Rastinyak Votrenin sözünü kəsərək ehtirasla:
-
Mən nə etməliyəm? - dedi.
-
Heç bir şey.
Votrenin üzündə, balığın qarmağa keçdiyini duyan bir balıqçının
sevincinə bənzər gizli sevinc göründü. Sözünə davam edərək:
-
Sözlərimə yaxşı qulaq asın, - dedi. - Zavallı, yoxsul, bədbəxt
bir qızın qəlbi - məhəbbəti ehtirasla öz canına çəkməyə hazır olan bir
süngərə bənzər. Bu qəlb o qədər qurudur ki, bir damcı hiss onun
üzərinə düşər-düşməz, şişməyə başlar. Hələ yoxsul, ümidsiz, yalqız,
əlinə sərvət keçəcəyindən bixəbər olduğu zaman bir gənc qıza aşiq
olmaq! Bilirsinizmi bu nədir? Bu, o deməkdir ki, bütün xallar sizin
əlinizdədir, lotereyanın bütün uduş nömrələrini bilirsiniz, bütün
məlumatı qabaqcadan alaraq renta məzənnəsində oynayırsınız! Siz
dərhal sarsılmaz bir izdivacın möhkəm bünövrəsini qoymuş
olursunuz. Belə bir qızın əlinə milyonlar düşərsə, o, bu milyonlan
çınqıl kimi sizin ayaqlarınızın altına səpələyəcəkdir. O: “Al, mənim
əzizim, al, Adolf, Alfred, yaxud Ejen!” deyəcəkdir, bir şərtlə ki,
Adolf, Alfred, yaxud Ejen bir fədakarlıq göstərməyi bacara.
Fədakarlıq isə köhnə frakını sataraq bir dəfə birlikdə “Göy siferblat”*
restoranına getməkdən, şampinyonlu kruton yeməkdən və sonra
axşamüstü “Ambiqü-Komik” teatrına getməkdən ibarətdir. Saatı beh
qoyub bir şal da alıb ona bağışlamaq olar. Hələ mən qadınlann
sevdiyi aşiqanə məktublardan və bu kimi axmaq şeylərdən bəhs
etmirəm; məsələn, sevgilinlə görüşmədiyin zamanlar, poçt kağızının
üzərinə göz yaşı deyə su səpələmək olar. Lakin mənə elə gəlir ki, siz
ürəklərin dilini yaxşı bilirsiniz. Paris Şimali Amerikanın vəhşi
meşələri kimidir: burada çoxlu vəhşi tayfalar, quronlar, illinoylar*
dolaşar, ovla başlannı dolandırarlar. Siz, məsələn, milyonların ovuna
çıxmışsınız. Bu milyonları ələ keçirmək üçün cələ, tələ, manka
düzmək lazımdır. Onun da müxtəlif sahələri var. Biri cehiz ovlayır, o
biri başqasının ticarətini ləğv etmək üçün ova çıxır. Birincinin
ovladığı insan canlarıdır, o biri isə ona etimad göstərənlərin əl-qolunu
bağlayıb alver edir. Ovdan torbası dolu qayıdanlara həmişə hörmət
var, onları yaxşı cəmiyyətlərdə qəbul edərlər. Bu qonaqcıl torpağa
haqq vermək lazımdır. Paris dünyanın ən dözümlü şəhəridir.
Avropanın başqa paytaxtlarında yaşayan məğrur aristokratlar öz
dairələrinə alçaq milyonçunu qoymadığı
117
downloaded from KitabYurdu.org
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
halda, Paris ağuşunu açır, onun ziyafətlərində iştirak edir, onun
çörəyini yeyir, onun alçaqlığına badə qaldırır.
-
Bəs belə bir qızı mən haradan tapa bilərəm?
-
O, sizin yanınızdadır, buyurun!
-
Madmazel Viktorinanımı deyirsiniz?
-
Bəli, özüdür ki var.
-
Bu necə ola bilər?
-
Gələcək balaca baronessa de Rastinyak artıq sizə aşiq
olmuşdur.
Ejen təəccüblə:
-
Onun heç şeyi yoxdur, - dedi.
-
Aha! Biz əsl mətləbə indi gəlib çatdıq, - Votren cavab verdi. -
Bir-iki kəlmə daha, hər şey aydın olar. Atası Tayfer qoca əclafdır:
onun inqilab dövründə öz dostunu öldürməsindən şübhələnirlər.
Mənim kimi fırıldaqçılardandır, müstəqil fikir sahibidir. Bankirdir,
“Frederik Tayfer və şirkəti” bankir evinin əsas pay sahiblərindəndir.
O, Viktorinanı yoxsul qoyub, bütün var-yoxunu yeganə oğluna
vəsiyyət etmək niyyətindədir. Belə haqsızlıq mənim heç xoşuma
gəlməz. Mən Don-Kixot kimiyəm: zəifləri güclülərdən müdafiə
etməyi sevirəm. Allah bankirin oğlunu öz yanına çağırmaq üçün
müsaidə buyursaydı, Tayfer öz qızını geri qaytarmağa məcbur olardı.
