İNKİsaf və yaş psixologiyasinin mövzusu

YAS PSəXOLOGəYASININ BÖLMəLəRə Və BASQA ELMLəRLə əLAQəSə
Yas psixologiyasının asagıdakı bölmələri vardır: usaq psixologiyası, gənclik psixologiyasl, yetkin yasın
psixologiyası, herontopsixologiya və diferensial psixologiya.
Yas psixologiyasının bir sıra elmlərlə sıx əlaqəsi vardır. Bunlardan ümumi və pedaqoji psixologiya, sosial
psixologiya, fiziologiya, pedaqogika, tarix, fəlsəfə, sosialogiya və xüsusi metodikaları göstərmək olar. Yas
psixologiyasının bir sıra məsələlərinin tədqiqi bu elmlərin nümayəndələrinin istarıkı ilə həyata keçirilir, həmin
sahələrdə əldə edilmis elmi nəticələrdən istifadə olunur, insan səxsiyyətinin kompleks səkildə öyrənilməsinə səy
göstərilir. Təlim və tərbiyə nəzəriyyəsinə bələd olmadan yas psixologiyası öz obyektini tədqiq etməkdə çətinlik
çəkərdi. Məktəb pedaqogikası kursu üzrə qazanılmıs biliklər, bu sahədəki tədqiqatların nəticələri yas
psixologiyası üzrə aparılan isə əsaslı təsir göstərir. Bununla yanası, yas psixologiyası üzrə aparılmıs tədqiqatların
nəticələri barədə müvafiq biliklərə yiyələnmədən qeyd olunan fənlərin tədqiqi və tədrisi sahəsində yüksək
müvəffəqiyyətə nail olmaq mümkün deyildir.
Yas psixologiyasının ümumi psixologiya ilə əlaqəsi xüsusilə böyükdür. Yas psixologiyası, hər seydən əvvəl,
ümumi psixologiya sahəsində əldə edilmis qanunauygunluqlara istinad edir, digər tərəfdən, yas psixologiyası
sahəsində aparılan tədqiqatlar ümumi psixoloji qanunauygunluqları zənginləsdirməyə kömək edir.
Yas psixologiyasının pedaqoji psixologiya ilə də sıx əlaqəsi vardır. Hər iki elmin tədqiqat obyekti usaq və
gənclərdir. Həmin obyekti yas psixologiyası yas dinamikası planında, pedaqoji psixologiya isə səxsiyyətin
inkisafında təlim-tərbiyənin oynadıgı rol baxımından tədqiq edir. Ona görə də yas psixologiyası və pedaqoji
psixologiya arasında elə bir ciddi sədd yoxdur; çünki usaq təlim-tərbiyə prosesində böyüyüb inkisaf edir, təlimt
ərbiyə isə öz-özlüyündə usaqsız-obyektsiz mümkün deyildir. Bu vəziyyət yas və pedaqoji psixologiyanın
vəhdətini, onların tədqiq etdiyi problemlərin isə sərti olaraq ayrılmasını tələb edir.
Qeyd olunanlar ilə yanası, yas psixologiyası orqanizmin inkisafı, yetkinləsməsi, qocalması və ahıllıq
məsələlərini öyrənən yas biologiyası, yaxud antofiziologiya elmi ilə əlaqədardır. Cinsi dimorfizmin istər
filogenezdə, istərsə də ontogenezdə inkisaf qanunauygunluqlarını öyrənən seksologiya, insan bədəninin, onun
struktur-dinamik təskili, bədən qurulusu tiplərinin bütövlüyü və bu kimi təlimlərdən bəhs edən somatologiya, ali
sinir fəaliyyətinin tipologiyasını öyrənən fiziologiya, insanın əmək fəaliyyətini öyrənən erqnomika, isarə
sistemlərini tədqiq edən semiotika, insan və cəmiyyətin mənəvi inkisafının mühüm cəhətlərini, səxsiyyətin daxili
aləmi və sərvət meyllərinin məzmununu arasdıran aksiologiya elmləri ilə də qarsılıqlı əlaqədədir.
Yas psixologiyasının riyazi-texniki elmlərlə əlaqəsi get-gedə möhkəmlənir, psixoloji tədqiqatlarda EHM-dən,
radio, kino, televiziyadan, xüsusilə də, imtahan götürən, düsünən, tərcümə edən, ser yazan, musiqi bəstələyən,
sahmat oynayan masınlardan-kompüterlərdən daha çox istifadə olunur.
Avtomatik idarəetmə prosesi insanın masınla qarsılıqlı əlaqəsi ilə bas verir. “ənsan-masın” sistemində
məqsədə müvafiq olaraq, insan masın vasitəsilə idarəedici, xidmətedici, öyrədici, tədqiqatçılıq, informasiya
toplamaq kimi isləri həyata keçirir, ən mürəkkəb problemləri tədqiq edib öyrənir. Texniki vasitələr insanın
psixoloji qabiliyyətini dəqiq inkisaf etdirib sürətləndirir.
Öz obyektini digər elmlərlə əlaqəli surətdə öyrənən yas psixologiyası belə bir müddəanı əldə rəhbər tutur ki,
basqa elmlərlə müstərək rabitə həyati məsələlərin müvəffəqiyyətli həllini və alınan nəticələrin insan fəaliyyətinin
müxtəlif sahələrinə tətbiqini təmin edir.