İkinci dünya müharibəsinin abş üçün nəticələri
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
84 daşınması yollarını öz nəzarəti altına almaq üçün göstərilən c əhddən başqa bir şey deyildi. Eyni zamanda ABŞ ümid edirdi ki, bu şəraitdə, o öz iradəsini digər dövlətlərə, o cümlədən bloklar üzrə partnyorlarına asanlıqla qəbul etdirəcək, kapitalizm dünyasında hakim mövqel ərini saxlaya biləcəkdir. Eyni zamanda İran körfəzində, Hind okeanında və Sakit okeanda ABŞ-ın genişlənməkdə olan hərbi bazalar silsiləsi milli azadlıq hərəkatı üzərinə əks-hücum üçün bir növ dayaq nöqtəsi kimi, bu h ərəkatın yayılması qarşısını alan maneə kimi, müstəqil milli siyas ət yeritməyə çalışan inkiaşf etməkdə olan öklələr bar əsində qüvvənin köməyi ilə təzyiq və hədə-qorxu vasitəsi kimi düşünülmüşdü. Doğrudan da, vaxtı ilə, Yaxın Şərq üçün “Eyzenhayer dok- trinası” meydana gələndə də ABŞ-ın silahlı müdaxiləyə, lakin ərəb dövl ətlərinin dəvəti ilə müdaxiləyə hazır olmasından söhbət ge- dirdi. Lakin 20 il sonra Karter hökum əti neft mənbələrini və neftin daşındığı yolları bütün hərbi vasitələrlə, o cümlədən “çevik əmə- liyyat qüvv ələri” vasitəsilə “qorumaq” niyyətində olduğunu bil- dir ərkən özünün son dərəcə təhlükəli planlarını Yaxın Şərq ölkə- l ərindən hər hansı birinin bunu xahiş edib-etməyəcəyi ilə bağ- lamırdı. Vaşinqtonun yeni doktrinasının təcavüzkar istiqamətinin belə açıq-aşkar xarakteri R. Reyqan hökuməti dövründə daha da möhk əmləndi; bu hökumətin nümayəndələri izah edib deyirdilər: İran körfəzində Amerika qoşunlarına ona görə ehtiyac vardı ki, “Bizim hansı mövqe tutduğumuz və həmin mövqeni qüvvənin köm əyi ilə müdafiə etməyə hazır olduğumuz bu rayonda hamıya aydın olsun”. ABŞ başqa xalqlar üzərində amirlik yaratmaq üçün hərbi qüvv ə saxlamaqdan əvvəllər də istifadə edirdi. On illər boyu o, Q ərbi Avropanın bir sıra ölkələrində, Yer kürəsinin digər rayon- larında: Yaponiyada, Filippində, Cənubi Koreyada, Avstraliyada öz h ərbi qarnizonlarını və bazalarını saxlayır; Amerikanın hərbi- d əniz qüvvələri Aralıq dənizində, Atlantik, Sakit və Hind okean- larında fəaliyyət göstərirdi. Lakin indi ABŞ öz hərbi qüvvələrinin müxt əlif regionlarda yerləşdirilməsini hər vasitə ilə genişləndir- 85 m ək, onun həqiqətən qlobal miqyas almasına nail olmaq məqsədini qarşısına qoymuşdur ki, bu da bütün qitələrin xalqları üçün çağırılmamış müdaxilə təhlükəsini xeyli artırırdı. Eyni zamanda Vaşinqtonun belə münasibəti, heç şübhəsiz, Birl əşmiş Ştatların öz xarici siyasət vəzifələrinin yerinə yetirilməsi takti kasında 80-ci illərin əvvəllərində müəyyən dəyişikliklər baş verdiyin ə dəlalət edirdi. Hər şeydən əvvəl göründüyü kimi, ABŞ vaxtı ilə təcavüzkar siyasəti həyata keçirmək üçün istifadə etməyə çalışdığı əlaltılarına və oyuncaq hökumətlərinə daha əvvəlki qədər ümid b əsləmir. Əlbəttə, ABŞ mürtəce diktator rejimlərindən öz m əqsədləri üçün istifadə etməkdən əl çəkmir, onlara hər vasitə ilə maddi v ə hərbi yardım göstərməyi davam etdirirdi. Lakin hər halda ABŞ İran hadisələrindən, heç şübhəsiz, müəyyən ibarət dərsi götürmüşdür və bu hadisələr ABŞ-ın hakimiyyət başına gətirdiyi v ə zorla saxladığı əlaltılara arxalanmağın etibarsız olduğunu göst ərmişdi. XX əsrin 80-ci illərində ərazisində ABŞ-ın öz hərbi dayaq bazalarını yaratmaq istədiyi bəzi dövlətlər buna Vaşinqtonda gözl ənildiyi qədər həvəs göstərmirdilər. ABŞ-ın yeni siyasətini yalnız İsrail tam müdafiə edir, ərəb