İNKİsaf və yaş psixologiyasinin mövzusu

YAS PSəXOLOGəYASININ TəDQəQAT ÜSULLARI
Yas psixologiyasının üsulları ilə psixi hadisələrin inkisafı, usaq səxsiyyətinin təsəkkülü, tərbiyəsi və onun
idarəedilməsi qanunauygunluqları tədqiq edilir, öyrənilir.
Psixologiyada səmərəli və genis istifadə edilən üsullardan biri müsahidə üsulu olub iki növə ayrılır: a)
Özünümüsahidə; b) Obyektiv müsahidə.
Özünümüsahidə psixologiyada qədim zamanlardan istifadə edilir və müəyyən praktik əhəmiyyəti var. Bu
üsulla hər bir səxs və ya tədqiqatçı öz daxili aləmini, davranısını, təəssüratını, onların xarici təzahürünü, psixi
proses və xassələrini, hafizəsinin məhsuldarlıgını, tədris materiallarını nə dərəcədə mənimsədiyini, habelə mənalı
və mexaniki yadda saxlamasını müəyyənləsdirir. ənsan özünü qiymətləndirərkən də özünümüsahidədən,
özünütəhlildən istifadə edir. Bu zaman adam, adətən, elə bil özünə basqa adamların gözüylə baxır, özünü
basqalarıyla müqayisə edir.
Yas psixologiyasının genis yayılan və nisbətən asanlıqla tətbiq olunan üsullarından biri obyektiv müsahidə
üsuludur. Müsahidə zamanı psixi hadisələrin cərəyanına, gedisinə müdaxilə etmədən onları təbii səkildə izləyib
öyrənirlər. Müsahidəyə əvvəlcədən hazırlıq aparılır, nəyin müsahidə ediləcəyi qabaqcadan dəqiqləsdirilir, bu isə
öz növbəsində düzgün nəticələr əldə etməyə imkan verir.
Müsahidə uzunmüddətli və ya dövrü səkildə həyata keçirilə bilər. Uzunmüddətli müsahidə zamanı psixi
hadisə, xassə və ya keyfiyyət müəyyən dövr ərzində öyrənilir.
Dövrü müsahidə isə müəyyən müddət ərzində aparılır. Məsələn, sagirdi bir neçə gün dərs zamanı müsahidə
edib, müəyyən qeydlər aparır, sonra isə həmin materialları təhlil və izah edərək nəticə çıxarılır. Müsahidə zamanı
alınmıs məlumatları vaxtında təhlil etmək lazımdır, əks təqdirdə qeydlərin bəziləri yaddan çıxdıgından
nəticələrin sərhi çətinləsə bilər.
Müsahidə üsulunun tədqiqat üçün çox əlverisli olmasına baxmayaraq onun bir sıra nöqsanları da vardır. Bu
qüsurlar hər seydən əvvəl ondan irəli gəlir ki, bəzən psixi hadisələr sürətlə cərəyan edir, onları müsahidə edib
qeyd aparmaq çətin olur. Yenidən müsahidə apardıqda isə vacib olan moment özünü büruzə verməyə də bilər.
Deməli, zəruri xüsusiyyət yenidən təzahür etməsə, onu bir daha müsahidə etmək mümkün olmur.
Həmin bu qüsurları aradan qaldırmaq məqsədillə yas psixologiyaasında eksperiment üsulundan istifadə
olunur. Bu, psixologiya elmində daha əlverisli, dəqiq və fəal tədqiqat üsuludur. Eksperiment üsulu laborator və