İNKİsaf və yaş psixologiyasinin mövzusu

Dispensiya analizi metodu. Dispensiya analizi və həmçinin korrelyasiya metodunun əsas vəzifəsi öyrənilən
əlamətlər əsasında qarsılıqlı əlaqənin olmasını müəyyən etməkdir. Lakin korrelyasiya və dispensiya analizi
arasında da mühüm fərq var. Korrelyasiya analizində əlamətlər arsında eyni əlamətli əlaqələrin həcmi
müəyyənləsdirilir. Dispensiya analizində isə amillərin öyrənilən əlamətə təsiri və onların ayrı-ayrılıqda təsir
dərəcəsi müəyyən edilir.
Faktor (amil) analiz metodu. Faktor analizi metodu psixoloji tədqiqatın nəticələrinin təhlili üçün istifadə
olunan ən mürəkkəb üsuldur. Bu üsulla, əlamətlərin miqdarını göstərmək üçüm korrelyasiya matrisası düzəldilir.
Korrelyasiya matrisası faktor analizi üçün material olur. Matrisa çoxlu miqdarda məlumatlar texnologiyasından,
onun təhlilində elktron-hesablama masınlarından da istifadə olunur.
Psixologiya riyazi-statistik metodların tədbiqi elmdə yeni keyfiyyət dəyisiklikləri əmələ gətirəcək və nəticələr
daha mötəbər elmi xarakter dasıyacaqdır.
Psixoloji tədqiqatlarda zəruri üsulları düzgün seçib adekvat səkildə tətbiq etməyin böyük əhəmiyyəti vardır.
Çünki müvafir üsulların düzgün tətbiqi sayəsində müasir psixologiyanın ən mürəkkəb nəzəri və əməli
problemlərinin həlli təmin edilmis olur.
12. PSəXə əNKəSAFDA YAS DÖVRLəRə (MəRHəLəLəRə)
Yas dövrləri hazırda psixologiyanın, o cümlədən usaq psixologiyasının ən mühüm və hələ lazımi səviyyədə
arasdırılmamıs problemlərindəndir. Onun düzgün müəyyənləsdirilməsi, süphəsiz, hər bir dövrdə müvafiq təlimt
ərbiyə islərinin aparılmasına imkan yaradır. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, ayrı-ayrı yas dövrlərinin
müəyyənlə.dirilməsi həmisə təxmini xarakter dasıyır.
ənkisaf fasiləsiz olaraq dayanmadan davam etdiyinə görə bir yas dövrünün və digərinin nə vaxt baslamasını
dəqiq müəyyənləsdirmək çətindir. Amma inkisaf fərdi planda qeyri-bərabər – diskret gedə bilir, onun cərəyanı,
gedisi sürətlənə, artıb-azala bilir, keyfiyyət fərdi nəzərə çarpır.
Ümumiyyətlə, fərdi inkisaf prosesi (ontogenez) iki mərhələ keçir. Ilkin mərhələ rüseymin ana bətnində
inkisafı dövrünü əhatə edir və o, antenatal (prenatal) ontogenetik inkisaf adlanır. Digər mərhələ isə usagın
anadan oldugu gündən ömrünün axırınadək olan olan müddətdir ki, ona postnatal ontogenetik inkisaf deyilir.
Beləliklə, insanın ontogenetik inkisafı ömrün özünəməxsus müddətilə, fərdi inkisafın bir-birini əvəz edən
mərhələlərilə, ayrı-ayrılıqda hər bir mərhələnin vaxtı ilə səciyyələnir.
Məlum oldugu kimi, məktəbəqədər yas dövrünün əvvəlində oyun zamanı usaq diqqətini əsasən cisim və
hadisələrə, onlar arasındakı əlaqə və münasibətlərə yönəldirsə, orta və yuxarı məktəbəqədər yas dövründə rollu
oyunlar zamanı onun psixi fəaliyyəti ətrafdakı insani münasibətlərin dərk olunması üzərində cəmləsir.
Psixologiyada bu ideyalara, müddəalara, subyektin dəyisməsinə istinadən inkisafın yas dövrləri,
xüsusiyyətləri qısa və yıgcam olaraq asagıdakı kimi səciyyələndirilir.