Ilmiy rahbar: aytimbetov n. Bajardi: jumaboyeva ch

 
 
 
 
1-rasm. Xromatik aberratsiya 
Qizil nurlar ob’ektivdan yoki o‘rtacha fokusdan uzoqroqda, havorang nurlar 
esa – ob’ektivga yaqinroqda yig‘iladilar. Natijada, o‘rtacha fokusda yulduz tasviri 

---

ranglarga bo‘yalgan kattagina gardishcha ko‘rinishga ega bo‘ladi. Agar kuzatishlar 
natijasida monoxromatik nurda bajarilayotgan bo‘lsa, xromatik aberratsiyaning 
ta’siri bo‘lmaydi. Masalan, koronograf bitta linzali teleskop va unda Quyosh toji 
yashil toj chizig‘i (530.3 nm) nurida suratga olinadi. Bitta linzali ob’ektivning 
xromatik aberratsiyasi unda hosil bo‘lgan difraksion gardishchadan kam chetga 
chiqishi uchun uning fokus masofasi 
)
,
(
6
.
18
)
(
2
cm
D
D
cm
F


ga teng bo‘lishi kerak. 
Bu juda uzun fokusli, demak kam optik kuchga ega, ob’ektiv bo‘ladi va u astrofizik 
tekshirishlarga yaramaydi. 
Ko‘pchilik yoritqichlarning monoxromatik nurlanishi (radio va rentgen 
nurlanish bundan mustasno) kuchsiz, shuning uchun keng (100 nm) spektral 
diapazonda kuzatishlar bajarishga to‘g‘ri keladi. Bunday hollarda bu har xil rangdagi 
nurlarni bitta fokusga keltirish maqsadida, har xil sindirish koefitsenti va egrilik 
radiusiga ega ikkita linzalardan tuzilgan ob’ektiv qo‘llaniladi. Bu linzalarning biri 
krondan (shisha navi) ikkinchisi esa, flintdan tayyorlanadi. Krondan yasalangan 
linza musbat va u ikki linzali obektivning oldi tomoniga o‘rnatiladi. Flintdan (shisha 
navi) yasalangani esa manfiy linzadir. Bunday ikki linzali ob’ektiv qizil va havorang 
nurlarni bitta fokusga keltiradi va u axromatik ob’ektiv deb ataladi. Axromatik 
ob’ektivlarning fokus masofalari 
)
,
(
12
.
1
)
(
2
cm
D
D
cm
F


, ya’ni yakka holdagi linzali 
ob’ektivnikidan 16 marta qisqa va uni astronomik kuzatishlarda qo‘llash mumkin. 
Maktab refraktor teleskopiga shunday ikki linzali ob’ektiv o‘rnatilgan [7].
Ko‘zguli ob’ektivlarda xromatik aberratsiya bo‘lmaydi. Sababi shundayki, aks 
qaytish qonuni nurning to‘lqin uzunligiga bog‘liq emas. Astrofizik teleskoplarning 
ob’ektivi botiq ko‘zgudan iborat bo‘ladi (ular