar

Bu böhranlar mülayim ya güclü, qısa və ya uzunmüddətli, iki və ya bir neçə müsəlman ölkəsi arasında olur. Səbəbi, sərhəd ixtilafları və yeraltı sərvətlər, milli məsələlər, mənafelərin toqquşması, rəqabət və ümumiyyətlə, geopolitik proseslərdir. Bu növ böhranlara Yəmən və Әrəbistan, Suriya və Iraq, Iraq və Iran, Iraq və Küveyt, Iran və Әfqanıstan, Sudan və Misir, Tükiyə və Suriya, Iran və BӘӘ, Qatar və Әrəbistan, Әrəbistan və Iraq və s. ölkləri aid etmək olar.

Әlbətdə, Islam dünyasının məntəqədaxili və daxili böhranlarının mənbəyi, tamamilə onun daxilində deyil. Bə’zi vaxtlarda Islam dünyasında mövcud olan şərait, kənar müdaxiləçi ölkələr və ya dünya güclüləri tərəfindən istifadə edilir. Belə ki, Fars körfəzi geostrateji məkanında Amerikanın müdaxiləçi qüvvələri, məntəqə böhranının genişlənməsinə səbəb olur. Çünki Amerikanın milli mənafeyi, məntəqədə bu cür böhranların olması ilə qorunur.

Islam dünyasının sərhədyani və daxili böhranları çox olduğu üçün ‒ onları araşdırmaq müəyyən zaman və imkan tələb edir ‒ indi onlara toxunmağa vaxt yoxdur. Buna görə də, Islam dünyasının yalnız mədəni-dini ərazisinin digər ölkələrlə toqquşma nöqtələrində olan sərhədyani böhranların qısa bəyanı ilə kifayətlənəcəyik. Bu səbəbdən də Fələstin, Kəşmir, Bosniya və Herseqovina, Filippin və Qafqaz kimi məntəqə böhranlarını, qısa şəkildə araşdıracağıq.