O, varissiz qalmaq istəmir, bu səfehlik insan təbiətinə məxsus şeydir,
yenidən uşaq doğmaq isə artıq onun iqtidarında deyildir, mən bunu
yaxşı bilirəm. Viktorina mülayim, sevimli qızdır: onu tez ələ keçirə
bilər, onu fırfıraya çevirib, atalıq hissindən istifadə edərək, istədiyi
kimi fırlaya bilər. Sizin məhəbbətiniz onu çox mütəəssir etmiş olacaq:
o, sizi unutmayacaq, sizə ərə gedəcəkdir. Qəzavü-qədər rolunu isə
mən oynayacağam, Allahın əmrini yerinə yetirəcəyəm. Mənim bir
dostum var, ona çox yaxşılıqlar etmişəm. Luara ordusunun
polkovnikidir*, bir az bundan əvvəl kral qvardiyasına daxil olmuşdur.
Polkovnik mənim hər məsləhətimə qulaq asır, o, atəşin bir royalist
olmuşdur. Axmaq deyil, odur ki məsləkinə çox da yüksək qiymət
verməz. Mənim mələk oğlum, mən sizə bir məsləhət də verə bilərəm:
məsləkinizlə çox da hesablaşmayın, sözlərinizə çox da qiymət
verməyin... Alan tapılarsa, bunu satmaqdan çəkinməyin. Birisi öz
məsləkinə heç zaman xəyanət etməyəcəyini söyləyərək qürurlananda
daim bir xətlə yeriməyə məcburdur: buna ancaq heç bir günahı
olmadığına əmin olan axmaq adam deyərlər. Prinsip
118
downloaded from KitabYurdu.org
yoxdur, ancaq hadisələr var. Qanun yoxdur, hər şey vəziyyətdən
asılıdır. Yüksəklərdə qanad çalanlar, hadisələrə və vəziyyətlərə
rəhbərlik etmək üçün özlərini bunlara uyuşdururlar. Prinsiplər və
qanunlar əbədi olsaydı, xalqlar bunu çirkli köynək kimi dəyişməzdi.
Bir fərd böyük bir millətdən ağıllı olmağa borclu deyildir. Bu gün
Fransa qarşısında heç bir xidməti olmayan bir şəxsə, yalnız hər
şeydən hərarətlə yapışdığına görə, büt kimi sitayiş edirlər. Halbuki
onun layiq olduğu şeyi varsa, o da ancaq Sənaye muzeyində maşınlar
arasında Lafayet* etiketi ilə dayanmaqdır. Eyni zamanda, bəşəriyyətə
dərin nifrət bəslədiyindən, onun üzünə tələb olunduğu qədər vədlər
çırpan bir knyazı hər kəs daşa basır, halbuki o, Vyana konqresi
vaxtında Fransanın parçalanmasına yol verməmişdi. Onun başı
çələnglə bəzənməli olduğu halda, üstünə palçıq atırlar. Ah! Mən
işlərin nə vəziyyətdə olduğunu çox yaxşı bilirəm. Bir çox adamların
sirri mənim əlimdədir! Yetər, kifayətdir! Mən müəyyən bir prinsipi
yürütməkdə bir-biri ilə razılaşan üç nəfər tapdığım zaman möhkəm
əqidələr sahibi olacağam. Heç bir məhkəmədə qanunun eyni maddəsi
haqqında bir rəydə olan üç hakimə təsadüf etmək mümkün deyildir.
Yenə dostumun məsələsinə qayıdıram. Əgər mən ondan xahiş etsəm,
o, İsanı ikinci dəfə çarmıxa çəkə bilər. Votren dayının ancaq bir
kəlməsi kifayətdir ki, o, öz zavallı bacısına beş frank göndərməyən
bir lotunu savaşmağa məcbur edərək, sonra...
Votren burada ayağa durdu və hücum hərəkəti göstərərək:
-
Cəhənnəmə vasil etsin, - dedi.
Ejen:
-
Aman, nə dəhşətlidir! - dedi. - Cənab Votren, siz zarafat
edirsiniz.
Votren sözünə davam etdi:
-
Yaxşı, yaxşı, sakit olun! Özünüzü uşaq yerinə qoymayın...
Ancaq xoşunuza gəlirsə, hiddətlənə də bilərsiniz, qızışa da bilərsiniz!
İstəyirsinizsə mənə əclaf, məlun cani, quldur deyin, ancaq casus və
fırıldaqçı adlandırmayın! Nə üçün dayanmısınız, nə üçün mənə atəş
açmırsınız? Mən sizi bağışlayıram: siz yaşlı gənclər üçün bu, təbii
şeydir. Mən özüm də bir zamanlar sizin kimi qızışırdım! Ancaq bir
fikirləşin: bir zaman gələcək, siz məndən də pis işlərə əl atacaq- sınız.
Siz xoşagəlim bir qadına aşiq olub, onun pullarından istifadə
edəcəksiniz... Bu barədə heç fikirləşmisinizmi? Axı məhəbbətinizlə
119
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |