87
da
şamil etmək sahəsində cürbəcür sxemlərin və planların gərgin
şəkildə işlənib hazırlanması ara vermirdi. Bununla əlaqədar olaraq
Vaşinqtonda müzakirə edilən bütün layihələri sadalamaq belə çətin
idi. Bu layih
ələrdə ABŞ-dan, Avstraliyadan, Yeni Zellandiyadan
ibar
ət olan və Yaponiya da daxil edilən ANZYUS hərbi blokunun
f
əallaşdırılması da; dağılmış olan SEATO blokunun əsasını təşkil
etmiş, az qala unudulmuş “Manila paktı”nın dirçəldilməsi də;
ASEAN qruplaşmasına (İndoneziya, Malayziya, Filippin, Sinqapur
v
ə Tailand) hərbi-siyasi istiqamət verilməsi də; Sakit okean, CAR-
dan v
ə Latın Amerikasının cənub əyrisində yerləşən bir sıra
ökl
ələrdən ibarət NATO variantı təşkil edilməsi də; Yaxın Şərqdə
İsrailin, Misirin iştirakı ilə, Səudiyyə Ərəbistanı və İordaniya da
c
əlb olunmaqla “strateji həmrəylik” cəbhəsi düzəldilməsi də daxil
idi.
80-ci ill
ərin əvvəllərində beynəlxalq vəziyyət yenidən
k
əskinləşdi. ABŞ-ın barışmaz imperialist dairələri kəskinliyin zəif-
l
ədilməsini özlərinin dünyada hegemonluğunun bərqərar olması
planlarının həyata keçməsi yolunda əngəl hesab etdiklərinə görə,
ona
əks-hücuma keçdilər.
Beyn
əlxalq gərginliyin artmasına ABŞ-ın digər ölkələrin
daxili işlərinə qarışması, dövlətlərin milli istiqlaliyyətinin və
suverenliyinin m
əhdudlaşdırılması cəhdləri də səbəb oldu. ABŞ-ın
yardımına arxalanan təcavüzkar qüvvələr öz işğalçılıq planlarını
genişləndirdi. 1980-ci ildə İsrail hökuməti müsəlman və xristian
dini ziyar
ətgahlarının yerləşdiyi Qüds şəhərini İsrailin vahid və
bölünm
əz paytaxtı elan etdi. 1981-ci ildə Təl-Əviv hakimləri
Suriyaya m
ənsub olan Holan yüksəkliklərini ilhaq edildiyini
bildirdil
ər. Bu BMT tərəfindən qanunsuz bir hərəkət kimi rədd
edildi.
BMT Baş Məclisinin fövqəladə sissiyasının 1982-ci ildə
q
əbul etdiyi qətnamədə bütün dövlətlərə – BMT üzvlərinə müraciət
olundu ki, onlar t
əcavüzkarla bütün əlaqələri kəssinlər.
Bütün bunlara baxmayaraq ABŞ özünün Yaxın Şərq
mövqel
ərini möhkəmləndirmək ümidi ilə İsrailin təcavüzkarlıq
h
ərəkətlərinə tərəfdar çıxırdı. 1981-ci ilin sonunda ABŞ və İsrail
ərəblər əleyhinə yönəldilmiş «Strateji əməkdaşlıq haqqında» saziş
bağladılar. İsrail özünün Şimal ərazilərinin «təhlükəsizliyini qoru-
88
maq» kimi saxta bir b
əhanə ilə 1982-ci ilin iyul ayında ABŞ
hökum
ətinin köməyinə arxalanaraq Livana qarşı müharibəyə baş-
ladı. Təcavüzkarın Amerika silahı ilə təchiz edilmiş yüz minlik
ordusu Beyruta g
əlib çataraq, Livan paytaxtının Fələstin azadlıq
h
ərəkatı rəhbərlərinin və onun əsas hərbi dəstələrinin olduğu qərb
hiss
əsini blokadaya aldı. Lakin tarixi fakt kimi bu müharibədə
İsrail öz məqsədlərinə nail ola bilmədi. ABŞ-ın öz müttəfiqinə
Beyrutu v
ə digər yaşayış məntəqələrini vəhşicəsinə bombalamaqla
köm
əklik cəhdi də biabırçılıqla qurtardı.
Ümumiyy
ətlə, 80-ci illərdə Yaxın Şərq, Afrika, Hind Okeanı
ABŞ-ın «həyati mənafeyi» sferası elan edildi. Pentaqon ABŞ-ın
regionlarda h
ərbi iştirakını genişləndirməyə başladı. 70-ci illərin
sonun 80-ci ill
ərin başlanğıcında Livan, Əfqanıstan, İran,
Nikaraqua, Salvador, Qrenada, Liviya v
ə digər dövlətlər Amerika-
nın açıq-aşkar müdaxilə obyektləri oldu.
Başda ABŞ olmaqla NATO-nun və SSRİ-nin tutduğu yol,
onla
rın bəşəriyyət üçün 10 illərdən bəri törətdikləri daimi təhlükə
– bütün bunlar planet
əhalisinin nüvə uçurumuna sürüklənməsində
dönüş yaratmağa imkan verən qəti tədbirlər görülməsini tələb
edirdi.
