Ijtimoiy fanlar va texnika fakulteti iqtisodiyot kafedrasi,,iqtisodiyot nazariyasi

KORXONA (FIRMA)NING MARKETING DASTURI
(biznes rejasi) tarkibi

I.	Korxonaning imkoniyatlari tahlili (holatli tahlil)	Faoliyati, shart-sharoitlari resurslari, sam:arali natijaga erishish yo`nalishlari. Korxonaning ichki va tashqi muhitlarini solishtirish.
II.	Rivojlanish maqsadlarini aniqlash. (Marketing sintezi)	Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishning ustuvor maqsadlari va bozorda foydaga erishish yo`llarini aniqlash.
IIII.	Strategiyani ishlab chiqish	Korxonaning moddiy, mehnat va moliya resurslaridan samarali foydalanishni ko`zlagan uzoq muddatli maqsadni aniqlash (bozor segmentlarini, marketing vositasini,bozorga kirish vaqtini va boshqalarni tanlash).
IV.	Rejani ishlab chiqish	Ishlab chiqarish, moliya, baho kadrlar, reklama, sotish va boshqalarni amalga oshirish xarajatlari va natijalarini rejalashtirish tizimi.
V.	Nazorat qilish	Strategik nazorat (tanlangan gamoyslni aniq bozor holatiga to`g`ri kelishi). Yillik nazorat (rejadagi tadbirlar va xarajatlarning bajarilishi), foyda olish darajasi nazorati.

Korxonaning imkoniyatlari tahlil qilinganda uning bozordagi shart-sharoitlari (tashqi muhiti) va o`zining ichki salohiyati to`g`risida batafsil axborotlar to`plab, aniq xulosa chiqariladi. Buning uchun «Bozorni kompleks tadqiq qilish» va «Holatli tahlil» usullaridan foydalaniladi.