ölkələri isə “Moskvanın onlar üçün t əhlükə yaratması fikrini qəbul etmək istəmir və Amerika qoşunlarını öz ərazilərinə buraxmaq əleyhinə idilər”. Ərəblər üçün başlıca məsələ ərəb-israil münaqişəsinin həll olunması idi. İran körf əzinin bir çox sahilboyu dövlətlərində ehtiyat edirdilər ki, bu dövl ətlərin birində üsyan baş versə, “çevik əməliyyat qüvvə- l ərin”ndən neft mədənlərinin ələ keçirilməsi üçün istifadə oluna bil ərdi. Hətta inkişaf etməkdə olan ölkələrin Vaşinqtonla sıx əlaqə saxlayan bir çox liderl əri də ABŞ-ın iqtisadi və hərbi yardımını alqışlamaqla bərabər eyhamla bildirirdilər ki, “hər hansı hərbi əməkdaşlığa” cəlb olunmaq istəmirlər. Belə bəyanatlar ictimai rəyi olsa- olsa yalnız sözdə nəzərə almaq deməkdir, lakin ABŞ ilə əməkdaşlığın xarakterinin pərdələməyə ehtiyac duyulmasının özü, inki şaf etməkdə olan ölkələrdə xalq kütlələrinin dərin antiamerika v ə antiimperialist əhvali-ruhiyyəsində olmasını göstərirdi. Bu dövrd ə partnyorlarına təzyiq göstərərkən Vaşinqton siyas ətçiləri getdikcə daha tez-tez ultimatum tonuna əl atırdılar. 86 “Reyqan hökum əti öz müttəfiqləri ilə münasibətlərdə dostlarından daha çox əlaltı ölkələr üçün yarayan bir avazla danışırdı”. Ameri- kanın siyasi xadimləri Qərbi Avropadakı “pasifist” əhvali-ruhiy- y əni damğalayır və NATO-nun Avropadakı birləşmiş silahlı qüvv ələrinin baş komandanı Rocersin etdiyi kimi, tələb edirlər ki, “bizim çox böhranlı bir dövr keçirdiyimizə müttəfiq ölkələrin xalqlarını inandırsınlar” Rocersin fikrincə, onlar başa düşməlidirlər ki, “s əylərimiz səmərəli olmaq üçün külli miqdarda vəsait tələb edir, əks təqdirdə bu vəsait digər milli tələbata, məsələn, sosial ehtiyaclara s ərf edilə bilər”. ABŞ-ın keçmiş hərbi-dəniz qüvvələri naziri, prezident Reyqanın hərbi məsələlər üzrə müşaviri adlan- dırılan U.Middendorf isə nəsihətverici bir formada ABŞ-ın partnyorlarına dərs öyrədirdi ki: “Daxili sabitliyi qoruyub saxla- maq üçün sosial ehtiyaclara böyük x ərclər çəkildiyini əsas g ətirmək heç də təzə fikir deyildir. Müdafiə xərclərini artırmaqdan boyun qaçırmaq istəyənlərin hamısı buna isnad edir. . . sosial t əhlükəsizliyin ən yüksək forması hərbi qüvvədir. . . ”. NATO şurasının 1981-ci ilin mayında keçirilmiş Roma sessiyası bir daha göstərmişdi ki, Vaşinqton Qərbi Avropa əra- zisind ə Amerikanın yeni raket-nüvə silahının yerləşdirilməsini “Atlantika h əmrəyliyini” möhkəmləndirmək və müttəfiqlərin ABŞ- a danışıqsız tabe olmasını təmin etmək üçün ən səmərəli metod- lardan biri hesab edir. Okeanın o tayındakı strateqlərin fikrincə, bu addım onların partnoyrlarının Amerika “müdafiəsindən ”asılılığını xeyl i artıracaq və deməli, onları öz siyasi xəttini ABŞ-ın niy- y ətlərinə və tələbatına uyğunlaşdırmağa məcbur edəcəkdi. Elə h əmin məqsədlə ABŞ Atlantika zonası deyilən zonadan kənarda tör ətdiyi hərbi avantüralara öz müttəfiqlərini mümkün qədər daha yaxından cəlb etməyə çalışırdı. Vaşinqton onları İran körfəzi rayo- nunda “çevik əməliyyat qüvvələri” yaradılmasında iştirak etməyə inadla t əhrik edirdi. Qərb yarımkürəsində ABŞ Latın Amerikası ölk ələrini Salvador hadisələrinə, sonra isə, lazım gəlsə, həmçinin Qvatemalada v ə bütün Mərkəzi Amerikada hadisələrə şərti yolla qarışmağa məcbur etməyə cəhd göstərirdi. Okeanın o tayında bloklar sistemini yenidən qurmaq və onu f əaliyyət göstərən blokların əməliyyat dairəsindən xeyli uzaqlara Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|