SSRİ və ABŞ arasında siyasi dialoqun inkişaf etməsi və
d
ərinləşməsi böyük nailiyyət olmuşdur. Bu dialoq ikitərəfli
münasib
ətlərin və dünya siyasətinin bütün əsas məsələlərini əhatə
etmişdir. Nüvə müharibəsi heç vaxt olmamalıdır, çünki belə
müharib
ədə qalib ola bilməz. Bu barədə əldə edilmiş qarşılıqlı
anlaşılmanın prinsipial əhəmiyyəti vardır. Tərəflər SSRİ və ABŞ
arasında hər hansı müharibənin - nüvə müharibəsinin yaxud adi
müharib
ənin qarşısının alınmasının vacibliyini qeyd etmiş, hərbi
üstünlüy
ə çalışmayacaqlarını öhdələrinə götürmüşlər.
Cenevr
ədə (1985-ci il),Reykyavikdə (1986-cı il), Vaşinqton-
da (1987-ci il) v
ə Moskvada (1988-ci il)yüksək səviyyəli Sovet-
Amerika danışıqları nüvə silahlarının real azaldılması sahəsində
ir
əliləyişlə nəticələnmişdir. SSRİ və ABŞ arasında onların orta və
kiçik m
ənzilli raketlərinin ləğv edilməsi haqqında müqavilə,
tarixd
ə nüvə silahlarının qarşılıqlı ciddi nəzarət altında ləğv edil-
m
əsini nəzərdə tutan ilk saziş 1987-ci ilin dekabrında imzalanmış
89
v
ə 1988-ci ilin iyun ayında qüvvəyə minmişdir. Bununla da nüvə
silahı olmayan dünya quruculuğunun əsası qoyulmuşdur. Raketdən
müdafi
ə müqaviləsinin qüvvədə qalması şərtilə SSRİ və ABŞ
arasında strateji hücum silahlarının 50 faiz ixtisara salınması
haqqında birgə müqavilə layihəsi hazırlanan zaman tərəflərin
mövqel
ərinin yaxınlığı təsbit olunmuşdu.
N
əticədə Sovet-Amerika münasibətləri yaxşılaşmışdır. Mü-
harib
ə təhlükəsini geri çəkmək mümkün olmuşdur. Beynəlxalq
h
əyat mərkəzinin qarşıdurmadan qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq
t
ərəfə yeri dəyişmişdir.
Cenevr
ədə sazişlər bağlanması və sovet hərbi kontingentinin
Əfqanıstandan tamam çıxarılması regional münaqişələrin siyasi
yolla t
ənzimləməsi işində irəliyə doğru mühüm addım olmuşdur.
1980-ci ill
ərin sonunda beynəlxalq münasibətlərin demo-
kratikl
əşdirilməsi və humanistləşdirilməsi prosesi tədricən inkişaf
edir, beyn
əlxalq vəziyyət yaxşılaşırdı. Ancaq realist tendensiya
beyn
əlxalq məsələlərdə köhnə münasibət, sərt siyasət tərəfdar-
larının müqaviməti ilə inadlı mübarizədə özünə yol açırdı. Müsbət
prosesl
ərin dönməzliyinə təminat hələ yaranmamışdı, lakin zor
işlətmək siyasətinə qarşı əvvəllərdəkinə nisbətən daha geniş siyasi
imkanlar yaranmışdır.
Corc Buşun prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti
Corc Buş ABŞ-ın İkinci dünya müharibəsində iştirak etmiş
sonuncu prezidenti idi. Xarici siyas
ətdə ABŞ SSRİ ilə danışıqları
davam etdirirdi. 1989-
cu ilin dekabrında Malta adasındakı görüş
SSRİ-nin dağılması, Almaniyanın birləşdirilməsi, Avropadakı so-
sialist dövl
ətlərin əvvəlki quruluşa qayıtması və dünya xəritəsində
yeni geosiyasi d
əyişikliklərin əmələ gəlməsi üçün bir siqnal rolunu
oynadı. 1991-ci ilin fevralında Corc Buş 30-a qədər dövlətin birgə
iştirakı ilə «Səhrada tufan əməliyyatı» adı altında İraqa hücum
t
əşkil etdi. Buna səbəb o idi ki, 1913-cü ilə qədər İraqın tərkibin-
d
ə olan Küveyti 1990-cı ilin avqustunda İraq yenidən tutmuşdu.
ABŞ təkid edirdi ki, İraq Küveytin müstəqilliyini yenidən tanısın.
Lakin
əvvəlcədən şəxsiyyəti müəyyən edilməyən bir lider olan
S
əddam Hüseyn bu tələblə razılaşmadı. Belə olduqda 1991-ci ilin
fevralında BMT-nin Təhlükəsizlik şurasının 4 üzvü - İngiltərə,
Dostları ilə paylaş: |