Bozorni kompleks tadqiq qilish boshlang`ich davri bo`lib, korxona marketing dasturini va rejasini tuzishi uchun manba hisoblanadi. Holatli tahlil, firma faoliyatini o`ziga xos taftish qilish va atroflicha baholashni o`z ichiga oladi. Unda suyidagi savollarga javob topib biror qarorga kelish maqsad qilinadi:
— korxona o`z mahsuloti bilan bozorning qaysi segmenti. (tabaqasi)ni egallaydi va ularning kelajagi qanday?
— korxona mahsulotiga bozorda qanday talab mavjud?
— kim va qanday qilib korxonaga va uning mahsulotiga raqobatchi?
— korxona faoliyatiga qaysi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ilmiy-texnik holatlar ta'sir ko`rsatishi mumkin?
— firmaning uzoq va yaqin muddatli maqsadlari o`zaro bog`langanlik darajasi?
— ko`zda tutilgan maqsadlarning resurs bilan ta'minlanganligi?
— korxonada marketing faoliyatining tashkil etilishi?
— tovarni raqobatbardoshliligi?
— korxonaning baho siyosati qanday?
— tovarlar harakati va savdosining ahvoli?
— reklama va boshqa sotishni rag`batlantirish usullariga qanday ahamiyat berilmoqda?
Yuqoridagi savollarga javob topish va tahlil qilish uchun korxonaning ichki va tashqi ko`rsatkichlarini o`rganish hamda maxsus tanlov (so`rov, test) dasturi orqali axborotlar yig`iladi.
Korxonaning rivojlanish maqsadlarini aniqlashda, eng avvalo uning ichki imkoniyatlarini hisobga olib, qaysi sohada—sotishning o`sishi orqalimi yoki bozorda o`z ulushini ko`paytirish, obro`sini ko`tarish yo`li bilan erishiladimi kabi savollarga javob izlanadi. Korxonaning rivojlanish maqsadlari marketing tajribasiga ko`ra bir necha yo`nalishlar orqali amalga oshirilishi mumkin:
Birinsidan, ektensiv rivojlanish, ya'ni egallangan bozorda (bozor segmentida) ishlab chiqarilayotgan tovarni sotish hajmi. ki ko`paytirish orqali daromadni oshirish; ikkinchidan, intensiv rivojlanish, bu yo`l bilan ekstensiv imkoniyatlar tugagach, yangi bozorlarga chiqish yoki segmentlarni kengaytirish yoki bozorga yangi modifikatsiyali tovar taklif etiladi. Uchinchidan, integratsiyalashgan rivojlanish orqali, boshqa korxonalar bilan hamkorlikda, ular tajribasi va resurslaridan foydalanib, daromadni ko`paytirish. To`rtinchidan, diversifikatsiya yo`li bilan, ya'ni korxona o`z marketing faoliyati doirasida qo`shimcha xom ashyoni, tovarni, texnologiyani, iste'molchilarni o`zlashtirish orqal raqobatbardosh-
ligini oshirishga va foydani ko`proq olishga erishadi.
Marketing strategiyasi — maqsadga erishish uchun qanday xarakat qilish kerak?—degan savolga javob izlaydi. Strategik rejalashtirish korxonaning mahsulot ishlab chiqarish, iste'molchilar, baho, reklama, sotish va boshqa faoliyatiga asosiy yo`nalish aniqlaydi, har bir bo`limi maqsadini belgilaydi va ular ishini muvofiqlashtiradi.
Marketing strategiyasi zaminida quyidagi besh talab (prinsip) mavjud, ular korxonalar faoliyatida hisobga olinishi mumkin:
1. Bozor bir xil emas, u o`ziga xos tabaqalar (segmentlar)dan iborat, Taklif qilinayotgan tovar yoki xizmat hamma iste'molchilar talabiga mos, kelavermaydi.
2. Korxona bozorda bir yoki bir necha segment talablarini nazarda tutishi mumkin. Ammo har doim tanlangan bozor tabaqalari (segmentlari)ni o`ziga jalb etishda, ko`proq muvaffaqiyat qozonishni o`ylash lozim.
3. Firma bozorda mustaqil yoki boshqa korxonalar bilan hamkorlikda faoliyat ko`rsatishi mumkin.
4. Marketing vositasini tanlashda, ko`proq bir-biriga mos va o`zaro vazifalari bilan bir-birini to`lg`izib turuvchilarni ishga solishni ko`zda tutish kerak. Masalan, tovar upakovka (o`rami)si bilan narx, tovar harakati bilan sotish joyini, iste'molchilar bilan aloqalarni reklamaga qo`shib ishlatilishi tavsiya etiladi.
5. Korxonaning bozorga chiqishida iqtisodiy holatni har tomonlama hisobga olishni talab etadi. Masalan, umumiy va savdo kon'yunkturasining holatini, raqobatchilar bilan tutgan o`rni va boshqalar.
Marketing strategiyasini ishlab chiqishda eng muhim muammo, korxonani foyda olishga yo`naltirish hisoblanadi. Uning yechimini topishda jahon tajribasida quyidagi yondashishlar mavjud.
«Parterning umumiy strategik modeli». Bunda korxona barcha imkoniyatlarini bozordagi bir segmentga qaratadi, tovar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish evaziga, mahsulotga past baho belgilab iste'molchilarni ko`proq jalb etadi va sotish hajmini oshiradi. Boshqa holatda esa, raqobatchilar yo`q bozorni yangi tovar assortimenti bilan egallab oladi.
«Tovarlar (bozorlar imkoniyatlari qolipi (matrisasi))». Bu yondashishda foydani ko`paytirish birinchidan — tovar harakatini o`zgartirmagan holatda bozorni kengaytirish; ikkinchidan — hali talab qondirilmagan bozorlarga kirib borish; uchinchidan — korxona bozorda yaxshi tanilgandan so`ng yangi tovar ishlab chiqarish yoki modifikatsiyasini o`zgartirish; to`rtinchidan — yangi bozorlar uchun yangi tovarlar ishlab chiqarish orqali erishiladi.
«Boston konsalting guruhi qolipi». Ushbu yondashish orqali bozorda foyda olish, korxona faoliyat ko`rsatadigan hududlardan eng samarali strategik xo`jalik bo`limlarini tanlash bilan amalga oshiriladi.
Birinchi hudud — «yulduzlar» (katta talab va bozorda yuqori ulushga erishilgan). Bu hududni e'zozlab, yanada mustahkamlash choralari ko`riladi. Bozordagi ulushni saqlash uchun narxlarni pasaytirish, reklama xarajatlarini ko`paytirish, mahsulot turlarini o`zgartirish va boshqalar amalga oshiriladi.
Ikkinchi hudud — «Sog`in sigirlar» (past talab, ammo bozorda firmani ulushi yuqori). Bu hududga qattiq nazorat o`rnatiladi.
Uchinchi hudud — «qiyin tarbiyali bolalar» (talab yuqori, ammo bozorda ulush kam). Bu hudud imkoniyatlarini o`rganisg va «YUlduzlar» hududi darajasiga ko`tarilishi ehtimoli bormi yoki yo`qmi? qerak b>'lsa, harakatni ko`paytirish zarur.
To`rtinchi hudud — «Itlar» (past talab va bozorda oz ulush).
Agar bunday hududni egallab turishga keskin sabab bo`lmasa, undan qutulish kerak.
Marketing rejasi asosiy hujjat bo`lib, kim? nima? qachon? va qayerda? hamda qaysi yo`l bilan aniq vazifani bajarishi shart degan savollarga javoblarni ifodalaydi. Taktik rejalashtirish yaqin muddatga assortiment, savdo, baho, reklama, moliya, kadrlar va boshqalar bo`yicha korxona siyosatini belgklaydi.
- mahsulot assortimentini rejalashtirish — bo`lajak iste'molchilar guruhini va ular talabini aniqlash, mahsulotni texnik ko`rsatkichlarini va iste'mol qiymatlarini muvofiqlashtirish, uning raqobatbardoshligini baholash, upakovkani (o`ram) rivojlantirish, tovar turlarini yangilash va boshqalarni o`z ichiga oladi;
— tovar harakati yo`nalishlarini va sotishni rejalashtirish—tovarlar oqimi yo`llarini, qancha zahiraga ehtiyoj borligini, transport orqali tashish, qayta upakovka (o`ram) qilish, tovar oborot va sotishdan keyingi xizmat qilish kabilarni aniqlashdan iborat;
— reklama va sotishni rag`batlantirishni rejalashtirish — reklama vositalarini tanlash, sotuvchilarni va xaridorlarni rag`batlantirish usullarini aniqlash, raqiblarga ta'sir ko`rsatish yo`llarini baholash demakdir;
— moliyaviy ko`rsatkichlar.ni rejalashtirish — shu jumladan; marketing xarajatlarini aniqlash, bahoni belgilash (talab xarajatlar, raqobatchilar, marketing tadbirlaridan olinadigan daromadga asoslanib)ni tashkil etadi;
— kadrlar bilan ta'minlashning rejasi—rahbariyat va mutaxassislarni joy-joyiga qo`yish, kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish, maslahatchilarni yollash, boshqa korxonalar tajribasini o`rganishni o`z ichiga oladi.
Marketing nazorati uch xil shaklda olib boriladi: strategik, yillik va rentabellikni tekshirib borishdan iborat. Strategik nazorat — ma'lum davr mobaynida korxona marketing faoliyatini har tomonlama taftish qilib, uning bozordagi haqiqiy holatiga mos kelish-kelmasligini aniqlashdir. Yillik rejali nazoratda sotish hajmi, bozordagi ulushi, iste'molchilarning tovarlarga bo`lgan munosabati va boshqalar tahlil qylinadi. Korxonaning foyda va zararlari balansi orqali va foydaning xarajatlariga solishtirish yo`li bilan uning rentabelligini nazorat qilinadi.
Demak, marketing dasturi tadbirkorlar uchun yo`lchi yulduz hisoblanadi.


