İNKİsaf və yaş psixologiyasinin mövzusu

1. Çagalıq (səvi) dövrü: usagın anadan oldugu andan 1 yasadək. Bu dövr üçün fəaliyyətin aparıcı növü
yaslılarla bilavasitə emosional ünsiyyətdir. Bu ünsiyyət daxilində və onun fonunda görmə, esitmə, əzələ-hərəkət
və basqa duygu və qavrayıslarla tənzim olunan hərəkətlər təsəkkül tapır.
2. Körpəlik dövrü: 1 yasdan 3 yasadək. Həmin dövr üçün oparıcı fəaliyyət-əsyavi-manipulyativ fəaliyyətdir.
Onun səciyyəvi halı usaqda nitqin təsəkkül etməsi, əsyaların mənaca adlandırılması, yaslılarla ünsiyyət zamanı
usagın cəmiyyət tərəfindən islənib hazırlanmıs hərəkət tərzlərinə yiyələnməsidir.
3. Məktəbəqədər yas dövrü: 3 yasdan 6 yasadək. Bu dövr üçün aparıcı fəaliyyət rolu oyunlardır. Bu zaman
usaqda təxəyyül və simvolik funksiyalar formalasır, insani münasibətlərə və islərə ümumi fikir, bələdləsmə
əmələ gəlir, tabeçilik və idarəetməyə süurlu münasibət təsəkkül tapır.
4. Kiçik məktəb yas dövrü: 6-10 yas. Həmin dövrdə aparıcı fəaliyyət-təlimdir. Təlim prosesində niyyətli
hafizə təsəkkül tapır, insani münasibətlər, ətraf aləmin cisim və hadisələri haqqında biliklər mənimsənilir,
məktəblidə nəzəri süur və təfəkkür təzahür edir, bunlar üzrə müvafiq tərz və qaydalar (refleksiya, analiz, fikrən
planlasdırma) inkisaf edir, təlim tələbatı, motivləri yaranır, bilik sahələrinə maraq əmələ gəlir.
5. Yeniyetməlik dövrü: 10,11-14,15 yas. Aparıcı fəaliyyət – ictimai faydalı fəaliyyətdir. Ona daxildir: əmək,
tədris, ictimai-təskilati islər, səxsi ünsiyyət, idman və bədii fəaliyyət. Yeniyetmə ünsiyyət prosesində müxtəlif
səraitlərdə ünsiyyət tərzlərinə yiyələnir.
6. Gənclik dövrü: 15-25 yas. Həmin dövrdə aparıcı fəaliyyət kimi tədris, pesə fəaliyyəti çıxıs edir, əməyə
tələbat, idrak maraqları, tədqiqatçılıq bacarıgı ünsürləri, həyat planları, səxsiyyətin ideya-əxlaqi, vətəndaslıgı
kimi keyfiyyətləri formalasır, özünü süurlu surətdə tənzim edir.
Yas dövürlərinin dəyisməsi mexanizmini nəzərdən keçirəndə məlum olur ki, o, ətrafdakılarla qarsılıqlı
münasibətin inkisaf səviyyəsilə, bilik və qabiliyyətlərin inkisaf səviyyəsi arasındakı əlaqə ilə müəyyən edilir.
ətrafdakılarla qarsılıqlı münasibət tərzləri ilə biliklərin inkisaf səviyyəsi və usagın psixi fəaliyyət tərzləri
arasındakı münasıbət iki tərəfdən dəyisir. Belə ki, usagın fəaliyyət imkanlarının genislənməsi, tələbatlarının
dəyisməsi onun ətrafdakılarla qarçılıqlı münasibətlər sistemini dəyismək zərurətinə gətirib çıxarır.
Ümumiyyətlə, psixologiya elminin son nailiyyətlərinə istinadən insanın inkisaf (yas) mərhələlərini asagıdakı
bölgü əsaında təsnif etmək olar:
Antenatal inkisaf dövrü (ana bətnində inkisaf).............................................280 gün
Yeni dogulmus usaq.....................................................................................1-10 gün
Südəmər usaq...................................................................10 günlükdən 1 yasa qədər
Erkən usaqlıq..................................................................................................1-2 yas
Usaqlıgın ilk dövrü.........................................................................................3-7 yas
Usaqlıgın ikinci dgvrü............................................................8-12 yas oglanlar üçün
8-11 yas qızlar üçün
Yeniyetməlik yas..................................................................13-16 yas oglanlar üçün
12-15 yas qızlar üçün
Gənclik yası.............................................................................17-21 yas kisilər üçün
16-20 yas qadınlar üçün
Orta yas
Birinci dövr.............................................................................22-35 yas kisilər üçün
21-35 yas qadınlar üçün
əkinci dövr...............................................................................36-60 yas kisilər üçün
36-55 yas qadınlar üçün
Yaslı adamlar..........................................................................61-75 yas kisilər üçün
55-75 yas qadınlar üçün
Qocalıq yası................................................................. ..75-90 yas hər iki cins üçün
Uzunömürlülər................................................................................90 yasdan yuxarı
Oxuculara konkret aydınlıq gətirmək məqsədilə inkisafın ümumi qanunauygunluqlarının bəzilərini yıgcam
formada verməyi lazım bilirik.