İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 540
nazirlərinin Londonda görüşü keçirilir. İki ölkənin prezidentlərinin fevralda Parisdə görüşü barədə razılıq əldə edilir. 10-11 fevral Parisin yaxınlığındakı Rambuye məntqə- sndə Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin görüşü keçirilir. Görüş nəticəsiz başa çatır. 4 iyun
Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Buxarestdə “Qara dəniz- dialoq və tərəfdaşlıq uğrunda” forumu çərçivəsində bağlı qapı arxasında görüşləri keçirilir. Qeyd: 2007-ci ildən bu günə qədər Ermnistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi müxtəlif səviyyələrdə və formatda müzakirə edilməsinə baxmayaraq, Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyinə görə, problemin həlli istiqamətində hələlik elə bir ciddi nəticə əldə edilməmişdir.
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 541
IV ƏLAVƏ 1. İdel-Ural Respublikası haqqında qisa A R A Y I Ş
Ural-Voljski ştatı (tatarca İdel-Ural Ştatı) – tatar və başqırd xalqlarnın öz milli dövlətlərini yaratmaq istiqamətində baş tutmayan layihələrdən biridir. Layihənin reallaşdırılması üçün göstərilən cəhdlər nəticəsində bu respublika Kazan şəhərinin tatarlar yaşayan hissəsində cəmi 28 gün (1-28 mart 1918-ci il) mövcud olmuşdur. Həmçinin, Daxili Rusiya və Sibir Türk-Tatar Mədəni-Milli Muxtariyyətinin, Ural-Voljski Ştatının, Tatar-Başqırd Sovet Sosialist Respublikasının yaradılması layihələri də olmuşdur. Fevral çevrilişi tatar xalqının da siyasi fəallığını artırmışdı. Tatar dövlətçiliyinin inkişaf yolları geniş müzakirə olunurdu. İlkin dövrlərdə tatar xalqının həm ərazi, həm də mədəni-milli muxtariyyət formaları təklif olunurdu. I Ümumrusiya müsəlmanları qurultayı (may 1917, Moskva ş.) ərazi muxtariyyəti və federativ quruluş haqqında qərar qəbul edir. Millət Məclisi (20 noyabr (2 dekabr) 1917- 11(24) yanvar 1918, Ufa) Daxili Rusiya və Sibir Türk- Tatar Mədəni-Milli Muxtariyyətinin Əlaqələndirmə Orqanı haqqında qərar qəbul edir. Bu Əlaqələndirmə orqanı I Ümumrusiya müsəlmanları qurultayı ilə I Ümumrusiya Müsəlman Hərbi qurultayı və Ümumrusiya Müsəlman KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 542
Ruhanilərinin birgə iclasında (22 iyul (4 avqust) 1917-ci ildə Kazanda seçilmişdi. II Ümumrusiya Müsəlman Hərbi qurultayı [(Kazan), 8(21) yanvar – 18 fevral (3 mart)1918-ci il] RSFSR Ştatının tərkibində İdel-Ural Ştatının yaradılması (bura bütün Ufa quberniyası, Kazan quberniyasının bir hissəsi, Simbirsk, Samara, Orenburq, Perm, Vyatsk quberniyaları dxil idi) və üç nazirliyin (dini, maarif və maliyyə), həmçinin iki komitənin (hərbi və xarici işlər) tərkibində onun qanunvericilik orqanı olan “Milli idarə”nin və icra orqanlarının formalaşması haqqında Qətnamə qəbul edir. Qurultayda Müəssislər Məclisinə və Şuraya münasibətə görə parçalanma baş verir. Sol fraksiya qurultayı tərk edir. Lakin, seçilmiş orqanların (kollegiyaların) işi başladıqdan sonra, 16 (29) yanvar 1918- ci ildə Kazanda Kollegiyanın elə birinci iclasında sədr Q.Şərəf sol fraksiyanın təklifini (Qurultayın dəstəkləmədiyi) təsdiq etməyi təklif edir. Əsasnamənin bu variantı böyük səs çoxluğu ilə qəbul olununduqdan sonra Kollegiyanın üzvləri Q.Qubaydullin və N.Xalfin etiraz əlaməti olaraq kollegiyanın tərkibindən çıxırlar. Həmçinin, layihələr müzakirə edilərkən başqırd xalqının tatarların (“tatar xalqının”) tərkibinə daxil edilməsi ətrafında da qızğın polemika gedir. Müəssislər Məclisi bolşeviklər tərəfindən 1918-ci il yanvarın 5 (18)-də dağıdıldıqdan sonra vəziyyət daha da gərginləşir. İdel-Ural Ştatının öz müstəqilliyini elan edəcəyi 1918-ci il fevralın
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 543
15 (1mart) gününü əngəlləmək üçün Kazan Fəhlə, Əsgər və Kəndli Deputatları Şurası fevraın 15-də (1 mart) şəhərdə hərbi vəziyyət tətbiq edir və II Ümumrusiya Müsəlman Hərbi qurultayının və Hərbi Şuranın rəhbərliyini həbs edir. Hadisələrin sonrakı xronikası isə aşağıdakı kimidir:
-
15 (28) fevral – həbs olunanlar axşamayaxın azad edilirlər. -
iclaslarını Kazan şəhərinin tatar hissəsinə keçirir -
15 fevral (1 mart) - Bulaki çayının o biri sahilində Sovet Rusiyası tərkibində respublika - İdel-Ural Muxtar Ştatı (sovet tarixşünaslığında ən alçaldıcı bir adla – “Zabulaçni Respublikası” ) elan edilir. -
15 fevral (1 mart) Qurultayın qərarları ilə Sovnarkom yaradılır və inqilabi qərargah tərəfindən silahlı drujinalar formalaşdırılır. -
Sovnarkom “İdel-Ural olkəse” qəzeti vasitəsi ilə Sovetləri tanıdığını, İdel-Ural Ştatını dəstəkləyən bütün təşkilatlarla əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bəyan edir. -
15 fevral (28 mart) 1918 - “Zabulaçni Respublikası” bolşeviklər tərəfindən məhv edilir. Əməliyyatlarda Kazan qırmızıqvardiyaçıları, Hərbi dənizçi dəstələri (Kazana M.Vahidovun Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|