Xulosa
Raqobat kurashi bozor tizimi barcha mamlakatlar iqtisodiyotiga xos bo’lib, u o’z doirasini to’xtovsiz kengaytirib bormoqda. Iqtisodiy munosabatlarni samarali tashkil etish va resurslarni oqilona joylashtirish avvaldan insoniyat diqqatini, ayniqsa iqtisod ahlini jalb etib kelmoqda.
Ma’lumki jamiyat ixtiyoridagi ishlab chiqarish imkoniyatlari, mehnat resurslari, tabiiy boyliklar, yer, ya’ni bu resurslar chegaralangan bo’lib ulardan foydalanish, joylashtirish oqilona yondashuvni talab etadi. Hozirgi vaqtda bozor iqtisodiyoti hukmronligi resurslarni samarali taqsimlab joylashtirish va iqtisodiy o’sishni tezlashtirish, mahsulot sifatini yaxshilash va yuqori turmush darajasini ta’minlash imkonini tug’diradi. Bunday tizim mehnatni rag’batlantirishning ma’qul usullaridan keng foydalanish va shaxsiy boylikni, milliy boylikning ortib borishini tezlashtiradi.
Raqobat asosan talab va taklif, raqobat, baho kabilar shakllantiradi, tartibga solib turadi. Talab va taklif qonunining harakati va bozor iqtisodiyoti taraqqiyoti insoniyat jamiyati uchun juda ahamiyatli bo’lgan barcha boyliklardan foydalanish samarasini ko’tarish va inson manfaatiga qaratishda kata imkoniyatlar yaratishini qayd qilish mumkin. Bunda resurslardan to’la foydalanish, tabiiy boyliklar samarasini ko’tarish, yangi-yangi texnologiyalar tufayli yangi xom-ashyo, materiallarni yaratish juda muhimdir.
Hozirgi texnologiya asosan kam xarajat, ayniqsa kam moddiy sarfli ishlab chiqarishni yuqori darajaga ko’targan bo’lib, bularning hammasi bozor talabi natijasidir.
Ishlab chiqarishning talab asosida har tomonlama va keng miqyosda taraqqiy eta olishi inson turmush tarzining yuqori darajasini ta’minlab boradi.
Talab va taklif qonuni ta’sirida rivojlanayotgan iqtisodiyot mavjud imkoniyatlardan inson manfaati uchun eng samarali foydalanish imkonini tug’diradi.Bozor iqtisodiyotining ustunligi ham avvalo shu bilan belgilansa kerak.